Tyto alba

C'l artìcul chè 'l è scrit in Arzân

Al barbagiân (barbagianni in italiân - Tyto alba al nòm sientéfich) l'é un uşèl zanfadōr notûren ch' al fà pêrta ed la faméja di Titonidi (faméja 'd uşê cun la fâcia a fōrma ed cōr).

Aspèt

În pâlid, 33-39 cm 'd altèsa cun avêrta 'd êli 80-90 cm e gh'à al sâmpi lònghi. Quând a se şvèinen al zōni ed câsa a gh'àn un vōl a ònda.

Mâs'c e fèmni a 's arvîşen dimòndi, mó in generêl, al fèmni în un pô pió grôsi di mâs'c e a gh'àn un culōr pió scûr. Al pèiş al và da cîrca 200 grâm per i sòt gèner pió céch (cme per eşèimpi quî dal işòli Galapagos) a pió ed 500 grâm cme i barbagiân dal Nôrd Amèrica, mèinter i barbagiân europèi a pèişen tra i 300 grâm (al mâs'c) a cîrca 400 grâm (la fèmna). A gh'é soquânt sòt gèner ch' a 's arcgnòsen da i culōr ed la pêrta bâsa dal côrp. Per eşèimpi, al Tyto alba alba ed l' Euròpa ocidentêla l'é praticamèint biânch sòta, mèinter al Tyto alba guttata ed l'Euròpa centrêla l'é aransòun. Tót i sòt gèner a gh'àn al pêrti d'ed sōver grîşi e culôr tèra ròsa. Al piómi l'é in gèner dimòndi luşèint .^[1]

Al só ambiĵnt

I barbagiân a gh' n'é dapertót mēno che in Atartide

In uşê carateréstich dal zôni 'd avêrta campâgna e a vân a câsa masmamèint ai mêrşen di bôsch.

În preşèint in tóta l'Amèrica Latèina, a gh' n' é dimòndi in Euròpa, a 'gh n'é mia sōl ind i pôst frèd, cmê int l' Êrch Alpèin, e int la Scandinavia. In Amèrica dal Nord e in Cànada a 'gh n'é pōch e a 'gh n'é gnân ûn in Alàska. In Africa invēci a 'gh n' é 'na grôsa varietê. A 'gh n'é in Indocina e in Australia

Al magnêr

A mâgnen di sòregh muscardèin, râni e insèt e dal bèsti danōşi per l'òm cme i pundgòun, i sòregh, e al têlpi. Un barbagiân grând al mâgn pió o mēno 3 sòregh al dé. Quând a 's mèten insèm, al mâs'c al zibés a la fèmna 'na ciapêda per avèir al permès ed quacêrla. 'Na côpia ch' la tîra só da i 3 a i 5 céch la magnarà dimòndi di pió.

Rapôrt cun l'òm

Al barbagiân al dà di vantâg cunômich a l'òm perché al fà fōra dal j êtri bèsti danōşi cme sòregh e têlpi. Per cla ragiòun ché i cuntadèin despès în dispôst a dêr cà a i barbagiân cun fêregh di né muntê int al parèidi dal tēşi. In pió al vîn despès druvê ind la câsa cun j uşê, difâti tra i zanfadōr notûren l' è còl pió druvê

Cumportamèint

Per lo pió a stân int al 'stès pôst, a vōlen int la nôt o int la basōra. A gh' àn un vêrs ch' l' é un sîgh ch' al dà fastédi al j urèc a chi al gh' è aşvèin. In pió a sîghe ch' a sèmbren pgnâti a vapōr. Se vînen ciapê o més al stréchi a 's mèten a pàns' êlt e a 's mèten a şgambinêr.

Sotgèner

A gh'é un móc ed sotgèner:

Tyto alba affinis
Tyto alba alba
Tyto alba bargei
Tyto alba bondi
Tyto alba contempta
Tyto alba crassirostris
Tyto alba delicatula
Tyto alba detorta
Tyto alba erlangeri
Tyto alba ernesti
Tyto alba furcata
Tyto alba gracilirostris
Tyto alba guatemalae
Tyto alba guttata

Tyto alba hellmayri
Tyto alba hypermetra
Tyto alba insularis
Tyto alba lucayana
Tyto alba meeki
Tyto alba nigrescens
Tyto alba niveicauda
Tyto alba poensis
Tyto alba pratincola
Tyto alba punctatissima
Tyto alba schmitzi
Tyto alba stertens
Tyto alba subandeana
Tyto alba sumbaensis
Tyto alba thomensis
Tyto alba tuidara

Êter progèt

Wikizionario contiene la voce di dizionario «Tyto alba»
Wikimedia Commons contiene file multimediali su Tyto alba
Wikispecies contiene informazioni su Tyto alba

Materiêl pr'andêregh in fònda

(manca)Bibliografia ed opere di riferimento:

Charles Day, Researchers uncover the neural details of how Barn Owls locate sound sources (Cover Story), Physics Today, Zógn 2001 Volóm 54 Nómer 6 Pâgina 20
David Tipling, How now, barn owl, New Scientist, Znêr 1995, Volóm 145 Nómer 1960 Pâgina 43
Iain Taylor, Barn Owls: Predator-Prey Relationships and Conservation, Cambridge University Press, 1994 - ISBN 0-521-39290-X

(manca)Nôti de spiegasiòun ed la pâginaNôti in fònd a la paginaNote a piè di pagina:

↑ Colin Harrison e Peter Castell: Field Guide di nidi di uccelli, uova e nidiacei, Harper Collins Publishers, edisiòun arfâta 2002

(manca)Guarder anchVedere anche:

Tyto alba Insém a "Avibase", bânca dal j infurmasiòun ed j uşê int al mònd
(EN) Musèo dal Bèsti ed l'Universitê dal Michigan
Filmê insém al Barbagiân

Nôta: cla pâgina ché l'é stêda inviêda cun 'na tradusiòun da Tyto alba trâta da it.wikipedia.org.
Guêrda la stôria ed la pâgina uriginêla per cgnòser l'elèinch 'd j autōr.