Vai al contenuto

Carpnèida

Da Wikipedia.
C'l artìcul chè 'l è scrit in Arzân Emiliàn

Artécol in dialèt arzân


CarpinetiCarpnèida
Piazza MunicipioPiâsa dal Municépi
ProvinciaPruvînciaPruvénziaPruvèinsa
provincia di Reggio nell'Emiliaed Rèz
AbitantiAbitântAbitàntAbitànt
(febbraio 2007fervêr dal 2007)
4 199
SuperficieMetradûraEstensiånEstensiòun
(47 ab/km²)
89,52km²
AltitudineAltèsaAltazzaAltèssa
562m
Pref.tel. / CAPPrefés e côdisPreféss e côdgPreféss e còdiṡ
0522 / 42033
Cod.ISTAT/catastoCod.ISTAT/catâstCod. ISTAT/catâstCod.ISTAT/catàst
035011 / B825
CoordinatePuṣisiòunPuṡiziånPusisiòun
Nome abitantiNòm di abitàntNuminâja
CarpinetaniCarpinetân
Santo patronoSânt prutetòurSant prutetåurSànt prutetór
(24 novembre24 ed novèmber)
San ProsperoSân Prôsper
FrazioniVéliFraziónFrasiòun
Branciglia, Ca' de' Lanzi, Cigarello, Colombaia Secchia, Marola, Migliara, Montelago, Pantano, Poiago, Riana, Rola, VillapraraBrancélia, Ca' di Lânsi, Sigarèl, Clumbêra, Marôla, Miliêra, Muntelêgh, Pantân, Puiêgh, Riâna, Rôla, Velaprêra
Comuni contiguiCmûni ṣvinântCmóṅni ataîṡCumùn tachèdi
(nord) Casina, Viano, (est) Baiso, (sud) Toano, Villa Minozzo, e (ovest) Castelnovo ne' Monti(mezanôt) Caṣîna, Viân, (matèina) Baîṣ, (mezdé) Toân, Véla Mnôs e (sira) Castelnōv di Mûnt
Sito istituzionaleSît dla cmûnaSît dla cmóṅnaSit dal cumùn
SindacoSéndechSénndicSéndech
(13/06/04)
Leonilde Montemerli
Tel. comuneTel. cmónaTel. cmóṅnaTel. cumùn
0522-618291
Email comuneEmail cmónaPòsta eletrònica cmóṅnaEmail cumùn

Evoluzione demograficaCambiamèint dal nómer di abitânt int al tèimpCanbiamänt dal nómmer di abitànt int al tänpCambiamèint dal nómmer di abitànt in dal tèimp

(anno)(ân)(àn)
(abitanti)(abitânt)(abitànt)(abitànt)
1861
4 695
1871
5 207
1881
5 285
1901
5 811
1911
5 942
1921
6 425
1931
6 988
1936
7 094
1951
6 979
1961
5 812
1971
4 401
1981
4 119
1991
4 026
2001
4 111
2007
4 199
Dati Nómer ed l'Nómmer dlNómmer ed l'ISTAT - grâfica dla Vichipêdia.- grâfica dla Vichipêdia

Carpnèida (Carpnéda int al dialèt dal pôst - Carpineti in italiân) l’é un cmû ed 4.104 abitân ed l’ Apenèin arzân in pruvîncia ed Rèz. Ch’al gh’à dèinter pêrt ed la còunca dal fiòm Sècia e di turèint Treṣnêr e Tasòbi. Al paèiṣ ed Carpnèida, ciamê ind l’antichitê Carpinetum, l’é a i pē dal Mûnt Antognân in dóve al Prato di Carpineto l’é numinê bèlo dal 957.

Ind la pêrta pió antîga dal paèiṣ în tgnû da cât soquânt fabrichêt d’architetûra antîga. In particulêr al palâs dal Municépi ch’ al dà inséma a’na carateréstica piasèta dedichêda a Matélda ed Canòsa

Vésta dal Castèl ed Carpnèida

Stòria

Abitê fîn da la stòria antîga, in sté teritôri în pasê i Lègor, i Rumân, i Biṣantèin e i Longobêrd. Préma ed l’ân mél ind al só teritôri a gh’êra Verabolo, pôst ‘d un pago(distrèt campagnôl) rumân pó biṣantèin. Préma ed la cunquésta longoberda, in època biṣantèina, la cêṣa lochêla, urganiṣêda atōrna a l’ antîga Pēv ed Sân Vitêl, l’êra dipendèinta dal vèschev ed Ravèna. Lòung al crinêl Valèstra-Fósla prubabilmèint a gh’êra al limes, oséja al cunfîn, fra i teritôri sòta a Bisanzio e quî longobêrd. Carpnèida l’ à ‘vû ‘na particulêra impurtânsa al tèimp ed la cuntèsa Matélda ed Canòsa marchèiṣa ed Tuscâna e ûltma repreṣentânt ed la râsa ‘d j Attoni.

Vésta invernêla dal crinêl Valèstra, cun al castèl ed Carpnèida e al paèiṣ d’ed sòta
Cò a tòr ed Regigno
Pignedolo cun la Prêda ed Bismântva
Al crinêl ed Frombolara e Marola
L'uratôri dal castèl ed Mandra

Int al Castèl rumânich, al gh’é incòra adès, més inséma al crinêl dal Fósla-Valèstra – da dōve a s’arvés la vésta inséma a la vâl dal Sècia e dal Treṣnêr- a gh’é stê al «Convegno di Carpineti» dal 1092, dōve j òm ed cêṣa e aleê ed Matélda àn discós al prupôsti ed pêṣ ‘d Enrico IV. La Cuntèsa, incuragêda anca dal fugōṣi parôli ed l’ereméta Giovanni da Marola, l’à tôt la deciṣiòun ed cuntinvêr la lôta cûntra l’imperadôr, ch’ al vîn pó batû e dôp umiliê a Canòsa

A la ruvîna di teritôri matéldich dôp la môrt ed la cuntèsa, Carpnèida l’é pasê sòta a divêrs sgnōr. Int al XIII sècol l’à giurê fedeltê al cmûn ed Rèz, sibèin la fedeltê a la sitê ed pianûra l’é stêda mésa despès in dóbi. In particulêr l’é da arcurdêr la vicènda dal brigânt Domenico Amorotto, che al l’à fâta da padròun int al teritôri ed muntâgna per divêrs ân. Dal XVI sècol l’é dvintê pêrt dal Duchêt ed Mòdna e Rèz e ch’ al gh’é andê a drê ind la sôrt fîn a l’unitê d’Itâlia.

Ind al tèimp ed la secònda guèra mundiêla al gh’à ‘vû 106 môrt.

Al teritôri

Dal pûnt ed vésta ed la puṣisiòun, al teritôri comunêl l’é fât in pêrt da la còunca dal Sècia, l’êlta còunca dal Treṣnêr e pêrt da la còunca dal Tasóbi. Al teritôri l’é carateriṣê da la preṣèinsa ed la dorsêla di mûnt Valèstra e Fósla e, da ch’ l’ êtra pêrt da la còunca dal Treṣnêr, al gróp di mûnt fra Marôla, cun al mûnt Al Borèli, al Mûnt Rè, e al Mûnt Frumblêra. J êlber în quêṣi tóti quêrsi. Ind al teritori comunêl a gh’în dimòndi bôregh, cêṣi e cà a tòr ‘d urègin êlt medievêl, fâti cun al sâs ed côch carateréstich ed la zôna. La strêda principêla l’é la Strêda Statêla 63 dal Pâs dal Cerêto

Contéia e véla ed Carpnèida

Int al 1738 Lodovico Ricci al spiêga acsé al teritôri ed Carpnèida:

«
Contea e Giurisdizione sotto il Ducato, la Diocesi e l'Archivio di Reggio. Ha per confine le Giurisdizioni a levante di Poiago e Casteldaldo, mezzogiorno di Cavola mediante il fiume Secchia, ponente di San Donnino di Marola, Busanella e Pontone, settentrione di San Donnino di Marola, e Pantano mediante il torrente Tresinaro. Ha la propria adunata di Reggenti, a cui sono soggette le Ville delle Carpineti, di Castello di San Pietro, della Pieve di Santa Catterina, e di San Prospero. Ha un Giusdicente col titolo di Governatore. Il Pretorio è nelle Carpineti. È feudo della Casa Valdrighi di Modena. È posta nel monte, ed ha una popolazione di 836 abitanti.»


La véla (oséja al paèiṣ) ed Carpnèida la vîn acsé descréta:

«
Villa della contea di detto nome feudo Valdrighi sotto il Ducato, la Diocesi e l'Archivio di Reggio. Ha per confine a Levante Poiago, mez. Castello delle Carpineti, Pon. San Donnino di Marola, Set. San Prospero delle Carpineti. È sogggetta alla propria comunità. La Parrocchiale è nella Pieve di Santa Catterina. È intersecata dalla strada della Lunigiana. Vi si tiene Fiera, che comincia nel dì 27 agosto, e dura 4 giorni, e vi è mercato ogni mercoledì. È posta nel monte, ed è distante da Reggio 18 miglia, da Modena 25. Ha una poplazione di 134 abitanti.

Fu quivi uno de' Castelli della Contessa Metilde, e molti diplomi vi veggono da essa in questo luogo segnati. Dopo la morte di lei l'Imperatore Enrico V andando a Roma lasciò Metilde sua moglie nella Rocca di Carpineto,

Quivi si trovano fonti di perfetta acqua Marziale.»

(Corografia dei territori di Modena, Reggio, e degli altri stati già appartenenti alla Casa d'Este)


Puiêgh

L’é ‘na frasiòun céca tra mezdé e matèina dal ‘stès cmûn. A gh’é ‘na cêṣa céca (Cêsa ed Sant’Agata) e un ricôver per ansiân. La cêsa la nâs cme dipendèinta diretamèint ed la Pêv ed Sân Vitêl a Carpnèida.

Materiêl pr'andêregh in fònda

(manca)Lésta di léber e documèint impurtântLésta di lébber e documèint impurtantBibliografia ed opere di riferimento:

  1. Fabbi Fernando - Il castello e la villa di Carpineti. - Reggio Emilia : Bizzocchi, 1955
  2. Costa Maria Cristina - La chiesa di S. Andrea al Castello di Carpineti - Reggio Emilia : Tecnograf, 1995.
  3. Masini, Celide - La pieve di San Vitale a Carpineti - Bologna : Nuova Alfa, 1990.


((manca)Nôta: sta pâgina ché l'é stêda inviêda cun 'na tradusiòun da it:CarpinetiNota: sta pagina chè l'é steda tradòta da it:CarpinetiNota: pagina inizialmente tradotta a partire da it:Carpineti)