Vai al contenuto

Prēda ed Bişmântva

Da Wikipedia.
(Reindirizzamento da Prêda ed Bismântva)

C'l artìcul chè 'l è scrit in Arzân Emiliàn

La Prēda vésta da la localitê Crōṣ ed Castelnōv di Mûnt


La Prēda ed Bişmântva ( Pietra di Bismantova in italiân) l’é ‘na carateréstica furmasiòun geolôgica ed l' Apenèin arzân, ind al cmûn ed Castelnōv di Mûnt, paèiṣ ch' a 's câta al só pē e in pruvîncia ed Rèz, a 45 km dal Cèinter principêl. A’s presèinta cme ‘na strèta e êlta spianêda cun al parèidi a strapiòmb dal tóti al pêrt, ch’ al 's vèd işolê tr’ al muntâgni ed j Apenèin.

Geologéia

La Prēda l’é fâta da ‘na rôcia ed prēda da depôsit ed séngia sōvra un livèl ed mêrni, al tót al s’è uriginê cme fònd marèin int al peréiod miocènich. A gh’în dèinter di gós ed cunchéli i e rèst insasî carateréstich ed ‘n’ambiĵnt ‘d un paèis africân.

La sfisurasiòun e la rutûra a pès e pcòun gnûdi dôp dal livèl ed la prēda, gnûda dôp la ruṣghêda, l’à lassê intât la pursiòun lé aṣvèin. La séma ‘d la Prēda la rîva a 1047 mēter insém al livèl dal mêr.

Al piânti, al j êrbi e al bèsti ed la zôna

La Prēda vésta da Mûnt Ròs, Carpnèida

La séma spiâna ed la rôcia l’é in grând pêrta a prê e parsialmèint buschîva. În presèint albarèin cme la linsōla, al zèiver, al bôch biânch, la znèstra, la brógna e la rōsa salvâdegh.

Êlber da séma, per la pêrta pió grôsa, în la rurèla, al sèr, l' âser, al carpanèin e al téli. Insém al spurgînsi ed la rôcia a s’ în adatê di gèner gióst per ambiĵnt sèch cme al tém.

L'êlta spianêda e la zôna d’atōrna în pîn ed bèsti salvâdegh cme al cinghiêl, vōlpi, tâs, caveirōl, lêvri, rés e uṣê zanfadōr.

Stòria

Catêdi ed lavōr fât a mân in prēda e pcòun cerâmich catê insém a la rôcia testimônien la preşèinsa ed l'òm in tèmp antîgh.

In època rumâna insém al rîvi ed la Prēda gh’é stê tirê só ‘na furtèsa ed difèişa. Insém al ruvîni de sté costrusiòun, int al XVIII sècol, a gh’é stê tirê só, al gh’é incòra al dé d’incô, l’èrem bedetèin cun atâch ‘na cēṣa avêrta al póblich.

Al teritôri l’é stê fèdev ed la faméja Dallo da Bismantova fîn al XVI sècol , quând l’é dvintê pêrt dal pusès ed j Este. Int al 1859 l’é dvintê pêrt dal nōv cmûn ed Castelnōv di Mûnt.

Al prémi scalêdi, in època modêrna, àn cumîncen da l'inési dal XX sècolo, quând a vînen sgnêdi al véi e i sintēr druvê incòra al dé 'd incō.

Stôria dal nòm

La Prēda ed Bişmântva ind l' Apenèin arzân

Insém al j urégin dal nòm Bişmântva în stê dê divêrs parèir. Còl ch’ al sèmbra pió credébil al fà deşgnîr al nòm da la parôla ‘d urégi bişantèina: "Oysàmbaton" ch’a vré dîr „difécil da rivêreg“.

Cun al pasêr dal tèimp, la gînta l'à cambiê al nòm, fîna a rivêr a còl dal dé d'incō, è stê cambiê soquânti vuchêli, è stê zuntê "bis" davanti al nòm, ch' al gh'à gnînt da spartîr cun al "biş" latèin.

Per rivêregh insém

Dal parchèg dal mâchini in Piâsa Dante, a’s va só facilmèint in pôch minût ed pasegêda insém a ‘na strêda sfaltêda al Rifûg ed la Prēda e a l'Èrem, dōve a cumîncen i sintêr vèir e prôpri.

Divêrs percôrs sgnê dân diferèint livê ed dificoltê. La via pió cômda, e che la pōlen fêr ânca al persòuni mìa prâtichi e sèinsa particulêr atrès se mìa ‘na nurmêla tachêda cme un pêr de schêrpi robósti e un bastòun, la và a drē la parèida mezdé-sîra e la finés vêrs la séma cun un trât a gradòun. Al tèimp ed viâz stimê l’é ‘d un quêrt d' ōra, atravêrs trât buschîv e zôni ed bèli vidûdi.

La via pió d’impègn l’é la ferâta, ch’ la cumîncia dôp avèir traversê un trât ed sintêr e ‘na grôta naturêla. La scalêda la vîn fâta insém a la parèida ed mezanôt, preparêda cun ciôld, insém a di trât a strapiòmb e soquânti néci ed fermêda. Al tèimp ed viâz stimê în mìa mēno 'd 1 ōra e mèz.

‘Na vôlta rivê insém a la pianûra ch’ la stà sōvra a la Prēda a’s pōl vèder luntēra ‘na grandiōşa vésta insém a l’ Apenèin arzân. A gh’é da stêr atèinti a i mêrzen ed la lâstra che finésen a strapiòmb a i lémit di bôsc, che în sèinsa spòndi.

Citasiòun

Divîna Cumèdia

Dante

La Prēda ed Bişmântva la vîn citêda da Dante che al la nômina int la Divina Cumèdia, e probabilmèint al l’à inspirê ind la spiegasiòun dal Mûnt dal Purgatōri.

«
Vassi in Sanleo e discendesi in Noli,
montasi su in Bismantova e ’n Cacume
con esso i piè; ma qui convien ch’om voli;
dico con l'ale snelle e con le piume
del gran disio, di retro a quel condotto
che speranza mi dava e facea lume »
(Dante, Divina Commedia - Purgatorio, canto IV)

'D âlmi e 'd bèsti

Al gróp musichêl PGR (Per Grazia Ricevuta), prugèt ed Giovanni Lindo Ferretti, ind al désch D'anime e d'animali al dèdica ‘na cansòun, Alla pietra - la préma ed l'âlbum, a la Prēda ed Bişmântva

«
Settore operativo euroasiatico
area occitana del sud
anno di riferimento locale: 2003, inizio estate
Pietra di Bismantova
Un temporale a scrosci, violento, tramonto
due arcobaleni splendenti
il concerto non si fa, non ci sarà
qui comanda l'acqua, comanda il vento
moderno è un ruolo subalterno»
(PGR, D'anime e d'animali, Alla pietra)

I prê ed Bişmântva

I Modena City Ramblers ind al désc Dopo il lungo inverno a dèdichen a la Prēda la cansòun I prati di Bismantova

«
lo sguardo si perde
fino all'orizzonte
un falco risale
la cima del monte

è una nuova alba che avanza dentro di me»

(Modena City Ramblers, Dopo il lungo inverno, I prati di Bismantova)

Colegamèint d’ed fōra