Campéṣen
| C'l artìcul chè 'l è scrit in Arzân | 
|
Artécol in dialèt arzân
Evoluzione demografica
Campéṣen (Campegine in italiân) l'é un cmûn ed 4.703 abitânt ed la pruvîncia ed Rèz, lé a sîra e a 16 chilômeter da Rèz e 17 chilômeter da Pèrma.
Geograféia
Campéṣen l'é ind la Pianûra Padâna. Pió preciṣamèint al fa pêrt ed la fâsa dal vèini a i pê ed l'Apenèin tôsch-emiliân. Al cmûn l'é a la stèsa distânsa sia da Pèrma sia da Rèz e in pió l'é dèinter ind la Vâl d' Èinsa.
Stòria
Stòria antîga
Al teritôri ed Campéṣen al pôrta i sègn ed civiltê a partîr da l 'antîga Ròma, difâti în stê catê atâch a la frasiòun ed Cavrêra i rèst ed dō véli rumâni, abitêdi dal I sècol p.C. fîn al V sèc. d.C. cîrca, destinêdi a 'd alôg per sêrov-agricoltōr di sgnōr ed la zôna. Però i rèst d'abitasiòun ed l'etê neolética catê int al cmûn ed Puvî fân pinsêr a 'na grôsa cumunitê ch'la stêva int al teritôri tra i cmûn ed Gatâtich, Campéṣen, Castelnōv ed Sòt e al bèle numinê Puvî. Al peréiod medievēl l'é stê sgnê da la duminasiòun ed la sgnurìa di Este ed Frêra sòta al Duchêt ed Rèz; ind al tèimp de sté duminasiòun a vîn dê per la préma vôlta al nòm ed Campigene (o Campicinum Campeggine). Uficialmèint, al cmûn ed Campéṣen, l'à cumincê a tôr fōrma ind al tèimp ed l'etê napoleônica, quând la lèg fâta per riaurganiṣer al Municipalitê l'é rivêda ind al teritôri ed la Repóblica Cispadâna. Al decentramèint l'é vrû per ardûṣer l'avtoritê di fevdatâri bèle preṣèint ind al teritôri e l'à 'vû la só cunclusiòun int al 1802. Al prém séndech l'é stê Luigi Cocconi, che l'à tôt pè prôpria a la fîn dal peréiod rifurmadōr, ch' al prîva sōl controlêr l'incâs dal tâsi, e, in chêṣ specêl, dmandêr a la Municipalitê soquânti ôvri ed manutensiòun (per eṣèimpi arfêr soquânti strêdi)
Sté pusibilitê êren stabilîdi da la clasificasiòun di Cmûn, introdòta da la lèg dal 24 lój 1802, ch'al metîva Campéṣen (2.995 abitânt dal tèimp) ind la 3° clâs, destinêda a i cmûn cun mēno ed 3.000 abitânt. Cun la fîn dal Repóblich napoleônichi, ânca l'undêda dal divisiòun l'êra finîda. I cmûn (principalmèint Curèz e Castelnōv ed Sòt), che ind i prém ân ed l'otsèint îven manifestê i sō pinsêr per sté divisiòun dal teritôri, àn rivést l’uniòun ‘d un tèimp sóta la Restavrasiòun. Int al 1824, grâsia a Nicomede Bianchi, òm polétich ed la corèint ed Camillo Benso di Cavour, Campéṣen l’à pêrs la só indipendèinsa e l’é stê unî al cmûn ed Castelnōv ed Sòt fîn a l’unitê d’Itâlia. Ind al fervêr dal 1860 Campéṣen l’à utgnû al permès, da pêrt dal cumisâr sêrd, a tgnî al j elesiòun lébri. Còsti àn vést numinêr, a rōl ed séndech, Giacomo Cocconi, ch’ al vîn cunsiderê ânch adèsa al prém séndech ed Campéṣen e arcurdê da la lâpida ind al simitèri ("le virtù dell'uomo pubblico e privato giungevano in Dio l'anima mite integra benefica").
Stòria dal Unitê d'Itâlia a la Secònda Guèra Mundiêla
Int al 1866 Quintino Sella alōra Minéster dal Finânsi dal Règn d'Itâlia l’à mandê fôra cun l’apôg ed la Câmbra la tâsa inséma al maṣnê, ‘na tâsa ch ‘la dvintarà famōṣa tra i campaginèiṣ. Sta lèg la pervedîva un sistêma d’incâs dal tâsi e secònd dal racôlt, ch’ al duvîva èser bzê inséma a’na bilância mecânica. Sibèin l’ōrden, i munêr àn decîṣ ed protestêr sòta al palâs comunêl e sta manifestasiòun l'é stêda murtêla per ôt ed lōr, masê da i côlp di granatêr gnû per difènder al séndech Domenico Sidoli. Sté avenimèint l’é incòra arcurdê a Campéṣen cun la dèdica ed la piâsa principêla "A i Môrt dal Maṣnê". ("Ai Caduti del Macinato" in italiân). Al 1910 l’à vést i socialésta a mantgîr al cmând ed Campéṣen. L’avtoritê utgnûda da i socialésta bèle a i prém ân dal ‘900 l'é stêda mantgûda ânch ind i ân dôp (quêṣi sèimper tót a òna di votânt), sibèin che ind l’âria a girés un cambiamèint radichêl vêrs l’êla moderêda ed la polética. Campéṣen, per la só ustinasiòu ind al sustgnîr al Partî Socialésta e, dôp al Partî Cumunésta a gh’é stê dê, ind i ân dôp, al scutmâj ed la céca Rósia ("la piccola Russia" in italiân). Int al 1914 al cunséli comunêl ed Campéṣen, cun al séndech socialésta Mauro Rapacchi, l’à fât sóvo al cuntrâst ed la popolasiòun vêrs l’entrêda in guèra e al sé més da la pêrt di neutralésta. Difâti i sitadèin, per lo pió impieghê in agricultûra, a vdîven mêl l’intrêda e ‘na partecipasiòun italiâna a la préma guèra mundiêla, ch’ l’ aré certamèint tôt via di brâs al lavôr e finansiamèint pió céch pr’al ôvri de ṣvilóp, dal mumèint che i sōld a srén stê druvê sōl per finansiêr la guèra. Int al peréiod tr’ al 1915 e al 1918 Campéṣen l’é dvintê un cèinter d’ajót per i suldê frî, grâsia ânch a la colaborasiòun ed la Crôṣ Ròsa Italiâna. La secònda guèra mundiêla l’à vést al masâcher di 7 fradê Cervi, ‘na faméja ed cuntadèin, ch ‘ la s’êra mésa da la pêrt di partigiân e dimòndi anti-fasésta. Per i fradê Cervi l’é stê murtêl j ajót dê a i suldê soviètich e inglèiṣ che serchêven de scapêr da l’Itâlia ( tra i tânt a s’arcôrda Anatolij Tarassov, avtôr ‘d un léber inséma a i Cervi) e l’ urganiṣasiòun da lōr fâta, ch’ la cuntêva dimòndi òm e dóni per cuntrastêr i fasésta. I 7 fradê (Agostino, Aldo, Antenore, Ettore, Ferdinando, Gelindo ed Ovidio) în stê fuṣilê al Tirasègn ed Rèz al 28 dicèmber 1943
Traspôrt
Livèl Lochêl
Livèl Nasionêl
Campéṣen, per la só puṣisiòun geogrâfica, in pió ad èser bèle traversê dal 1964 da l’Avtostrêda dal Sōl, a gh’é stê fât di lavōr per la costrusiòun ed la lénia feroviâria ad êlta velocitê TAV, che adèsa în a drê finirla e colaudêrla. Int al teritôri, atâch a la localitê Milanèl (fras. ed Cavrêra), l’é drê gnîr só al nōv casèl avtostradêl, ch ‘ al srà prûnt per la primavèira dal 2008. Per quânt riguêrda al nòm dal nōv casèl, che al servirà per favurîr i rifurnimèint ed la zôna a la Vâl d’ Èinsa, la pruvîncia ed Rèz, dôp dimòndi discusiòun[1] e ‘na richièsta inséma a internet fâta da i campeginèiṣ, l’à decîṣ ed cunsiliêr al Comitato Toponomastico del Ministero delle Infrastrutture, ch’ al ‘gh à l'ûltma parôla in fât ed dêr al nòm a di pôst, al nòm ed "Terre di Canossa, Val d'Enza-Campegine"[2].
Personalitê lighêdi a Campéṣen
- Alfonso Borghi, pitōr (1944-)
- Alcide Cervi, cuntadèin e partigiân (1875-1970)
- Ulderico Levi, polétich e presidèint ed la Pruvîncia ed Rèz int al 1902 (1842-1922)
- Filippo Re, studiōṣ dal piânti e agrônom (1763-1817)
Êtri fôto
-
Cêṣa S. Rôch - Cavrêra -
Palasèt dal Spôrt (Entrêda) - Campéṣen
Materiêl pr'andêregh in fònda
(manca):
- AA.VV. - Al tabacon - Vita e fantasia di una comunità - 1973
- Riccardo Bertani - Antica toponomastica di Campegine - 1984
- Alfredo Gianolio - Campegine, Libro Giornale - Pagine di cronaca e di storia 1802-2002 - 2004
- Odoardo Rombaldi - La terra dei Cervi prima dei Cervi - 1982
(manca):
Nôta: cla pâgina ché l'é stêda fâta cun la tradusiòun ed Campegine trâta da it.wikipedia.org.
Guêrda la stôria ed la pâgina uriginêla per cgnòser l'elèinch 'd j autōr.
Albinèa · Bagnōl in Piân · Baîṣ · Bibiân · Bresèl · Burèt · Buṣâna · Cadelbôsch ed Sōver · Campagnōla · Campéṣen · Canòsa · Carpnèida · Caşalgrând · Caṣîna · Castelnōv di Mûnt · Castelnōv ed Sòt · Castlarân · Culâgna · Curèz · Fâbrich · Gatâtich · Gualtēr · Guastâla · Ligûnchi · Lusêra · Muntèc · Nuvalêra · Puvî · Quâter Castē · Queriêgh · Ramṣèit · Ré Salṣêr · Rèz · Rezōl · Rôl · Rubēra · Sân Martèin · Sânt'Ilâri · Sân Pôl · Scandiân · Toân · Véla Mnôs · Vèt · Viân · Vsân