Rubēra

Da Wikipedia.

Artécol in dialèt arzân

RubieraRubēra
Il parco del SecchiaAl Pêrch dal Sècia
ProvinciaPruvînciaPruvénziaPruvèinsa
provincia di Reggio nell'Emiliaed Rèz
AbitantiAbitântAbitàntAbitànt
(febbraio 2007novèmber dal 2009)
14 507
SuperficieMetradûraEstensiånEstensiòun
(573 ab/km²)
25,31km²
AltitudineAltèsaAltazzaAltèssa
53m
Pref.tel. / CAPPrefés e côdisPreféss e côdgPreféss e còdiṡ
0522 / 42048
Cod.ISTAT/catastoCod.ISTAT/catâstCod. ISTAT/catâstCod.ISTAT/catàst
035036 / H628
CoordinatePuṣisiòunPuṡiziånPusisiòun
Nome abitantiNòm di abitàntNuminâja
RubieresiRubierèiṣ
Santo patronoSânt prutetòurSant prutetåurSànt prutetór
(3 febbraio3 ed fervêr)
San Biagio vescovo e martireSân Biêṣ
FrazioniVéliFraziónFrasiòun
San FaustinoSân Faustèin
Comuni contiguiCmûni ṣvinântCmóṅni ataîṡCumùn tachèdi
(nord) San Martino in Rio, (est) Campogalliano (MO), Modena (MO), (sud) Casalgrande e (ovest) Reggio nell'Emilia(mezanôt) Sân Martèin, (matèina) Campgajân (MO), Môdna (MO), (mezdé) Casalgrând e (sira) Rèz
Sito istituzionaleSît dla cmûnaSît dla cmóṅnaSit dal cumùn
SindacoSéndechSénndicSéndech
(07/06/09)
Lorena Baccarani
Tel. comuneTel. cmónaTel. cmóṅnaTel. cumùn
0522-622211
Email comuneEmail cmónaPòsta eletrònica cmóṅnaEmail cumùn

Evoluzione demograficaCambiamèint dal nómer di abitânt int al tèimpCanbiamänt dal nómmer di abitànt int al tänpCambiamèint dal nómmer di abitànt in dal tèimp

(anno)(ân)(àn)
(abitanti)(abitânt)(abitànt)(abitànt)
1861
3 518
1871
3 809
1881
3 848
1901
4 402
1911
5 018
1921
5 750
1931
6 132
1936
6 325
1951
6 879
1961
7 036
1971
9 264
1981
9 785
1991
9 654
2001
11 458
2007
13 765
Dati Nómer ed l'Nómmer dlNómmer ed l'ISTAT - grâfica dla Vichipêdia.- grâfica dla Vichipêdia

Rubēra (Rubiera in italiân) L’é un cmûn ed 14.507 abitânt ‘d la pruvîncia ed Rèz. A's câta insém a la via Emélia, coleghê cun Rèz da un servési ed curêra e cun la stasiòun feroviâria insém a la lénia Milân-Bològna.


Stòria[modifica | mudéfica la surzéia]

Cêsa parochiêla

Al j-urégin[modifica | mudéfica la surzéia]

Al nòm in urégin l’êra Corte de Herberia, e al pré deṣgnîr dal cêltich er-beria («in mèz a la pianûra»), mèinter al Musèo lapidâri ed Mòdna a’s stîn da cât ‘na lapìde dal 259 d.C., ch' la cûnta ‘d la fabricasiòun ‘d un pûnt ed prêda insém al Sècia per cûnt ed j-imperadōr rumân Gallieno e Valeriano, dôp che còl préma, fât in lègn, l’îva ciapê fôgh. Al prémi nutési ed l’ època stôrica a s' arfân al 915, quând l’êra al fèdev di Supponidi, dôp l’è pasêda a i Obertenghi. Ind l’êlt Medioêv al cèinter al pêrd impurtânsa a favōr ‘d la campâgna lé d’atōrna, e l’é prôpia in sté ucasiòun che a cumîncen a gnîr só dal cà, in dōve préma an gh’n’êren mìa, dintōren a la pēv di Sânt Faustèin e Giovita, ch'la s’ arfà al 980.

Al medioēvo[modifica | mudéfica la surzéia]

Ind al XII sècol, atravêrs l’intervèint dal cmûn ed Rèz, al cèinter pôst in môd stratègich insém al rîvi dal Sècia e bòun ed controlêr i trafîch che curîven lòungh la via Emélia, al mócia incòra impurtânsa. A’s scâta di sègn storîch inséma a di documèint cun al nòm “Herberia”, difèis da dal mûri gajêrdi e da un sicûr castrum. Prôpia la nôva qualitê militêra dal cèinter, che al s’impés ed gînta ch’la gh’va a stêr e ch’la desvîn ânca dal zôni cunfinânti, la finirà pr’ èser la carateréstica ed ‘na bòuna pêrt ed la stòria di ân dôp: al batâli tra i mudnèis e j-arzân ind al 1200; i scûnter tr’ al pêrti arzâni del sècol dôp; al batâli tr’ al XV e XVIII sècol tra j-esêrcit ed divêrsa râsa. Gh’è d’ arcurdêr che a Rubēra ind al mâg 1409, in ‘na batâlia cûnter i Visconti, l’è stèe masê Ottobono Terzi, l’ûltem sgnōr ed Rèz. Per circa dû sècol Rubēra l’é stêda fèdev di Buiêrd (‘d l’ istèsa râsa di Bianchi ed Lunigiana) che ind al 1423 da j-Estèinsi în stê «convînt» a baratêr sté fèdev cun Scandiân. Dal 1512 al 1523 Rubēra l’è stêda cunquistêda da l’esêrcit dal Pêpa che al l’à dêda in fêdev ai Pio ed Chèrp: a l’artōren ‘d j- Este, la catòm fèdev ‘d la faméja Sacrati uriginâria ed Fusignano (RA) e fedelésima dal Dòca; la rôca l’è stêda incòra di pió rinfursêda e circundêda da fusòun dimòndi fònd ch’ al tulîva l’âcva dal Tresnêr. L’è pó stêda destinêda a perṣòun per cōlpi pió pèisi, e lé stê a Rubēra (alōra l’êra sòt a Mòdna) che s’é riunî al Tribunêl Statâri che l’à giudichê e la cumpî, al 16 otòber 1822, la cundâna a môrt dal suversîv carbunêr Don Giuseppe Andreoli.

Dôp l'unitê d'Itâlia[modifica | mudéfica la surzéia]

Fâta l’unitê d’Itâlia, Rubēra l’à més via la só carateréstica militêra trând zó al mûri che circundêven al bōregh, mèinter al Fôrt ind al 1873 al pâsa dal Stêt ai privê arnunsiând al só rōl ed perṣòun da paûra pr’ al tremèndi cundisiòun ed véta che gnîva tgnû chi gh’è stêva. A chi tèimp l’é i rubierèiṣ al ciamêven «Sâs» prôperia perché dirochê e bandunê. Ind al 1922, per drisêr la via Emélia, é stê butê zò la pêrta centrêla; al rêst a gh’è stê fât d’j-apartamèint. La stòria modêrna ed Rubēra la cumbîna cun la spînta che tót al comprensôri industriêl ‘d la zôna l’à avû. La zôna comunêl l’é tóta in pianûra e còst l’à permés al sparpagnamèint masés sia dal coltivasiòun agriécoli che ‘d l’ attivitê industriêla ed vâri genér. Al recupêr fât da pôch ed dimòndi palâs stòrich dal cèinter l’à fât turnêr in pusès di rubierèis i pôst ed grând nômina de stòria sitadèina.

La Cōrt Ospitêla ed Rubēra.[modifica | mudéfica la surzéia]

La Cōrt Ospitêla

Es trâta d’un gróp ed fabrichêt gnû só per la fermêda e per l’arsôr di viandânt e pelegrèin, atâch a la traversêda dal Sècia, lòung la via Emélia e lòung a cl'êter âs stradêl che, paralêl al côrs d'âcva, al purtêva, atravêrs i pâs muntanêr, a Lóca e a Ròma. Un prém ospedêl per pelegrèin, mandê avânti da ‘na comunitê ed benedetèin, al gh’êra bèle ind al 1179 a l’ ardôs dal cèinter abitèe mó ind al 1523, in ocasiòun ‘d la costrusiòun di bastiòun difensîv, l’è stê butê zó. La faméja nôbila di Sacrati la badê a la ricostrusiòun a l’albaṣèin dal paèis. L'uspési al dêva l'ospitalitê ed ‘na nôt e un sōl pâst ai pellegrèin e a i viandânt. Ind la cēṣa a gh’è incòra dimòndi pêrt dal pitûri a frèsch uriginêli dal Garofalo. J-ambijnt adât a l'ativitê ed l'uspèsi, refetôri e durmitôri, în més dintōren a ‘l lêregh curtîl centrêl cun la purtghâia a cruṣêra sostgnû da 36 clōni. Al gróp ed fabrichêt monumentêl l’é adèsa pôst d’ importânti associasiòun culturêli: La Cōrt Ospitêla,[1] cèinter ed produsiòun, promosiòun, stòdi, e documentasiòun teatrêla;al Pêrch Fluviêl dal Fiòm Sècia,[2] nèe per la gestiòun e la riqualificasiòun ‘d la zôna interesêda dal câsi d’ espansiòun del Sècia lè atâch, cun al musèo dal fiòm e l'acvuâri; Lénia ed Cunfîn,[3] prugèt culturêl ed rilevasiòun fotogrâfica ‘d la zôna.

Sitèe imparentêdi[modifica | mudéfica la surzéia]

  • Neulingen – Germâgna, dal 1991
  • Györújbarát – Ungheria, dal 2005

Curiositèe[modifica | mudéfica la surzéia]

Al comûn al vîn numinê ind al tètol ed ‘na cansòun sōl sunêda ed Luciano Ligabue: Rane a Rubiera blues, da l'âlbum Buon compleanno Elvis.

Rubēra l’è al comûn in dō al stà ed cà al campiòun européo ed olímpich ed maratòuna Stefano Baldini.

Êter sît[modifica | mudéfica la surzéia]

  1. Vèder al sît ed la La Cōrt Ospitêla
  2. Vèder al sît dal Pêrch Fluviêl dal Sècia
  3. Vèder al sît ed la Lénia ed Cunfîn

Materiêl pr'andêregh in fònda[modifica | mudéfica la surzéia]

(manca)Lésta di léber e documèint impurtântLésta di lébber e documèint impurtantBibliografia ed opere di riferimento:

  1. Orianna Baracchi, Francesco Milani - L'Ospitale di Rubiera : i Sacrati : carità, storia e arte. - Modena : Artioli, 198
  2. Mario Degani - Gli antichi ponti di Rubiera sul fiume Secchia - Modena : Aedes Muratoriana, 1970
  3. Dino Pampari - La sentenza del tribunale statario di Rubiera e la relazione di Antonio Panizzi (1822-1823) - [S.l.] : [s.n.], 1974.
  4. Giancarlo Ambrosetti, Roberto Macellari, Luigi Malnati - Rubiera : principi etruschi in Val di Secchia. - Reggio Emilia : [s.n.], 1989
  5. Luciano Patroncini - I pozzi preromani di Rubiera - Reggio Emilia : Age Editrice, 1978.
  6. Rubiera: Guida commerciale , culturale , turistica - Reggio Emilia : Noana, 1985