Vai al contenuto

Pàser

Da Wikipedia.
C'l artìcul chè 'l è scrit in Miranduléś Emiliàn

Artéccol in dialètt mudnés


Al pàser dumèstic (Passer domesticus) o paseròt o pasra o pasarìna (passero domestico in italiàn) 'l è, a s pōl dâr, 'l uśèl ch'a s cata più da spés in Europa, sia in campàgna ch'in sità. Al viṿ anc in di paéś dal Mediterraneo e in Mèdi Uriènt. In Itâglia al sa stablìs in dal śòni ad cunfìṅ dal regiòṅ dal nòrd.

Un pàser pugiâ insìma a 'n tub

Aspèt

Al plumi di masć adùlt i eṅ difarénti da quéli dal fémni e di pulśèṅ. Al masć al s pōl cunfóndar cun gl'altri spéci dal gènar pàser s'a n fus par 'l la banda griśa in un cantòṅ dal pèt. La taja l'è a l'incìrca ad 15 cm par 32 gram ad péś.

Un gnal ad pasarìni cichi

Quànd al vóla, al pàser 'l è pròpria bèl a ved'r-as e dimóndi śvélt. Quànd 'l è a tèra però i sò śampèṅ acsè sutìi i n èṅ minga tant bòṅ par giràr, difàti al pasri i vaṅ avànti faghénd di salt.

Na famìja 'd pasarìni

Cumpurtamènt

L'è na bèstia ch'a gh piàś viv'r insém e la s pōl śuntàr-as vluntéra a di grup bèla fat, anc ad dèś eśemplàr a la vòlta. A n è minga difìcil ch'al pàser al véggna datéś a 'l óm par catàr dal magnàr. I paseròt, par libràr-as da i paràsita, i faṅ di bagn ad tèra. Quànd invéci a gh'è dimóndi cald, i faṅ al bagn in dl'aqua, puci o pisìna, a dipénd da quél ch'i càtan.

Un paseròt in sna piànta in fiōr

Al pàser a n è minga 'n uśèl ch'al vaga via quànd a taca al fréd, ansi 'l è na bèstia ch'la stà in di stés pòst tut 'l an. Da spés al và datéś a 'l cà par bcar dal briśi o par punsàr 'n àtim prima 'd vulàr via. Anc s'l è 'n uśèl piutòst delicâ, al pōl èsar tirâ sù listés par 'l óm e a n gh'è minga biśógn ad druàr la gàbia parchè al n scapa minga via quànd 'l inténdar-as c'n al padròṅ 'l è élt.

Riprudusiòṅ

Al masć al fà dimóndi gnal, in di pòst più difarènt ch'al cata ma sèmpar còmad, sóta i cóp, in di spasi fra 'n edifìsi e c'l àtar e, dal vòlti, in sima a i àlbar. La paja l'è al materiàl ch'al dróa da piò p'r i sò gnai ma dòp al paseròt 'l i 'mpinìs cun dal plumi di àt'r uśèi. 'L ingrès dal gnal 'l è sèmpar da na banda. Quànd na fémna la gh và dèntar, a vōl dir ch'la 'l à sarnî cuma cumpàgn.

La pasarìna la fà da quàt'r a òt oṿ in primavéra. I pulśèṅ i eṅ tirâ sù da tut i dū i genitōr. In gènar la còpia l'armàgn insém tuta la vita ma a s è vdû che quànd la pasra la và a pascàr di àt'r uśèi al masć par punisiòṅ al gh fà catàr méno da magnàr[1].

Prim piàṅ dna pasarìna
Na pasarina ch'la gh'à cald la vèra al bèc

Manéri ad dir

  • (EGL) Méj na pasarìna in màṅ che na galìna in sna frasca: méj avér-ag poc in màṅ piutòst che dimòndi mo luntàṅ.
  • (EGL) Curiōś cuma na pasra[2]: a s vèd che 'l pasarìni gl'ìn dal "braghéri".
  • (EGL) Gulōś cuma na pasra[3]: a s vèd che 'l pasarìni gl'ìn anc dal magnadōri.

Nòti

  1. I pàs'r i nàśan quànd al sò cumpàgni i gh mét'n i còran. E i gh dànan manc da magnàr La Repubblica, 8 ad Śugn dal 2016
  2. (EGL) e (IT) "La Ruscaróola èd Chèerp" dal Màvro D'Oràsi, Mòdna 2012, pàg. 281
  3. (MUD) e (IT) "Proverbi, Modi di dire, Perle di saggezza, in dialètt mudnés", dl'Elena Pratizzoli, Perma, 2009, pàǵ 42.


Animali della campagna emiliana (tradurre)Bèsti ed la campâgna emiliânaBisti d'la canpâgna emigliènaBèsti dla campagna emiglianaBesti d'la campâgna emiliana

anatranâderanàdranàdranàdör | barbagiannibarbagiânbarbazànbarbagiàṅ | bue | pidocchiopiōcbdòcpiôc'bdòc | bigattinobigatèinbigâtbègatèṅ | biscia / serpebésabessabéssabîssa | baco da seta / bombicebèigh da sèidabigàt dla saidabigâtbigàt | rosporôspbòtrospbòt | canecâncancâncan | capponecapòuncapåncapòuncapôn | cavallocavâlcavàlcavâlcavàl | caprachêvrachèvrachèvracrèva | cuculocóchcócchcócchcócch | conigliocunîn-cunéjcunéicunéj o cunèṅcunî | cornacchiacurnâciacurnâciacurnacia | asinoêṣenèsenèsenèsen | apevrèspaevbêgaev | formicafurmîgafurmìgafurmìgaformìga | gallogâlgàlgalgàl | gallinagalèinagalénagaleinagalén'na | gattogâtgàtgatgàt | gazzagâzagâżagaśa | grillogrélgrélgrilgrél | lupolòuvlauvluvlöv | ramarroingòrligùrramarligùr | leprelēvralivralevralëvra | chiocciola / lumacalumêgalumègalumagalumèga | lucertolaarzintèlaluśêrtaluśertalusértla | maialenimêlpôrzporcgosèn | moscamòscamåscamoscamōsca | merlomêrelmèrelmerulmèrel | mulomólmóllmulmóll | talpatêlpamusåntèlpamusön | porcellinonimalèinninénninetninén | ocaôcaócaocaóca | pipistrelloparpastrèlpalpastrèlpapastrèlpalpastrèl | topo / sorcio / rattopòundgapåndgasoragpôngö | farfallaparpâjaparpàiaparpajaparpàia | passeropâsrapàserpàserpàser | pettirossopetròspetråsspetros | pecorapēgrapigrapegurapigra | piccione / colombopisòunpizônclombpizôn | pulcepólgapólsapulsapólsa | ragnorâgnràgnragnràgn | rana / ranocchioranôcranòcranaranòc | ricciorésrézzris | rondinerundanèinarundanénarundaninaröndanén'a | scarafaggiopanarâsaburdigånscaravàś | cinghialezingèlzignèl | tignola / tarmatêrmlatarmatarmatarma | tarlotarōltaroltaroltarol | tafanotavântafàntavàṅ | tacchinopîttòchtoctòch | vaccavâcavàcavacavàca | volpevòulpavôulpvólpvôlpa | cicalasighêlazigalasicalazigala | zanzarasarabîgazinzèlasinsàla | civettasfètlazvèttasivetazivètta