New York
C'l artìcul chè 'l è scrit in Miranduléś |
New York (a s lèś [nuː ˈjɔɹk] in d'l Ingléś di Stat Unî o [nju ˈjɔːk] in in d'l Ingléś dal Régn Unî, [ɲu ˈjɔrk] in miranduléś) l'è na sità di Stat Unî 'd òt migliòṅ e mèś 'd abitànt ch'la s cata in dal stat ad New York. L'è cgnusùda anc c'n al nóm dal sò scutmàj, “The big apple” (Al póm grand), o ad “New York City” par dastacàr-la da 'l nóm dal stat in du la s cata.
L'è stàda misa in pē in dal 1613 da di migrànt ulandéś ch'in alóra i l'ìvan batśàda “Nieuw Amsterdam” (Amsterdam Nóva) ma sinquànt'an dòp l'è pasàda a gl'Ingléś ch'i gh'aṅ cambiâ 'l nóm in unōr ad Jàcum II, duca ad York e Albany. 'L 11 ad Setémbar dal 2001 l'à patî 'l atàc terurìstic dgl'iślàmic 'd Al-Qaida ch'i aṅ fat stablìr dū aparéć cónt'r al tóri śmèli faghénd-i vgnir śò e masànd dagnóra tri-mila parsòni.
L'è bagnàda da 'l Ucéan Atlàntic, pròpria in dla fōś dal fiùm Hudson, e al sò clima 'l al s davśìna dimóndi a quél cuntinentàł. 'D Invèran la pōl rivàr anc a vint grâd sóta śèr mént'r in Luj al màsimi i èṅ darènt a i trénta 'd mèdia.
L'è divìśa in sinc quartēr ciamâ „Borough“: Manhattan, Brooklyn, Queens, Bronx e Staten Island. Al sò parc più famóś 'l è Central Park. In sità a gh'è trénta-nóṿ teàtar bèi grand, cgnusû tut insém c'n al nóm ad Broadway. Al sìndic 'l è al demucràtic Bill De Blasio. Gl'abitànt i èṅ divìś, tgnénd adrē a 'l censimènt dal 2010 guardànd la rasa, fra biànc (33,0%), ispànig (29,0%), afro-americàṅ (23,0%), aśiàtic (13,0%) e natìṿ americàṅ (0,5%). In mèś a i biànc, 'l 8,2% al gh'à di urìgini itagliàni, al 5,3% irlandéśi, al 3,2% tedéschi e 'l 3.0% rusi.
In dal 2010 la gh'à abû dagnóra quarànta-nóṿ migliòṅ ad turìsta ma in dal 2011 l'à fat incóra méj rivànd a sinquànta.
Persunàǵ ligâ a New York
- Aaliyah, cantànta
- Kareem Abdul-Jabbar, śugadōr ad basket
- Christina Aguilera, cantànta
- Danny Aiello, atōr
- Woody Allen, regìsta
- Joseph Barbera, prudutōr
- Humphrey Bogart, atōr
- Matthew Broderick, atōr
- Mel Brooks, regìsta
- Steve Buscemi, atōr
- James Caan, atōr
- Al Capone, mafióś
- Eric Carr, sunadōr di Kiss
- John Carradine, atōr
- John Cassavetes, atōr
- Peter Criss, sunadōr di Kiss
- Billy Crystal, atōr e còmig
- George Cukor, regìsta
- Tony Curtis, atōr
- Robert De Niro, atōr
- Neil Diamond, cantànt
- P. Diddy, rapper
- Vin Diesel, atōr
- Vincent D'Onofrio, atōr
- Kirk Douglas, atōr
- Robert Downey Jr., atōr
- Richard Dreyfuss, atōr
- Peter Falk, atōr
- Perry Farrell, sunadōr
- Susan Sarandon, atōra
- Jane Fonda, atōra
- Peter Fonda, atōr
- Anthony Franciosa, atōr
- Ace Frehley, sunadōr di Kiss
- John Frusciante, sunadōr di Red Hot Chili Peppers
- Sarah Michelle Gellar, atōra
- Vitas Gerulaitis, tenìsta
- Rudolph Giuliani, pulìtic
- Whoopi Goldberg, atōra e còmiga
- Cuba Gooding Jr., atōr
- Elliott Gould, atōr
- Melanie Griffith, atōra
- Bob Guccione, editōr ad rivìsti malnéti
- Steve Guttenberg, atōr
- Rita Hayworth, atōra
- Bernard Herrmann, cumpuśidōr
- Paris Hilton, atōra, cantànta e persunàǵ televiśìṿ
- Billy Joel, cantànt
- Scarlett Johansson, atōra
- Michael Jordan, śugadōr ad basket
- Harvey Keitel, atōr
- Jacqueline Kennedy, first lady di Stat Unî
- Alicia Keys, cantànta
- Calvin Klein, stilìsta
- Lenny Kravitz, cantànt e sunadōr
- Stanley Kubrick, regìsta
- Bruce Kulick, sunadōr di Kiss
- Lady Gaga, cantànta
- Veronica Lake, atōra
- Jake LaMotta, pùgil
- Burt Lancaster, atōr
- Martin Landau, atōr
- Diane Lane, atōra
- Cyndi Lauper, cantànta
- Jennifer Lopez, cantànta e atōra
- Walter Matthau, atōr
- Sal Mineo, atōr
- Eddie Murphy, atōr e còmig
- Al Pacino, atōr
- Colin Powell, militàr e Segretàri 'd Stat americàṅ
- Priscilla Presley, atōra
- Joey Ramone, cantànt e sunadōr di Ramones
- Marky Ramone, sunadōr di Ramones
- Lou Reed, sunadōr
- Christopher Reeve, atōr
- Laurance Rockefeller, migliardàri
- Franklin Roosevelt, presidènt di Stat Unî
- Brooke Shields, atōra
- Julian Schnabel, regìsta e artìsta
- Martin Scorsese, regìsta
- Sylvester Stallone, atōr
- Paul Stanley, sunadōr e cantànt di Kiss
- Barbara Stanwyck, atōra
- Oliver Stone, regìsta
- Barbra Streisand, atōra e cantànta
- Meryl Streep, atōra
- Marisa Tomei, atōra
- Donald Trump, imprendidōr
- John Turturro, atōr e regìsta
- Mike Tyson, pùgil
- Christopher Walken, atōr
- Sigourney Weaver, atōra
- Mae West, atōra