Vai al contenuto

Rainer Werner Fassbinder

Da Wikipedia.

C'l artìcul chè 'l è scrit in Miranduléś Emiliàn

Ritràt ad R.W. Fassbinder


Rainer Werner Maria Fassbinder (Bad Wörishofen, 31 ad Maǵ dal 1945 – Mònag 'd Bavéra, 10 ad Śugn dal 1982) 'l è stâ un regista, senegiadōr e atōr tedésc, òṅ di più grand espunènt dal Cìnema Nóṿ Tedésc.

In dla sò vita 'l à mantgnû un ritm dimóndi élt in dal giràr di film. In méno ad quind'ś an ad lavōr 'l à fat sù quarànta lungumetràǵ, dū sèri ad film par la televiśiòṅ, tri curtumetràǵ, quàtar prudusiòṅ vìddeo, vint-quàtar spetàcui teatrài e quàtar a la ràddio, e 'l à recitâ in trentasiē pelìculi. 'L à anc fat al diśegnadōr, al cameraman, al cumpuśidōr, 'l editōr e àtri ròbi incóra.

A la baś dal lavōr ad Fassbinder a gh'éra na carga dimóndi pruvucànta, salvàdga e spurcaciòna a i òć di bigòt, ch'al gh'à butâ adòs la reputasiòṅ 'd enfant terrible dal cìnema nóṿ tedésc (l'éra la sò figùra sentràla).

Lì lò al gh'iva di rapòrt turmintâ c'n al persunàł ch'al lavuràva sèg, atōr e tècnic, che par lò i éran na sòrta ad famìja suplénta. Però al sò lavōr 'l è sèmpar andâ in diresiòṅ ad culpìr sénsa cumpasiòṅ ad sòrta la sucietà burghéśa tedésca, la viulénsa tiràda dèntar in dl'istitusiòṅ e al limitasiòṅ più grandi dal gènar umâṅ.

Fassbinder al s è dâ la mòrt quànd al gh'iva sói trénta-sèt an par 'n asidènt a 'l cōr cauśâ da 'n misćiùs ad madśìni par durmìr e cucaìna.

Biugrafìa

La sò infànsia

Na targa in sò unór in dla „Filmhaus“ ad Bad Wörishofen cun scrit in sima „Tut chi film chè i aṅ fat dvintàr la mè vita un film“

Fassbinder 'l è nâ in dla Bavéra, in dal paiśèṅ ad Bad Wörishofen, al 31 ad Maǵ dal 1945, tri stmani dòp ch'i americàṅ i gh éran andâ dèntar in séguit a la disfàta dla Germâgna in dla Secónda guèra mundiàla. Cal fat chè 'l à cundisiunâ dimóndi la śò infànsia e la vita dla sò famìja. Rainer stés, par rispetàr al vulér ad sò màdar, 'l iva cambiâ al sò an ad gnuda al mónd (faghénd inténdar 'd èsar nâ in dal 1946) par réndar méno péśa la sò cundisiòṅ ad regìsta ad cìnema. 'L è stâ sól in punt ad mòrt ch'a s è sabû la verità dand 'n òć a 'l sò pasapòrt.

I sò genitōr i éran di burghéś ch'i ìvan studiâ e Rainer 'l à abû n'infànsia minga cuma tut i àtar putèṅ ('l è stâ tirâ sù seguénd n'educasiòṅ a la manéra ad Rudolf Steiner) e ad cal fat chè al s 'n è lamintâ in séguit durànt al sò intervìsti. A tri méś 'l è stâ lasâ a di sò sio patèran parchè i sò genitōr i gh'ìvan paùra ch'al n arév minga pasâ 'l Invèran armanénd sèg. Al putèṅ al gh'è pò stâ dat indrē quànd 'l à cumpî 'n an.

La màdar ad Fassbinder la s ciamàva Liselotte Pempeit (1922-1993) e la daśgnìva da Danzica, na sità dla vècia Prussia, da in dua dimóndi tedésc i éran scapâ via dòp l'ucupasiòṅ dla Pulògna da part dl'Ugnòṅ Suviètica. 'L è par qual lè che soquànt di sò parènt i éran gnû a vìvar a Mònag 'd Bavéra. Sò pàdar, ch'l iva abû dū fiōi da 'n matrimòni precedènt e ch'l éra stâ un puéta mancâ, al s ciamàva Helmut Fassbinder e 'l éra un dutór ch'al fava al sò uperasiòṅ in cà, davśèṅ al cantòṅ a luśi rósi dla sità.

Sò mujér la gh dava na maṅ in sal lavōr. Rainer, fiōl ùnic, 'l iva visû insém a lōr dū in fiṅ a 'l 1951, quand i sò genitōr i s mòlan. Al pàdar al s in và a Culògna e Rainer al taca a vìvar cun sò màdar. Par scampàr la taca a far dal tradusiòṅ in ingléś ma pò la s ciàpa la tuberculóśi ch'la la tèṅ luntàṅ par dimóndi tèmp in fiṅ che la s rimét in sèst. In cal mèntar Rainer al pasa al sò tèmp cun di vśiṅ ch'i éran in afìt da sò màdar e cun di amìg, dvintànd indipendènt e sénsa cuntról. Fassbinder al s è pò bcâ da spés cun i amànt ad sò mama, al śóvan Siggi tòlt in cà quànd al n gh'iva gnanc déś an, e al vèć giurnalìsta Wolff Eder ch'l éra dvintâ al sò padrìgn in dal 1959. Liselotte la n gh'iva minga tèmp par tgnir-'g a drē e la gh dava di bèsi par mandàr-'l al cìnema. In séguit Fassbinder al dirà ch'l à pasâ la sò vita da pìcul a védar di film dagnóra tut i dè, dal vòlti anc tri o quàtar a la vòlta: «al cìnema 'l è stâ la famìja ch'a n gh'iva briśa in cà».

Dvintâ baghét, al và in culéǵ ma a s cata mâl e al próa da spés a scapàr via da 'd lè, lasànd la scóla prima di eśàm finài. Quand al gh'à quind'ś an al s in và da sò pàdar restànd-ag sèg par dū an. In cal mèntar al và a la scóla seràla, guadagnànd-as da vìvar faghénd di lavursèṅ e jutànd sò pàdar ch'al fitàva di apartamènt mis mâl a di lavuradōr furastér. Fassbinder al taca a scrìvar di córt teatrài, dal pueśìi e di racònt, rendénd-as anc cònt da ragasōl ch'i gh piaśìvan i óm.

I sò inìsi a teàtar

In dal 1963, a daśdòt an, Fassbinder al tórna in Bavéra e, tgnind a mènt i cunsìli ad sò màdar, al taca a tōr dal lesiòṅ ad recitasiòṅ a 'l Fridl-Leonhard Studio p'r atōr (1964-1966). Lè al cgnós l'Hanna Schygulla ch'la dvintarà una dal sò atōri più impurtànti. In cal mèntar al gira al sò prim film in 8 mm e al recita a sò vòlta faghénd dal partisìni. Al s dà da far anc cuma óm dal sòṅ e ajùt a la regìa.

In dal 1965 al scriv la sò prima òpra p'r al teàtar, Tropfen auf heisse Steine (Cuma gósi in sima a dal prédi bujénti). Anc sla dascurìva 'd argumènt privâ, l'òpra la gh'iva anc un taj suciàl parchè la relasiòṅ sesuàla dla còpia l'éra mustràda secónd di mudèi viulènt cuma quéi di rapòrt ad prudusiòṅ ecunòmica, ligâ a 'l sfrutamènt e al putēr. Quést chè al dvintarà un clàsic dla sò prudusiòṅ 'd artìsta. Al regìsta francéś François Ozon al druarà in dal 2000 cal lavōr chè p'r al sò film Gocce d'acqua su pietre roventi (Gósi 'd àqua su dal prédi bujénti).

In cal mèntar al gira in biànc e négar i sò dū prim curtumetràǵ Il vagabondo (al vagabónd) dal 1965 e Il piccolo caos (al caos pìcul) dal 1966 par mèrit dal sò amànt 'd in alóra Christoph Roser, aspirànt atōr, ch'al gh dà i bèsi in cambi ad parti da prutagunìsta. Anc Fassbinder al gh rècita dèntar insém a la Irm Hermann e a sò màdar, sóta al pseudònim ad Lilo Pempeit, un quèl ch'la farà da spés anc in sèguit.

In dal 1967 Fassbinder al s unìs a na cumpagnìa teatràla ad Mònag, 'l Action-theater, faghénd al regìsta, 'l atōr e al senegiadōr e dvintànd-an al cap dòp sól dū méś. In d'l Avrìl dal 1968 Fassbinder al mét in séna al sò prim lavōr, Il fabbricante di gattini, la stòria 'd un lavuradōr furastér grèc ch'al dvénta 'l ugèt d'l òdi rasiàl, sesuàl e pulìtic 'd un grup ad bondagnìnt bavaréś.

Soquànti stmani dòp, in dal Maǵ dal 1968, 'l Action-theater al vèṅ dasfàt parchè òṅ di sò fundadōr, gelóś dal sucès ad Rainer a 'l intéran dal grup, 'l iva distrùt al sò teàtar. Pruntamènt fat sù incóra cuma Anti-Theater sóta la diresiòṅ ad Fassbinder stés, al grup ad gint ch'la gh lavóra dèntar la taca a vìvar e far al ròbi insém.

Dla troupe di śóvan atōr i faṅ part, fra i àtar, Peer Raben, Harry Baer e Kurt Raab. Al lavōr a róta 'd còl ad Fassbinder (in daśdòt méś 'l à dirèt dódas òpri, quàtar scriti da lò e sinc in dua al gh'à mis maṅ) al gh parmét ad muciàr sù dl'esperiénsa e a definìr al sò stîl.

Al sò stil e la sò vita privàda

Fassbinder 'l à druâ al sò òpri a teàtar par butàr-'s a la ribàlta in dal mónd dal cìnema, purtànd-as sèg dimóndi di amìg d'l Anti-Theater (par dir-'n una, al farà vint film cun gl'atōri Schygulla e Herrmann). P'r al fat ch'al cgnusìva dimóndi bèṅ i sò atōr e i sò tècnic, 'l éra bòṅ ad far quàtar o sinc film in 'n an cun pôc bèsi. Cal lavōr chè al gh'à parmìs ad cavàr-gh-la anc a tōr di cuntribùt pùblic ch'i gh sarvìvan par cuntinuàr a far dal pelìculi.

Al regìsta tedésc 'l è sèmpar stâ influensâ p'r al lavōr ad Bertolt Brecht e al sò Verfremdungseffekt (efèt d'l èsar stranî) e da la Nouvelle Vague francéśa, specialmènt par Jean-Luc Godard e i sò Il bandito delle ore undici dal 1965 e Week-end, un uomo e una donna dal sabato alla domenica dal 1967. In di sò film Rainer al tgniva a drē a tut, scritùra, recitasiòṅ, cumpiśisiòṅ, séni, futugrafìa, prudusiòṅ e muntàǵ.

In dal 1976, Fassbinder al s éra fat un nóm a livèl internasiunàl, vinsénd dimóndi prèmi in gir p'r al mónd e in di fèstival ad cìnema, e 'l à abû 'l unōr 'd avér anteprìmi e retruspetìvi a Parìś, New York e Los Angeles. Tony Rayns 'l à fat anc un lìbar ch'al dascurìva di sò lavōr.

'L à visû a Mònag 'd Bavéra, quànd a n éra minga in viàś, e in afìt a Parìś insém a la ex mujér Ingrid Caven. In dal 1977 'l è stâ mémbar dla giurìa dal 27śum Festival ad Berlîṅ.

Fassbinder al gh'à abû dimóndi stòri cun al dóni ma più da spés cun di óm. La sò vita, da sèmpar misa in piàsa, 'l è stada pina ad petegulés e scandài. Misćiànd vita prufesiunàla e persunàla, famìja, amìg e amànt i cumparìvan in di sò film.

A 'l inìsi dla sò caréra al gh'à abû na lunga e turmintàda relasiòṅ cun la Irm Hermann la sò segretària custréta da lò a dvintàr n'atōra. Rainer al gh dava però dal parti bèli cuma quéla dla mujér ch'la fava i còran a sò marè in Il mercante delle quattro stagioni e la culaburadōra sita in Le lacrime amare di Petra von Kant. Par la Hermann lò 'l éra 'n ìdul ma Fassbinder al gh l'ìva sèg par piò ad déś an, rivànd anc a dar-'g dal bòti: «A n gh la cavàva minga a mét'r-as al cór in paś par i mè rifiùt in di sò cunfrònt, al m à anc dagnóra piciâ a mòrt p'r al stradi ad Bochum». In dal 1977 la Irm l'iva tacâ na relasiòṅ cun 'n àt'r óm e la gh'iva 'd avér fiōl. Fassbinder al s è ufèrt 'd adutàr al putèṅ e lì lē l'è turnàda da lò.

Òṅ di sò amànt, Günther Kaufmann

Durànt al sò prim perìud da regìsta, Fassbinder al s éra invaghî par Günther Kaufmann, un bavaréś négar. Chi lò al n éra briśa 'n atōr ma 'l à tacâ a far-al quand Rainer al s éra inamurâ ad lò, in dal 1969.

Fassbinder 'l iva pardû la tèsta e 'l à pruâ a cumpràr al sò amór dand-ag dal parti in di sò film e faghénd-ag di regài custóś, ma Kaufmann al gh l'à cavàda a śbragàr quàtar Lamborghini in 'n an. Cuma Salem, al muróś sucesìṿ dal regìsta bavaréś, l' éra spuśâ e pàdar ad dū fiōi. 'L à fat quatòrdas film sèg, Whity dal 1971 cuma prutagunìsta.

Anc se Fassbinder 'l iva dit 'd èsar cuntràri a 'l matrimòni cuma istitusiòṅ, in dal 1970 al spóśa la Ingrid Caven, n'atōra ch'la cumparìva da spés in di sò film. Al ricevimènt ad nòsi 'l è stâ fat sfrutànd quél ch'a s druàva in òṅ di sò film, Il soldato americano. La stima e l'amicìsia fra i dū l'è armàsta anc dòp al falimènt pîṅ dal sò matrimòni, ch'l ira durâ sōl dū an. In prupòśit, la Caven la gh'à abû môd ad dir in n'intervìsta «La nòstra l'éra na stòria 'd amór a dispèt dal matrimòni».

Rainer 'l éra 'n fnòć ch'al gh'iva biśógn anc dna dóna. 'L è acsè ciàr ma anc difìcil da capìr». Al tri dóni più impurtànti dla vita ad Fassbinder, la Irm Hermann, la Ingrid Caven e la Juliane Lorenz (la sò ultma muróśa, sèg durànt al perìud dla sò mòrt), i n aṅ mai abû fastìdi dal fat che chi lò al fus 'n invertî.

In dal 1971, Rainer al s inamóra 'd El Hedi Ben Salem, un bèrbar dal Maròc prutagunìsta dal film La paura mangia l'anima. La sò relasiòṅ sèg la finìs viulentemènt in dal 1974. Salem al s turà pò la vita in parśòṅ impicànd-as in dal 1982. Fassbinder a gh dedicarà al sò ùltim film Querelle de Brest prima ad murìr anca lò e par qual lè gnû fóra pòstum.

'N àtar di sò amànt, dal 1974 a 'l 1978, 'l è stâ Armin Meier, un ex maslàr mèś analfabéta ch'l iva pasâ i sò prim an ad vita in 'n urfanutròfi. 'L à ricitâ anca lò in soquànt di sò film, cun la sò part più impurtànta in dal film Germania in Autunno. Dòp ch'i s èṅ mulâ, al s è tòlt la vita p'r al cumpleàn ad Fassbinder in dal 1978 ma 'l è stâ catâ mòrt in dal sò apartamènt sōl dimóndi dè più tard. Rainer, par śmursàr al sò dulór, al gh dèdica òṅ di sò film, Un anno con tredici lune.

La sò caréra

La tómba ad Fassbinder in dal simitèri ad Bogenhausen

In dal 1969, dòp avér fat soquànti parti 'd atōr cuma in Baal ad Volker Schlöndorff, al gira al sò prim lungumetràǵ, L'amore è più freddo della morte, preśentâ a 'l Fèstival ad Berlîṅ e dedicâ a i sò mìstar Claude Chabrol, Eric Rohmer e Jean-Marie Straub. Sèmpar in c'l an lè al fà anc Il fabbricante di gattini (cgnusû in itàglia anc cuma Terrone, Teròṅ, parchè al tìtul uriginàl Katzelmacher, in dal slang bavaréś, al vōl dir lavuradōr furastér), Dei della peste e Perché il signor R. è colto da follia improvvisa?. In cal mèntar al taca a far sù di prèmi uficiài: al film Il fabbricante di gattini al ciàpa al prèmi evangèlic p'r al cìnema e al prèmi Fipresci.

In dal 1970 al lavóra sôd: in Śnar al taca a giràr Rio das mortes, in Favràr al gira par la televiśiòṅ Il Caffè, in Avrìl al fà vgnir fóra Whity e pò in Maǵ Il viaggio a Niklashausen, traśmìs in Utóbar par la televiśiòṅ tedésca ARD. Par finìr, in Agóst al dróa la sò òpra Il soldato americano par far-gh un film e in Nuvémbar al gira Pionieri a Ingolstadt.

In d'l Agóst dal 1971 al fónda na sò sucietà ad prudusiòṅ, la Tango Film, e par lē al fà al film Il mercante delle quattro stagioni. In cal mèntar al fà gnir fóra Attenzione alla puttana santa (un film ch'al dascór 'd un grup 'd atōr fóra ad tèsta mènt'r i èṅ drē a giràr un film) e al spóśa l'atōra d'l Antiteater Ingrid Caven, restànd-ag sèg però sōl dū an.

In dal 1972 i védan la luś un muć dal sò òpri: in Śnar Le lacrime amare di Petra von Kant (un film sénsa masć preśentâ a 'l Fèstival ad Berlîṅ), in Mars Selvaggina di passo, fra Avrìl e Agóst Otto ore non sono un giorno, in Setémbar La libertà di Brema e subìt dòp Effi Briest. Pò incóra in dal 1973, Il mondo sul filo, Nora Helmer, Martha (la stòria dna pòvra dóna in carusìna ch'la patìs al cativèri ad sò marè) e La paura mangia l'anima (na stòria 'd amór scàndal fra na vècia e un maruchèṅ śóvan).

'L an dòp al tōś la diresiòṅ dal Theater am Turm ad Francfòrt e 'l gira Il diritto del più forte (in dua un pòvar sénsa lavōr al vins a la lutarìa e al dróa chi bèsi lè par pruvàr a far-as strada in mèś a la burgheśìa fnòcia ma al vèṅ sfrutâ e basta e al n gh armàgn gnint àtar da far che masàr-as in na stasiòṅ ma ninsòṅ là al gh dà pò a mènt) e Come un uccello sul filo, par pò dar-as a 'l teàtar principalmènt.

In dal 1975 al gira Mamma Kunster va in cielo, Paura della paura, Nessuna festa per la morte del cane di Satana (al sò film più fóra 'd tèsta) e Voglio solo che mi amiate, mulànd in cal mèntar la diresiòṅ dal Theater am Turm. In dal 1976 un sò lavōr teatràl, Der Müll, die Stadt und der Tod, al vèṅ cundanâ da i crìtic cunservadōr p'r èsar còntra i ebrèi. Fra Avrìl e Śugn al fà vgnir fóra àtar dū film: Roulette cinese (òt amìg i s càt'n in na vila par śugàr a la roulette cinéśa e i s in dìś'n ad tut i culōr, pò òṅ al mōr masâ, ma a 'l meriterésan tut), e, a la fiṅ d'l an, Bolwieser.

In dal 1977 l'è la vòlta ad Donne a New York e 'd Despair cun Dirk Bogarde ('l è al sò prim film cun un cast internasiunàl e 'l è stâ girâ in ingléś). In Utóbar al fà un pès dal film a epiśòdi Germania in autunno. Fra Śnar e Mars d'l an dòp al gira al sò film più famóś, Il matrimonio di Maria Braun in du al cata incóra, siē an dòp, la sò atōra preferìda Hanna Schygulla. Fra Luj e Agóst al gira Un anno con 13 lune (dedicâ a 'l sò ex muróś Armin Meier ch'al s éra péna tòlt la vita), mèntar in Dicémbar al taca a lauràr a La terza generazione, na cumèdia négra su 'l terurìśum.

In dal Śugn dal 1979 al taca a lauràr a la sèrie Berlin Alexanderplatz (al la finirà dagnóra 'n an dòp). In Utóbar al ciàpa al prèmi Luchino Visconti di nòstar crìtic. Fra Luj e Setémbar al gira Lili Marleen (cun prutagunìsta Giancarlo Giannini), purtâ a 'l Fèstival ad Venèsia. In dal 1981 al gira Lola e Veronika Voss.

Al sò ùltim film, gnû fóra quand lò 'l éra bèla mòrt, 'l è Querelle de Brest, trat dal rumànś ad Jean Genet, cun Franco Nero, Brad Davis e la Jeanne Moreau.

Filmugrafìa

Culegamènt estéran

Estratto da "https://eml.wikipedia.org/w/index.php?title=Rainer_Werner_Fassbinder&oldid=150897"