Campagnōla
| C'l artìcul chè 'l è scrit in Arzân | 
|
Artécol in dialèt arzân
Evoluzione demografica
Campagnōla (Campagnola Emilia in Italiân) L’é un cmûn ed 5.320 abitânt ed la pruvîncia ed Rèz, l’é a mezanôt e luntân 20 chilômeter da Rèz.
Stòria
Al nòm Campagnōla al deṣvîn da ‘na parôla tètnica (campania) druvêda da i perdgadōr rumân dal IV – V sècol d.C.. La venerasiòun di sânt prutetōr Gervasio e Protasio la vîn arpurtêda a S.Ambrōṣ (390d.C.). La préma vōlta ch’ a vîn numinê ‘’Campaniola’’ l’é in un ât dal rè longobêrd Desiderio dal 772. Int al 935 l’é stê tirê só un castèl, per prutêṣer ‘na cōrt agrécola, che dal XII sècol al vIn ciamê ‘’Castlâs’’, al fêva pert dal sistêma ed furtificasiòun, prema, sòta al marchèiṣ Bonifacio e pó dôp ed la fiôla Matélda ed Canòsa ch’ l’à gh’é steda ed cà e d’ed che l’à mandê fôra di ât e dal dunasiòun (1108). L’é pasê pó, cun al capèli ed S. Andréia e S.Svân, al cunvèint ed Frasinôr, dôp a i sgnōr ed Curèz e pó al Cmûn ed Rèz. Atōrna al 1371 Bernabò Visconti, sgnōr ed Milân al l’à butê zò dal tót la lasê in pē sōl la cêṣa ed S.Andrèia. Vêrs al 1221, ind la pêrt a mezdé, è stê fât al cunvèint agostiniân ed la SS. Trinitê, per la só impurtânsa religiōṣa e culturêla l’à gudû ed la prutesiòun dal pêpa Gregori IX, tânt che Palmerio da Campagnola l’é stê numinê cumisâri apostôlich int al procès per fêr sânt Sân Domenico (1233). Int al 1237 al cunvèint l’é stê unî a la badéia ed Marôla e al cunvèint ed Clumbêr per arsanêr la lōr degenerasiòun morêla e cunômica; da alōra l’é stê ciamê Badéia. Dôp l’uniòun però a gh’é stê un peréiod ed decadèinsa ch’ l’è finîda cun la nômina a cumènda (1468); chiêter prêt cumendatâri, in gèner, àn gudû di bèin (di pió ed mél biôlchi), mó àn lasê andêr al strutûri edilési. Per tirêr só ‘na cà ed campâgna, ch’ la gh’é incòra, a metê dal Setsèint i livlâri Sabatèin j àn butê zò al cunvèint e 'na grôsa pêrt ed la cêṣa; int al 1825 àn fât butêr zò ânch la tòra dal duṣèint. Int al 1214 a gh’ēra un ‘’hospitale’’ per i pelgrèin tachê a la cêṣa ed S. Zvân, ciamê ‘’Uspdêl 'd l’Ôlom’’; incòra incô a gh’é un pôst cun al nòm quêṣi cumpâgn, l’uratôri ed la Madòna ed l’ Ōlom, in dó atâch a gh’é la cōrt sarêda, purtrôp in ruvîna, dal Caṣèin Cesis: fôrsi i rèst ed l’antîgh uspdêl.
Dôp ch’ é stê butê zò al Castlâs e al deperimèint ed la badéia, Campagnōla l’à pasê un sècol, cîrca, quêṣi bandunêda, mó pó, a partîr dal XV-XVI sècol, al gh’à ‘vû ‘na lèinta riprèiṣa tânt che int al 1621 l’é dvintê, cun decrêt ed Siro d’Austria prîncip ed Curèz, Cmûn indipendèint. Int al 1633 l’é pasê sòta i Spagnôl pó a j Estèins; int al 1797 l’à fât pêrta ed la Repóblica Ciṣalpèina, pó dal Règn d’Itâlia. L’é turnê, cun la Restarvasiòun, a j Estèins ed Mòdna e int al 1859 l’é dvintê cmûn int al nōv Règn d’Itâlia, cun l’uniòun ed la frasiòun ed Cugnînt. Da lUnitê d’Itâlia, Campagnōla al gh’à ‘vû un svilóp ed la popolasiòun e dal paèiṣ cun al trasferimèint ed la gînta, sparpagnêda ind la campâgna, atâch al cèinter stòrich. Incô l’é un paèiṣ tranquèl e atîv, cun di viêl e zôni vèirdi atresêdi. Un bòun servési per i prém ân cme l’Aṣîlo nîdo comunêl, l’Aṣîlo di putîn parochiêl, al scōli elementêri e mèdi, al gh’à di cèinter per la cultûra cme la Bibliotêca, la Scōla ed Muṣîca cun al Côrp Filarmônich, l’Uratôri ed S.Svân Bôsch, al Cèinter Socêl polivalèint; al zibés pôst pr’al spôrt per atlēti ed divêrs gróp e asociasiòun spurtîvi; al gh’à ‘na Cà Prutèta e la casêrma di Carabinêr.
La frasiòun ed Cugnînt
Da antîgh documèint dal X-XI sècol a gh’é scrét ch’ l’ é stêda ciamêda cun tânt nòm: préma "Quingente" (935), pó "Quignentum", "Cugnentum", e "Cugnentulum", che deṣvîne dal nòmer latèin ‘’sincsèint’’ (cinquecento in italiân), che al spiêga la larghèsa dal teritôri in dō quêdri ed 500 biôlchi l’òna: Cugnînt ed sôver e Cugnînt ed sòt. L’é stê ed Curèz, insèm a Campagnōla (XII sèc), pó sòta la faméja Lupi insèm a Cânol (1265). Int al 1315 Cugnînt l’Era Cmûn campagnôl sòta a Rèz e al gh’é armêṣ fîn al 1815, quând cun Cânol e S. Michēl, l’é stê dê a Curèz e int al 1859 l’é dvintê frasiòun ed Campagnōla.
Muséo di tratōr e mâchini d’època
A’s trâta ed ‘na mòstra fésa ed mâchini agrécoli e tratōr Landèin a tèsta chêlda ( dal j urègin a j ân sinquânta), e ‘d quarânta môto d’ j ân ’30, ’40, ’50 e ciclomutōr a quâter tèimp tót restarvê secònd i mudê uriginêl e int al rispét dal j abitòdin spurtîvi ed ‘na vôlta. A cumplêta la mòstra ‘na sèria ed mutôr Slanzi.
Materiêl pr'andêregh in fònda
(manca):
- Anselmo Mori - Della badia di Campagnola Emilia - Guastalla : Ditta tip.: "Lelio Orsi", 1908
- Sergio Morini - Campagnola Emilia ieri e oggi - Reggio Emilia : Tip. Popolare, 1960
- Gino Badini - Notizie su Campagnola nello schedario Saccani - Reggio Emilia : Bizzocchi Ed., 1972
Albinèa · Bagnōl in Piân · Baîṣ · Bibiân · Bresèl · Burèt · Buṣâna · Cadelbôsch ed Sōver · Campagnōla · Campéṣen · Canòsa · Carpnèida · Caşalgrând · Caṣîna · Castelnōv di Mûnt · Castelnōv ed Sòt · Castlarân · Culâgna · Curèz · Fâbrich · Gatâtich · Gualtēr · Guastâla · Ligûnchi · Lusêra · Muntèc · Nuvalêra · Puvî · Quâter Castē · Queriêgh · Ramṣèit · Ré Salṣêr · Rèz · Rezōl · Rôl · Rubēra · Sân Martèin · Sânt'Ilâri · Sân Pôl · Scandiân · Toân · Véla Mnôs · Vèt · Viân · Vsân