Burèt
| C'l artìcul chè 'l è scrit in Arzân | 
|
Artécol in dialèt arzân
Evoluzione demografica
Burèt (Boretto in italiân) l’é un cmûn ed 5.208 abitânt ed la pruvîncia ed Rèz, a 30 km tra mezanôt e sîra ed Rèz. L’é insém a l’êrṣen dal Po e l’é tajê da la ferovéia Pèrma – Suṣêra cun la stasiòun. A vîn cultivê ‘na particulêra sigòla, ciamêda apûnt sigòla boretâna
Stòria
Al j urègin ed préma ed la stòria dal paèiṣ în mìa sicûri. Prubabilmènt l’à tôt véta da j antîgh vilâg dal teramêri ed la Ravîṣa ed Sân Genesio e préma ‘d tót da la Motta Ballestri, tra Puvî e Bresèl, ûltma pûnta di canêr ed la padûṣa e dal Bundèin, tèra gnûda a gâla e traversêda da soquânt fióm che dôp a s’în sughê o în andê a dêr int al Po. Burèt, ed sicûri urègini rumâni ind la só pêrta a sîra, êren la periferéia ed l’antîga Brixellum. Al dimòstren i tânt rèst antîgh, in particulêr al famōṣ pilastrèin funerâri di Concordi, arfâta ind i giardèin póblich ed Rèz. A i Trî Pûnt Nōv, a mezdé dal “chêv môrt”, é stê catê la tòmba ‘d un ragasōl e còla ‘d un grând, sèimper rumân, e în saltêdi fôra ânch di sègn ed fermêdi ed préma ed la stòria cme: móc ed sèndri, di vastèin a laghermadōr, belsamâri, tèricôti, terâlia, scudèli “nîghri”, muṣâich. Mó còl che carateréṣa la stòria ed Burèt l’é la só cunténva lôta per armâgner mìa ‘na “frasiòun” ed Bresèl, ânca se, cme Gualtēr, l’é stê lighê a partîr dal 1860 in ‘na sôrta ed cuminitê generêla a sté paèiṣ, sêlov ‘na céca paréntiṣi ‘d indipendèisa int al Setsèint. Burét a’s vèd cun di sô tétol a partîr dal 855 cun i nòm ed Beruptum, Boruptum e Bisruptum, tót a sègnen al tânti rotûri di j erṣên dal Po. Mó la parôla ‘d urègin dal nòm la pré èsser Poreptum (Po drèt), per la figûra dréta che al Po al gh’îva in sté pariculêr trât. Int al 1305, in sègvit a câmbi fât da Azzo d’Este l’é pasê cun Gualtēr sòta l’avtoritê di vèschev ed Pèrma. L’é pasê dôp sòta i Visconti e int al 1409, insèm a Bresèl, l’é stêda ocupêda da i Venesiân che l’àn tgnûda fîn al 1422; sté ocupasiòun, ânca se per pôch, l’à lasê di sègn profònd, tânt che Burèt cun la sitê lagunêra la gh’à insèm al Sânt Prutetōr e al fiânch ed la cêṣa parochiêla, insém a un pilâster, a’s fà bèl un leòun ed Sân Mèrch, regâl ed Venèsia che, ind l’època pasêda, grâsia al só pôrt, la gh’îva di bòun rapôrt cumercêl. Int al 1755, pr’ al grôs ṣvilop, sia ‘d j abitânt sia ed la cunuméia, ch’al gh’îva ‘vû l’êra dvintê pió impurtânt ed Bresèl, e drêda al pagamèint ed 2.000 schîn ed Firèinsa l’à utgnû dal dóca ed Mòdna l’indipendèinsa cumunêla, sibèin la grôsa spèiṣa dal decrêt duchêl, sînch ân dôp Burèt l’à decîṣ ‘d unîres a Bresèl. Sōl int al 1859 cun decrêt dal ditadōr Farini l’utîn la deciṣîva libertê. Int al 1880 nâs al salesiân Artemide Zatti, môrt int al 1951 e venerê cme beêt.
(manca):
- Basilio Cantarelli - Boretto, comune autonomo in tutti i primi cento anni - Boretto : Tip. Ferretti, 1960
- Nando Bacchi - Storia di Boretto - Parma : Battei, 2003
- Lino Zanichelli - Boretto : vita e lotte : 1860-1926 - Boretto : Tecnostampa, 1990
- Massimiliano Ballestri - Iscrizioni latine e altri reperti di Boretto - Milano, 1987.
Nôta: cla pâgina ché l'é stêda fâta cun la tradusiòun ed Boretto trâta da it.wikipedia.org.
Guêrda la stôria ed la pâgina uriginêla per cgnòser l'elèinch 'd j autōr.
Albinèa · Bagnōl in Piân · Baîṣ · Bibiân · Bresèl · Burèt · Buṣâna · Cadelbôsch ed Sōver · Campagnōla · Campéṣen · Canòsa · Carpnèida · Caşalgrând · Caṣîna · Castelnōv di Mûnt · Castelnōv ed Sòt · Castlarân · Culâgna · Curèz · Fâbrich · Gatâtich · Gualtēr · Guastâla · Ligûnchi · Lusêra · Muntèc · Nuvalêra · Puvî · Quâter Castē · Queriêgh · Ramṣèit · Ré Salṣêr · Rèz · Rezōl · Rôl · Rubēra · Sân Martèin · Sânt'Ilâri · Sân Pôl · Scandiân · Toân · Véla Mnôs · Vèt · Viân · Vsân