Pêrch Nasionêl ed l'Apenèin Tôsch-Emiliân
Artécol in dialèt arzân
Al Pêrch Nasionêl ed l' Apenèin Tôsch-Emiliân (Parco nazionale dell'Appennino tosco-emiliano in italiân). L'é stê fundê cun un Decrêt dal Presidèint ed la Repóblica in dâta 21 mâg 2001. Al só teritôri al se şlerga per pió ed 26.000 èter lòng la côsta ed l'Apenèin tra l' Emélia-Rumâgna e la Tuscâna, în interesêdi al pruvînci ed Mâsa-Carêra ed Lóca Rèz e pruvîncia ed Pèrma.
Al Pêrch Nasionêl ed l'Apenèin tôsch-emiliân al cunfîna cun 4 zôni naturêli statêli:
Stôria
[modifica | mudéfica la surzéia]L'Èint Pêrch Nasionêl ed l'Apenèin Tôsch-Emiliân l' é un "Èint póblich indipendèint mia cunômich" dóve l'ativitê l'é regulêda da la lèg insém al zôni orutèti la n° 394 dal 1991. L'Èint Pêrch l'é sòta la surveljânsa dal Ministēr ed l' Abiĵnt. Al decrêt ch' l' à sgnê la nâsita de sté Pêrch Nasionêl l'é stê fât da pôch, as trâta dal decrêt dal Presidèint ed la Repóblica dal 19 ed mâg dal 2001, l'é tra i quâter Pêrch Nasionêl pió zōven d' Itâlia e al nâs da l'uniòun che préma ēren ed Pêrch Regionêl còl dal Pêrch dal Gigânt e còl dal Pêrch di Sèint Lêgh, insèm a teritôri ch' îven mai fât pêrt ed zôni prutèti. J ûltem teritôri în stê unî int al cōrs dal 2010.
Teritôri
[modifica | mudéfica la surzéia]Al teritôri dal Pêrch l'interèsa 'na zōna ed 23.613 èter , dóve 16.424 in Emélia-Rumâgna e 7.189 in Tuscâna e al ghà dèinter pcòun dal crinêl dal pruvînci ed Lóca, Mâsa-Carêra, Pèrma, Rèz tr' al vâl dal turèint Dôl, Vâl d'Asta, dal Sècia, ed l' Èinsa, dal turèint Cedra, dal Bratica e dal Vâl Pèrma int la pêrt emiliâna e int la pêrt tuscâna tr' al vâl dal Taverone e dal Rosaro. Int al Pêrch a gh'é i teritôri ed 16 Cmûn:
- Pruvîncia ed Lóca: Giuncugnano, San Romano in Garfagnana, Villa Collemandina.
- Provîncia ed Mâsa-Carêra: Comano, Filattiera, Fivizzano, Licciana Nardi e Bagnone.
- Pruvîncia ed Pèrma: Cornéj e Mûnchi dal Cōrt.
- Pruvîncia ed Rèz: Buṣâna, Castelnōv di Mûnt, Culâgna, Ligûnchi; Ramşèit, Véla Mnôs.
Tra i pâs: Pâs dal Ciròun, Pâs dal Fôrbis a gh'é al sémi ed l' Êlp ed Sucîş, dal Mûnt Prêd e dal Mûnt Cùşna che în pió êlt ed 2.00mēter. Pió in bâs, da la pêrt emiliâna, la Prēda ed Bişmântva la guêrda al paeşâg cun al só parèidi a piómb a fiânch dal Sècia. Al Pêrch Nasionêl ed l'Apènèin Tôsch-Emiliân al gh'à 'na strordinâria richèsa 'd ambiĵnt, da i bôsch ed fâz a i castegnê, dal pianâsi, antîghi pastûri per miêr ed pêgri e chêvri, al piâni ed piânti ed mertél e incòra lêgh 'd urégin giasèint, caschêdi, parèidi dimòndi anyîghi cme la Prēda ed Bişmântva o i Gès Tr' al bèsti ed la zôna a gh'é al lōv, al cêrev, al caveriōl. Al tâs e l' âquila reêla e a gh' é dal pîanti furastēri rêri che fât dal zōni intēri ed giardèin ed piânti furastēri naturêl. Al valōr turéstich de sté zôna naturêla al pûnta ânca insém a i prodòt dal pôst cme al Persót ed Pèrma al Grâna int la pêrt emiliâna e al Mēl D.O.P. ed la Lunigiâna e al Fariulòun I.G.P. ed la Garfagnâna int la pêrt tuscâna.
Mûnt
[modifica | mudéfica la surzéia]Al sémi pió impurtânti în:
- Mûnt Cùşna (m 2121)
- Mûnt Vintâs (m 1727)
- Prēda ed Bişmântva (1041)
- Mûnt Marmagna (m 1851)
- Êlp ed Sucîş (m 2017)
- Pania ed Corfino (m. 1603)
- Mûnt Orsêr (m 1830)
- Mûnt la Nûda (m. 1893)
- Mûnt Prêd (m. 2053)
- Mûnt Zōgh (m.1518)