Dakòta dal Sud
|
C'l artìcul chè 'l è scrit in
Miranduléś |
.jpg)
Al Dakòta dal Sud (South Dakota in ingléś, a s lèś [ˌsaʊθ dəˈkoʊtə] scólta'l chè) 'l è 'n stat di Stat Unî dla regiòṅ dal Midwest ch'al s è unî a la federasiòṅ in dal 1889. Al gh'à na pupulasiòṅ 'd utsènt-ssantamìla abitànt a 'l incìrca, al quìnt ùltim in clasìfica, par na superfìsi ad 199.729 km².
Al cunfìna a nòrd c'n al Dakòta dal Nòrd, a èst c'n al Minneśòta, a sud-èst cun 'l Iowa, a sud c'n al Nebràska e a òvest c'n al Wyoming e c'n al Muntàna. Al Dakòta dal Sud 'l è divìś in ssanta-siē cuntèi e in tarśènt-òt cumùn. Al sò clima 'l è cuntinentàł, cun di Invèran dimóndi fréd (a s riva in mèdia a -12 °C) e dgl'Istâ caldi. Al fiùm Missouri al gh pasa in mèś tajànd-'l in dū da nòrd a sud.
La bèstia sìmbul dal paéś 'l è 'l coyote mént'r al sò inn ufisiàł 'l è “Hail, South Dakota” ad Deecort Hammitt. Al sò mòt 'l è „Under God the people rule“ ch'a vōl dir „Sóta a Dio a guèrna 'l pòpul“ mént'r al sò scutmàj 'l è „The Mount Rushmore State“ (Al stat dal mònt Rushmore) pròpria parchè al munumènt nasiunàł dal Mònt Rushmore, c'n al ghigni di prim presidènt, al s cata chè, su 'l muntàgni dal Culìni Négri pîni 'd òr, 'd argînt, ad ram e 'd piómb. Al stat al ciàpa 'l nóm da na tribù Sioux ch'la gh astàva prima ch'a rivìs 'l óm biànc, i Lakota.
La capitàl l'è Pierre, un paiśèṅ grand a 'l incìrca cuma Spilambèrt, mént'r al sità più grandi i èṅ invéci Sioux Falls e Rapid City ma a gh'è da tgnir in mènt che sōl ùndas di sò cumùn i pàs'n i déś-mila cristiàṅ. In dal 2010 gl'abitànt dal Dakòta dal Sud i éran par 'l 85,7% biànc, par 'l 8,8% di indiàṅ natìṿ e par 'l 1,3% négar.
Dascurénd ad pulìtica al Dakòta dal Sud 'l è òṅ di stat più cunservadōr di Stat Unî, sōl in sinc elesiòṅ p'r elèś'r al presidènt al s è mis da la banda di demucràtic, in di an 1896, 1912, 1932, 1936 e 1964, dònca 'l è da sinquànt'an e pasa che p'r al partî d'l àśan a n gh'è vèrs chè, gnanc al candidâ dal pòst George McGovern al gh l'à cavàda a vìnsar fra i suo in dal 1972. Inóltar 'l è da 'l 1974 ch'i demucràtic i pèrdan sèmpar in dgl'elesiòṅ p'r guvernadōr dal stat. Qvél 'd adès, in carga da 'l 2011, 'l è Dennis Daugaard.
La sò ecunumìa l'è in bòna part ligàda a l'agricultùra, specialmènt in dla cultivasiòṅ dal graṅ, dal furmintòṅ e dla sòja, e su 'l alevamènt di bóv e di nimài. In dal Luj dal 2011 i diśucupâ i ér'n al 4,7% dla sò pupulasiòṅ. Anc al setōr tersiàri e di servìsi al và fòrt chè specialmènt da quànd al stat 'l à mis in camp dal pulìtichi fiscàli par far in manéra ch'la sò gint l'armagnìs chè.
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
