Bulåggna: differenze tra le versioni

Modifica collegamenti
Da Wikipedia.
Naviga nella cronologia in modo interattivo
← Differenza precedenteDifferenza successiva →
Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
VisualeWikitesto
Etichette: Modifica da mobile Modifica da web per mobile
Removing Emilia-Romagna-Bandiera.png, it has been deleted from Commons by Ellin Beltz because: Copyright violation, see c:Commons:Licensing.
Riga 213: Riga 213:


{| style="clear:both; margin-top:.5em; text-align:center" width="100%" class="toccolours itwiki_template_toc"
{| style="clear:both; margin-top:.5em; text-align:center" width="100%" class="toccolours itwiki_template_toc"
|
| [[File:Emilia-Romagna-Bandiera.png|30px]]
! bgcolor="lightsteelblue" width="100%"| Capoluoghi dell'[[Emégglia-Rumâgna|Emilia-Romagna]]
! bgcolor="lightsteelblue" width="100%"| Capoluoghi dell'[[Emégglia-Rumâgna|Emilia-Romagna]]
|
| [[File:Emilia-Romagna-Bandiera.png|30px]]
|-
|-
| colspan="3" | [[Piasëinsa]] | [[Pärma]] | [[Rèz]] | [[Mòdna]] | [[Bulåggna]] | [[Frara]] | [[Ravêna]] | [[Furlé]] e [[Zisèna]] | [[Rèmin]]
| colspan="3" | [[Piasëinsa]] | [[Pärma]] | [[Rèz]] | [[Mòdna]] | [[Bulåggna]] | [[Frara]] | [[Ravêna]] | [[Furlé]] e [[Zisèna]] | [[Rèmin]]

Versione delle 20:13, 19 mar 2020

Artéccol in dialàtt bulgnaiṡ


BolognaBulåggnaBulágna
ProvinciaPruvînciaPruvénziaPruvèinsa
di Bolognaed Bulåggnaed Bulággna
AbitantiAbitântAbitàntAbitànt
(maggio 2016mâz dal 2016maz dal 2016)
387 554
SuperficieMetradûraEstensiånEstensiòun
(2 754 ab/km²)
140,73km²
AltitudineAltèsaAltazzaAltèssa
54m
Pref.tel. / CAPPrefés e côdisPreféss e côdgPreféss e còdiṡ
051 / 40100 (40121-40141)
Cod.ISTAT/catastoCod.ISTAT/catâstCod. ISTAT/catâstCod.ISTAT/catàst
037006 / A944
CoordinatePuṣisiòunPuṡiziånPusisiòun
44°29′38″N, 11°20′34″E
Nome abitantiNòm di abitàntNuminâja
BolognesiBulgnîs???
Santo patronoSânt prutetòurSant prutetåurSànt prutetór
(4 ottobre4 d utåbber4 d'utóber)
San PetronioSan Ptròni???
FrazioniVéliFraziónFrasiòun
Borgo Panigale, Frabazza, Lippo, Paderno, RigosaFrabâza, Padêren, Al Lépp, Al Båurg (Panighèl), Rigåusa???
Comuni contiguiCmûni ṣvinântCmóṅni ataîṡCumùn tachèdi
(nord) Calderara di Reno, Castel Maggiore, Granarolo, (est) Castenaso, San Lazzaro di Savena, (sud) Pianoro, Sasso Marconi, (ovest) Casalecchio di Reno, Zola Predosa e AnzolaCaldarèra, Castel Mazåur, Granarôl, Castnès, San Lâzer, Pianôr, Al Sâs, Casalàcc’, Zôla Predåusa e Anzôla???
Sito istituzionaleSît dla cmûnaSît dla cmóṅnaSit dal cumùn
www.comune.bologna.it
SindacoSéndechSénndicSéndech
(17/05/2011)
Virginio Merola
Tel. comuneTel. cmónaTel. cmóṅnaTel. cumùn
051-2193111
Email comuneEmail cmónaPòsta eletrònica cmóṅnaEmail cumùn
urp@comune.bologna.it

Evoluzione demograficaCambiamèint dal nómer di abitânt int al tèimpCanbiamänt dal nómmer di abitànt int al tänpCambiamèint dal nómmer di abitànt in dal tèimp

(anno)(ân)(àn)
(abitanti)(abitânt)(abitànt)(abitànt)
1861
116 874
1871
118 217
1881
126 178
1901
153 271
1911
179 311
1921
212 754
1931
249 226
1936
281 162
1951
340 526
1961
444 872
1971
490 528
1981
459 080
1991
404 378
2001
371 217
2007
372 699
Dati Nómer ed l'Nómmer dlNómmer ed l'ISTAT - grâfica dla Vichipêdia.- grâfica dla Vichipêdia

Bulåggna (Bologna in itagliàn) l'é una zitè ed 387.554 abitànt, capitèl d la pruvénzia col sô nómm e dla regiån Emégglia-Rumagna. La s câta int al mèz d la Bâsa Padèna stral Po e i Apenén, par dîrla méj stral Ràggn e al Sèvna. Ai é onna däli universitè pió antîghi dal månd, l' "Alma Mater Studiorum", fundè dal 1088. Bulåggna l'è onna däl zitè pió récchi e pió dsvilupè d'Itâglia par vî 'd la só longa tradiziån industrièla e d'la só pusiziån al zänter däli autostrè e däl ferovî pió inpurtànti dal pajais.

Äl famåusi Dåu Tårr ed Bulåggna.

Stòria

Bulåggna l'è steda fundè da i Etróssc e as ciameva Felsina, stra sé e nå dal 534 prémma ed Crésst indóvv ai êren bèli stè i Vilanoviàn, dî pigrèr e dî cuntadén. La zitè etróssca la s dsvilóppa atåuren a un santuèri tirè só in vatta a una culénna.

Dal 300 prémma ed Crésst, in zitè i gnénn i Boii, d'la zänt gallica, ch'î dénn al nómm ch'al guinté po Bononia dåpp ch'i arivénn i Romàn dal 189 prémma ed Crésst. Äl prémmi famàjji romàni al fónn guidè da Lucius Valerius Flaccus, Marcus Atilius Seranus, e da Lucius Valerius Tappo. I palâz såura a la Vî Emégglia, finé dal 187 prémma ed Crésst i fénn ed Bulåggna un gran zänter stradèl, d'indóvv as psêva andèr in só fén ad Arezzo par la Via Flaminia minor e in zå fén ad Aquileia par la Via Aemilia Altinate.

Dl'88 prémma ed Crésst, la zitè la guinté un munizéppi: l'avêva däl strè dretti con sî cardi e ôt decumani (däl strè cråusänti) ch'äl s pôlen vadder anch'al dé d'incû. Quand ai êren i Romàn, la zänt l'andèva dai 12.000 ai 30.000. L'era advintè anch'la secånda zitè pió granda d'Itâglia dåpp Råmma e Pomponius Mela l'aveva tôlta insamm äl zénc opulentissimae ("pió récchi") zitè d'Itâglia. Ai gné un gran fûg såtta a Claudius mo Nerån la fé ricostruîr totta da zémma a fånd dal prémm sécol dåpp Crèsst. Dåpp dî sêcol ed dsgrâzi, Bulåggna la gné inpurtanta 'na secånnda vôlta dal 400 dåpp Crésst quand ai era al vasscuv Petròni, ch'al gé tirèr só la cîsa 'd San Stêven. A la fén d'l Inpêr romàn, l'era 'na zitè ed fruntîra d'l Esarchè ed Ravanna int'la Bâsa Padèna e l'era difaisa da una raiga ed mûr ch'al n éren brîsa al stassi ch'la zitè rumâna. Dal 728 i arivénn i Lungubèrd insamm al låur rà Liutprând, ch'la tulé insamm int'al raggn dî Lungubèrd. I cunquésstadûr germânich i miténn só l'"addizione longobarda", un nôv riån atais a la cîsa ed San Stêven, indòvv ai stétt anch Carlomagno dal 786.

Dåpp Bulåggna la taché a cràsser e la guinté dal Mediuêv cmónna lébbra, la s zunté a la Lîga lunbèrda cånter a Federîg Bèrbaråssa dal 1164. Dal 1088, l'è stè fundè l'Universitè ed Bulåggna, la pió vècia d'Europa ch'l aveva di luminèri cme Irnerio e l'à avó cme studént da la só fondaziån Dante, Boccaccio e Petrarca. Dal 1100, la zitè ch'la s slarghèva la tachèva a avair bisåggn d'una nôva lénnia ed mûr, ch'l'è stè finé dal 1500.

Bulåggna cm la géva èser dal Mediuêv.

Dal 1256, Bulåggna la publiché la Lazz dal Paradîs ch'l abulé la servitó feudèl e la liberé i sêruv coi sôld d'la cmónna. Int'al zänter d'la zitè ai eren 'na moccia ed tårr (magâra 180), tirè só däl famàjj pió sgnåuri e anch' dal cîs, dî palâz par tott e di munastîr. Dal 1294 la dgéva èser onna däl zitè pió grandi d'Europa, la sèsta dåpp Cordoba, Paris, Vnêzia, Fiuränza e Milàn coi só 60,000 o 70,000 abitànt.

Propi cme socuanti ètri zitè dl Itâglia ed chî ténp, a Bulåggna ai êren däl lîtigherî stra i sgnûr al guêren. A la fén, dal 1274, i mandénn vî la famàjja dî Ghibelén, i Lanbertâz. Dåpp che i Bulgnîs i én stè stianchè in t'la bataja dal Zapulén cåntr i Mudnîs dal 1325, Bulåggna la taché a inpuvrîrs e la dmandé la proteziån dal Pèpa al cminzéppi dal sêcol quatôrdg'. Dal 1348, quand ai êra la pèst, i murénn in 30,000.

Un sôld ed quand ai êren i Bäntvój (sêcol quénndg').

Dåpp al raggn felîz ed Taddeo Pepoli (1337-1347), Bulåggna l'è stè in man ai Visconti ed Milàn, mo la turné såtta al Stèd d'la Cîsa col Cardinèl Gil de Albornoz dal 1360. L'an dåpp ai è stè un po' la ripóbblica cme dal 1377, ch'al taché a tirèr só la Baséllica ed San Petròni e la Mercanzî, con dî tentatîv ed mettri só al Pèpa o i Viscont, mänter ch'al famajj al s fèven sänper la guèra. Vers la metè dal 1400 i arivénn i Bäntvój, chî andénn al guêren con Sante (1445-1462) e Zvân II (1462-1506). St'êpoca l'è stè la pió granda par Bulåggna e i tachénn a gnîri tant artésst e architétt ch'i fénn ed Bulåggna 'na zitè d'èrt. Dal Rinasimänt Bulåggna l'è stè l'ónnica zitè itaglièna indovv äl dòni al pséven advintèr tott quall ch'al vlêven. Al dòni i éren pió lèbbri che in tott i èter sît e ai êra anch' qualli ch'ai arivèven anch' a tôr 'na laurea a l'universitè.

L'Aṡnèla.

Al raggn ed Zvân al dsmitè dal 1506 quand al Pèpa Giólli II arivé col só esêrcit a Bulåggna e al purté vî totta l'èrt ch'ai êra int'al só palâz. Da alåura fén a la fén dal 1700 Bulåggna l'è stè såtta al Stèd d'la Cîsa e al guêren ai êra al cardinale legato mandè da Råmma insamm a un Senèt ch'al elezêva ogni dû mîs un gonfaloniere (gióddiz), con dî èter ôt cònsul pió vîc'. La prosperitè d'la zitè l'andè avänti, anch se al mèl naigher d'la fén dal 1500 la purté la popolaziån da 72.000 a 59.000 abitànt e quand ai è stè un'ètra vôlta dal 1630 i arivénn a 47,000. Dåpp i êren carsó fén a 60,000-65,000. Dal 1564 i tirénn só al Zigànt e al Palâz dî Banch atais a l'Archiginèsi, indovv ai êra l'Universitè vècia. Al Pèpa al fé tirèr só di mondi ed cîs e dî palâz religiûs, pió ch'in totti äli ètri zitè d'Itâglia. I artèsst ed st'êpoca i fundénn la Scôla bulgnaisa ch'l avêva stra i èter Annibale Carracci, al Minghén, al Guerzén e dî èter cgnossó in totta Euròpa.

Al Palâz dal Pudstè.

Con Napoleån, Bulåggna l'êra dvintè la capitèla d'la Repóbblica Cispadèna e dåpp al secånd zänter pió inpurtànt dal Ràggn d'Itâglia dåpp Milàn. Quand Napoleån l'è andè zå Bulåggna l'êra turnè såtta al Pèpa (Stèd d'la Cîsa), ch'l udièva di mondi. Dal 1831 e dal 1849 l'avêva tintè ed dstachèrs mo i austriaci i arivèven sänper a dsfèr tott. Stral 1849 e al 1860 ai êra anch' una guarnigiån ed tugnén d'l Austria ed stänzia int'la zitè.

Piâza dal Zigànt e drî la Piâza Granda.

L'ûltum pèpa-rà ch'l è vgnó a Bulåggna cme gvarnänt l'è stè Pio IX, ch'ai véns dal 1857 a inaugurèr una nôva facultè (qualla ed biologî) a l'Universitè. Dal 1859, al 12 ed zóggn i bulgnîs (insamm ai Tuscàn e ai Lunbèrd) i vûden pr'andèr såtta al Ràggn ed Sardàggna, ch'l advént Ràggn d'Itâglia un ân dåpp.

Dåpp l'Unitè la zitè la guänta 'na moccia d'inpurtanza par vî d'la so cultûra mo anch' parché la dvénta un zänter industrièl, comercièl e 'd traspôrt di mondi inpurtànt. Al prinzéppi dal Novzänt la zitè la crass e la dvénta récca, as câza zå äl vèci mûr (fòra che dî pzulén e socuànt pôrt) par fèr däl cà nôvi par la zänt.

Bunbardè fén a la fén d'la secånda guèra mundièl, Bulåggna l'è stè ritirè só ed fûria e l'è arturnè squèsi sóbbit a èser onna däl zitè pió récchi, zivîl e méj urganizè d'Itâglia, anch' par l'imigraziån ed tanta zänt ch'la gnêva da la Bâsa Itâglia (ciamè da la zänt par disprèz tarón, maruchén o magnamèl) e, int'i ûtum ân, anch' da l'Âfrica e da l Âsia.

Inpurtanza

Bulåggna l'è un zänter däl ferovî e däli autostrè dimónndi inpurtant. Al distràtt d'la Fîra l'è al secånd pió grand in Itâglia dåpp quall ed Milàn e al quèrt pió grand in Europa, col só esibiziån 'na moccia inpurtanti cme al Motorshow (mâchin, motoziclàtt; al pió inpurtant dal månd, as dîs), Saie, Saiedue e Cersaie (costruziån), Cosmoprof (scanbiàtt), Lineapelle, ecz. Bulåggna e la só ârea metropolitèna la g'hà di mondi d'indósstri såura tott mecânichi, dal magnèr e de l'eletrònica e po anch' dî zänter ed vànndita pr'al butaigh (al Centergross d'l ârea nord), fén dal 1973, ch'l è stè par dî ân al pió grand d'Euròpa e al marchè itagliàn pió inpurtànt d'la frûta e d'la verdûra. Po Bulåggna l'è pénna ed monumént, musî e ai é una vétta culturèla inpurtanta.

Tott quasst l'è incredébbil s'as pänsa che Bulåggna con la só ârea metropolitèna la rîva såul a 550.000 abitànt: e pûr, in Itâglia e in Euròpa, la g'ha una consideraziån par la só indosstria, la só cultûra e al só cumêrzi anch' pió granda ed la só dimensiån. A sti nommer qué a arénn po anch' da zontèr anch' i 100.000 studént ch'i vénen da fòra a studièr a l'Universitè.

Quî da vadder

Fén a la fén d'l Otzänt, quand i tachénn a tirèr só dî palâzz in tott i sît, Bulåggna l'era onna däl zitè medievèl mej cunservè d'l Itâglia. Anch'al dé d'incû l'è bän tgnó drî e l'è ónnica pr'al só valåur stòric. Anch's i bunbardénn di mondi la zitè dal 1944, al zänter stòric, on dî pié grand d'l Euròpa, l'à 'na moccia ed monumént dal Mediuêv, dal Rinasimänt e dal Baròc. La strutûra originèla dî Rumàn la s vadd anch'al dé d'incû int'äl fortificaziån dal Mediuêv e int'äl tårr. Äl pió cgnossó i én al Dåu Tårr.

A Bulåggna a i é anch'na móccia ed cîs:

I én nèd a Bulåggna o int'i dintûren

Aziänd inpurtànti

Gemelè con Bulåggna

Artéccol in dialètt mudnés

Bulágna (Bulåggna in bulgnès, Bologna in italiân) l'è una zitè ed 380.000 cristiân, capolôgh ed la pruvèinza ononima e d'la regiòun Emélia-Rumàgna. L'è famósa in tótt al mánd pr'èser la zitè cun l'universitê pió antiga dal mánd.

Cmónn dla zitè metrupulitèna ed BulåggnaCmóṅni dla zitè metrupulitèna ed Bulåggna

Anzôla · Arżlè · Bariṡèla · Bäntvói · Bulåggna · Båurg Tusgnàn · Bûdri · Caldarèra · Camugnàn · Caṡalàcc’ · Caṡalfiumanaiṡ · Castèl Guêlf · Castèl Mażåur · Castèl San Pîr · Castèl d Ajàn · Castèl d Rî · Castèl d Chèṡi · Castèl d Èrżen · Castnèṡ · Castión · Crevalcôr · Dåzza · Èlt Raggn · Funtanàllṡ · Gâg’ · Galîra · Granarôl · Griżèna · Iómmla · Liżàn · Lujàn · Malalbêrg · Marzabòt · Midgéṅna · Mnêrbi · Mulinèla · Dscargalèṡen · Månt San Pîr · Måntränz · Munżón · Murdàn · Użàn · Pianôr · Pîv ed Zänt · Sèla · San Bandàtt · San Żôrż · San Żvân · San Lâżer · San Pîr in Caṡèl · Sant’Ègata · Al Sâs · Valsamûż · Varghè · Żôla Predåuṡa

Capoluoghi dell'Emilia-Romagna
Piasëinsa | Pärma | Rèz | Mòdna | Bulåggna | Frara | Ravêna | Furlé e Zisèna | Rèmin
Estratto da "https://eml.wikipedia.org/w/index.php?title=Bulåggna&oldid=136135"