Piaṡëinsa
Artìcol in dialët piaṡintëin
Piaṡëinsa (Italian: Piacenza) l'é un cumoin ad 103.487 abitant, capitäla d'la sò pruvincia. Mìsa ṡu tra Emilia e Lumbardia, la citä e la so pruvincia i sëintan a bota l'inflüëinsa d' Milan: i en culegä a la so region ecunomica par tant mutiv e in d' la storia i g' han daspës ligä i so dëstëin.
Evoluzione demografica
Indice
Geugrafìa[modifica | mudéfica la surzéia]
Piaṡëinsa l'é in d' la Pianüra Padana a 61 metar in sal livél dal mär e l'é nasì in s' la riva destra dal Po, in dua i van föra al Trèbia a ovest e la Nür a est ad la citä.
Pö u menu a 15 chilòmetar in vër süd, i tacan i Colli Piacentini (Culëini Piaṡintëin), 'l prinsipi d' l'Appennino Ligür. La so puśision geugrafica la g'ha sëimpar fat la so furtoina militära e l'ha fata dvintä impurtanta par ies un sid in dua i s'incrùśan la feruvìa e i autusträ.
I sid interesant[modifica | mudéfica la surzéia]
Piaṡëinsa l'é 'na citä d'ärt, e la g'ha un gran patrimonii artistic, par via d'la so storia milenäria.
I palàsi[modifica | mudéfica la surzéia]
I s' pölan truä bota palasi nubiliär cun un gran valur ch' i g'han di giardëin bèi a bota. Piaṡëinsa a l'é una "Citä ad palasi" posé ca tüt i ätar ad la Val Padana. Vist ca la gh'era mia 'na curt fissa (al Palass Farnés l'é mia stä sëimpar al sëintar d'la famiglia parchè dop d'un sert periud la capitäla dal dücä l'é stä spustä a Pärma), atsé i nobil i han pudì fä vëd la so puśisiòn cun i so opar architetonich. I posé impurtant i en:
- Palasi Mulazzani
- Palasi Scotti
- Palasi Landi
- Palasi Costa
- Palasi Somaglia
Ätar palassi ch' i dan blësa e impurtansa a la citä i en:
- al Palasi Gotich (al ver num al sarìs Palasi Comünäl)
- al Palasi Farnés
Ätar palassi ch'i s' pölan ricurdä i en:
- Palasi dal Guernatur
- Palasi di Mercant
I palàsi Gotic, dal Guernatur e di Marcànt i en in d'la Piasa Caväi, ca l'é sëimpar stä cunsiderä al sëintar d'la citä e d'la so vita. La piasa la ciapa al num dai dü statui ad Ranuccio e Alessandro Farnéś in s'i caväi, c' l'ha fat Francesco Mochi in dal perìud tra 'l 1612 e 'l 1628.
Il ceśi[modifica | mudéfica la surzéia]
- Al Dom
- La baśilica ad Sant'Antunëin
- La ceśa ad San Francesco
- La ceśa ad San Giuàn in Canäl
- La ceśa ad San Güstëin
- La ceśa ad Santa Maria d' Campagna
- La baśilica ad San Savëin
- La ceśa ad San Sepùlcar
- La ceśa ad San Sisto
Teatar, müśei e üniversitä[modifica | mudéfica la surzéia]
- Al Teàtar Münicipäl inaugürä in dal 1804, l'é stä custrüì al post dal Teatar d'la Citadela ca l'äva tacä fög e l'é stä distrügì in dal 1798.
- In dal Palasi Farnèś i s' pölan truä i Müśei Civich ad Palasi Farnéś
- Al Müśeo ad Storia Natüräla ca l'é in dal Palasi Scotti
- In d'la citä a s' pöl truä anca la Galeria d'Ärt Muderna "Ricci Oddi", vüna dil principäli d'Italia.
- I en impurtant anca la Biblioteca Comünäla Passerini-Landi e pö d' tüt al Culeg' Alberoni
- In citä i gh'en anca 'na part d'l Üniversitä Catolica dal Sacar Cör ad Milan, vüna dal Pulitecnic ad Milan e a s' pöl truä anca al Cunservatori ad Müsica "Giuseppe Nicolini"
Ecunumia[modifica | mudéfica la surzéia]
La fera d' Piaśëinsa l'é vüna dil pö antig d'la region Emilia-Rumagna. Al növ cumples espuśitiv c'a l'é apena föra d'la citä, ades l'é gestì da Piacenza Expo. Vöin di vant ad Piasëinsa l'é ca l'era stä la prima sede d'la Federconsorzi, fundä in dal 1892, ca l'é mäi pö andä in crisi dop un secul ad vita.
Trasport[modifica | mudéfica la surzéia]
La pusision d'la citä tra Türëin, Bulògna e Genua e al fat ca g'he taca Milan i han fat dvintä Piasëinsa un impurtant sëintar feruviäri e d' l'autusträ. Par Piasëinsa i g'pàsan l'autusträ A1 (Milan-Nàpuli) e l'autusträ A21 (Türëin-Piasëinsa-Brësa). Par al trasport aereo, i aeruport püsè taca i en l'Aeruport ad Pärma e i tre aeruport lumbärd: Aeruport ad Milan-Malpensa, Arport ad Milan-Linate e l'Aeruport ad Bergam-Orio al Serio, taca a Bêrgum.
Sport[modifica | mudéfica la surzéia]
A Piasëinsa a gh'e i squädri ad balon Piacenza Calcio, ad pallavolo ad'la Serie A1 Copra Volley Piacenza. A gh'e anca dü squädri ad Rugby, ca i en asè famus: 'l Termoraggi Piacenza Rugby e al Piacenza Lyons Rugby. In dal baseball Piasëinsa l'é rapresentä dal Piacenza Baseball e dai Red Devils Piacenza, in d'la pallacanestro da l'Unione Cestistica Piacentina e dala Pallacanestro Piacentina Bakery e in d'la pallanuoto da la Rarinantes Everest.
Persunag' famuś[modifica | mudéfica la surzéia]
Il parsoni püsè famuś ad Piasëinsa citä i'en:
- Al dutùr e prufesùr ad Sociologia Francesco Alberoni
- Al stilista Giorgio Armani
- I cantant Fiordaliso e Gianni Pettenati e la showgirl Barbara Chiappini.
- I cardinäi Giulio Alberoni, Prim ministar da Spagna; Giovanni Battista Nasalli Rocca di Corneliano, arcivèsc ad Bulògna; Mario Nasalli Rocca di Corneliano; Luigi Poggi, archivista d'la Sitê dal Vaticân
- Al literä Pietro Giordani
- Al scritur e pulitich Melchiorre Gioia
- Al Papa Gregori X
- Al regista d' la television Beppe Recchia
- I sant Curäd Confalonieri e Gerärd
- I śügadur d' balòn Filippo e sò fradèl Simone Inzaghi
- I en nasì in pruvincia al regista Marco Bellocchio, al patinadur Ippolito Sanfratello e l'atùra Isabella Ferrari.
- Sert stüdiuś i diśan ch'al navigatur Cristofar Culomb (Cristoforo Colombo in italian) al sia nasì a La Bëtla.
- I en nasì in pruvincia al regista Marco Bellocchio, al patinadur Ippolito Sanfratello e l'atùra Isabella Ferrari.
Ätar futugrafii[modifica | mudéfica la surzéia]
Al Dom
Ligamm ad föra[modifica | mudéfica la surzéia]
Artéccol in dialatt bulgnais
Piesänza (Piacenza in itagliàn) l'é na cmònna ed 99.150 abitànt, capitèla d'na pruvénzia c' l à al stèss nomm. Stratta stra l'Emégglia e la Lunbardî, la zitè e la so pruvénzia ali sénten 'na mòccia d'l influänza ed Milàn: ali én culeghè a la so regiån ecunòmica par tant mutîv e in d' la stòria î àn spès lighè i låur destén.
Geografî[modifica | mudéfica la surzéia]
Piesänza l'è in d' la Basa Padèna a 61 meter in vatta al livél dal mèr e l'é nè såura alla riva dèstra dal Po, indòvv i van fòra al Trèbia a sîra e la Nür a maténna d'la zitè. Stra sé e nå a 15 kilométer pio sò, i tachen i "Colli Piacentini" (Culén Piasinténi), al cminzéppi d'l Apenén Léggur. La so pusiziån geografica l a sänper fat la so furtònna militèr e l'à fata advintèr impurtanta pr al fat ch'l è un sît indòvv i s cråusen la ferovî e ali autostrè.
Alsëin · Alta Val Tidòun · Altufrèi · Arvargär · Bṡinson · La Bëtla · Bòbi · Burgnöv · La Cadé · Calindàsch ·· Caùrs · Carpané · Castél San Giuàn · Castél Arcuä · Castelvédar · Còr · Curt ad Bargnél · Curtmagiùr · I Farëin · Fiurinsöla · Al Frér · Gasàn · Gaṡöla · Gragnàn · Gruparél · Lügagnàn · Muntṡéi · Murfàs · Uton · Piaṡëinsa · Pianél · Piusàn · Pudinsàn · Al Pont da l'Oli · Pontnür · San Ṡòrṡ · San Pédar · Särmat · Ṡèrba · Cerignäl · Ṡiàn · Träv · Uslëingh · La Varnàsca · Vigulsòn · Vilanöva ·
![]() |
Capoluoghi dell'Emilia-Romagna | ![]() |
---|---|---|
Piasëinsa | Pärma | Rèz | Mòdna | Bulåggna | Frara | Ravêna | Furlé e Zisèna | Rèmin |