Ernesto Che Guevara

 Arzân

C'l artìcul chè 'l è scrit in Arzân

«

¡Hasta la victoria, siempre!»

(Fîn a la vitôria, sèimper!) (Che Guevara)

Ernesto Guevara, "Che Guevara".

Che Guevara in séma a la munèida ed trî pesos cubân.

Al só nòm l’êra: Ernesto Guevara, pió cgnusû cme Che Guevara, l’êra nê a Rosario in Argintèina al 14 zógn dal 1928 l’é môrt a La Higuera in Bolévia al 9 utòber 1967

Al scutmâj "Che", o tót intêr "Che Guevara", al gh’é stê dê da i só cumpâgn ed lôta cubân in Mèsic, e al deṣvîn dal fât che Guevara, cme tōt j argintèin, al ‘d gîva despès la parôla "che". La parôla la deṣvîn da la léngua ‘’Mapuche’’ a la vôl dîr ‘’òm’’, ‘’ persòuna’’, e l’é druvêda ânca ind al spagnôl parlê in Argintèina e in Uruguay, per arciamêr ûn ch’ét ghê biṣògn, o pió in generêl, cme un vêrs cumpâgn a "Oh!". Curioṣamèint la parôla spagnôla "che" (ch’ as prunûcia "ce") la gh’à al ‘stès significhê ed la parôla italiâna "ciò", ch’as drôva cme un môd ed dîr e sèimper còl sia in Vènet che in Rumâgna.

Guevara l’é stê un cumpunèint dal Muvimèint da 26 ed lòj e, dôp la riuṣîda ed la rivolusiòun cubâna, l’à 'vû un pôst ind al nōv gvêren, secònd per impurtânsa sōl a Fidel Castro. Ind la préma metê dal 1959 (fra znêr e zógn), l’é stê al responsâbil, al procuradōr generêl ed la furtèsa militêra ed La Habana dóve a s’é fât i procès a di militêr dal regém inculpê ed crémin ed guèra, mèinter al gh’îva sta cârica l’à decîṣ la cundâna a môrt cun la fuṣilaziòun ed cîrca 55 perṣunêr. Secònd Orlando Borrego [1] Guevara al fêva rispetêr tóti al règoli procesuêli e l’é stê acuṣê da soquânt ed ralentêr i procès per "esigere eccesso di elementi probatori".

Secònd Tony Saunois [2] în stê cundanê quî che s’êren rèiṣ responsâbil ed tortûri e masamèint quând a gh’êra la ditatûra ed Batista. Dôp al 1965, l’é andê vìa da Cuba per purtêr fôra la rivolusiòun, préma ind al vèc Congo Bêlga (adèsa Repóblica Democrâtica dal Congo), pó in Bolévia. L’ 8 utòber 1967 l’é stê frî e ciapê da un repêrt anti-partigiân ed l’eṣêrcit boliviân asistî da Fôrsi specêli ed l’eṣêrcit americân oséja agînt specel ed la CIA a La Higuera, ind la pruvîncia ed Vallegrande dipartimèint ed Vera Cruz. Al dé dôp (9 utòber) l’é stê masê ind la scōla dal vilâg.

Al só cadâver, dôp èsser stê fât vèder a la gînt a Vallegrande, l’é stê suplî in un pôst segrêt e pó arcatê da un gróp de studiōs dal côrp umân dal tribunêl argintèin e cubân, autoriṣê dal gvêren boliviân ed Sanchez de Lozada, int al 1977. Da alōra i só rèst a’s câten int al Mauṣolèo ed Santa Clara de Cuba.

Véta

I fât in ōrdin ed tèimp

• 1928-1930 – Al nâs a Rosario al 14 zógn, prém ed sînch fiō, da Cecilia de la Serna e Ernesto Guevara Lynch. L’à pasê i prém dû ân ed véta int al Nord ed l’ Argintèina, ind la zôna abandunêda e salvâdga ed Misiones.

Al patés ed ‘na fōrma crônica d’âsma e la faméja la se spôsta inséma a la ‘’Sierra di Alta Gracia’’ atâch a Córdoba.

• 1945-1950 – Al se spôsta a Buenos Aires insèm a la faméja e al lavōra cme impieghê municipêl sibèin che al frequèinta la Facoltê ed Medzèina. Al fà al prém viâṣ ed 4.500 km in motociclèta cun al só miōr amîgh Alberto Granado.
• 1951-1952 – Al viâṣa atravêrs al Cile e l’Amèrica meridionêla fîn a la Flòrida.
• 1953 – Al tôṣ la lâvrea e al partés per un têrs viâṣ atravêrs l’Amèrica meridionêla, sta vôlta in cumpagnía ed ‘n’êter amîgh Carlos Calica Ferrer. Al cumîncia a interesêres ed la polética e al s’ aṣvèina al cumunîṣem.
• 1954 -1956 – Al cgnòs la zòvna peruviâna Hilda Gadea ch’ al la spuserà int al 1956. Da lê al gh’à ‘na fiōla, Hildita. Al se spôsta a Sitê dal Mèsico. Al cgnòs Fidel Castro e al vîn arestê insèm a di êter cubân. L’é liberê dôp cîrca dû mèiṣ ed perṣòun.
• 1957-1958 – Cme “dutōr partigiân” al tôṣ pêrta a fiânch ed Castro a l’invaṣiòun ed laSierra Maestra a Avana e a la Batâlia ed Santa Clara
• 1959-1960 – Al dvèinta sitadèin cubân e al fà pêrt dal gvêren cme minéster ed l’Indóstria e presidèint ed la Bânca Nasionêla. Al spôṣa Aleida March ch’ l’ agh dà quâter fiō (Aleidita, Camilo, Celia, Ernesto). Al fà dimòndi viâṣ diplomâtich a l’èster
• 1961-1964 – Al tôṣ pêrta a la cunferèinsa di stêt americân a Punta del Este. Al vîn més al cmând ed la Difèiṣa ind al tèimp ed la crîṣi ed la Baia dei Porci. L’incûntra ad Algeri Ben Bella, al tôṣ pêrta a Mòsca ai festegiamèint pr’al 47.em aniversâri ed la Rivolusiòun d’Utòber l’intervîn a New York a l’asembléia ed l’ONU. In sté ucaṣiòun al prunûncia a la televiṣiòun americâna un durèsim discōrs in dóve al dîṣ la só puṣisiòun cûntra al capitalîṣem. Al partés per un viâṣ in Âfrica
• 1965 - A mêrs al tôrna a Cuba e al s' vèd per l'ûltma vôlta in póblich. Al 1 avîl, in 'na lètra a Castro, al dà al dimisiòun da ògni cârica e da sitadèin cubân. Al mèiṣ dôp al và segretamèint in Congo per ajutêr militarmèint i rivulusionâri ind la crîṣi dal Congo. Al gh'ermâgn fîn a novèmber quând, etertânt de sfrûṣ, al tôrna incòra a Cuba. Insèm a un gróp ed fedêl, tra quî Tania, e al prepêra un piân ed guèra per purtêr la rivulusiòun in Bolévia.
• 1966 - A novèmber al và, sòta fêls nòm, in Bolévia e al cumîncia a scréver al "Diario".
• 1967 - A câṣva ed soquânti spéi a vîn segnalê da la stâmpa la só preṣèinsa in Bolévia.

Sibèi sti avertimèint, l'eṣêrcit boliviân, l'é stê ciapê ed surprèiṣa mèinter êren a drê fêr 'n' ispesiòun ind la zôna dal Ré Ñancaguazu, ch' al và a dêr int al Ré Grând. Dimòndi în stê i môrt ind l'eṣêrcit tânt che, in preṣèinsa ed cusiliêr militêr nordamericân, a vînen arnuvê i cmând. Sibèin sti prém sucès, la guèra partigiâna l' an câta mìa l'apôg sperê.

Al cuntrâst ed soquânt cumpunèint dal partî cumunésta boliviân, che reclamêven la diresiòun dal j operasiòun, al pôch sustègn dal pôpol cuntadèin boliviân, martlê da 'na prupagânda nasionalésta, cûnter l'invasiòun furastêra, da pêrt dal gvêren dal generêl Barrientos, al regiòun selvâdeghi, quacêdi da buscàj pîni ed bôch e deṣêrt, e l'arèst e dôp la spiêda, ânca sòta tortûra, ed soquânt elemèint ed la guèra partigiana, indeblésen l'asiòun dal Che. L'eṣercit ind al fratèimp l'irubustés al puṣisiòun e l’aumèinta al nòmer di suldê e di mèz.

Tra agòst e setèmber, bèle brachê da fôrsi in sustânsa pió grôsi, la só preṣèinsa la vîn segnalêda da soquânt cuntadèin ind al valêdi tr’al ré Grând e Pucarà. L’ 8 utòber in ‘na batâlia al vîn frî al gâmbi e ciapê ind la "quebrada del Yuro". Al dé dôp al vîn masê a sângov frèd ind la scōla dal vilâg ed La Higuera per ōrden ed Barrientos. Felix Rodriguez, agînt ed la CIA d’urègin cubâna, cunsiliêr militêr ed l’eṣêrcit boliviân, al fà al j ûltmi fôto in véta dal Che.

I prém ân e la gioventó

La cà in dōve l'é nê Ernesto "Che" Guevara a Rosario

Ernesto Guevara de la Serna l'é nasû a Rosario, in Argintèina, da 'na faméja d'urègini spagnôli, bâschi e irlandèiṣi. I genitōr êren Ernesto Guevara Lynch e Celia de la Serna. Per còl che riguêrda la dâta ed nâsita a's gh'àn nutèsi divêrsi: ind la stòria ed la só véta pió cumplêta e ducumentêda, còla scréta da Jon Lee Anderson, a vîn citê la dichiarasiòun ed la mêdra, ch 'la dîṣ che la dâta giósta l'é al 14 mâg. L'êra al prém ed sînch fiō (trî mâs'c e dō fèmni). (Mó al pêder l'avrà, da un secòn matrimóni cun la pitrîṣ argintèina Ana Maria Erra, êter trî fiō, Ramon, Maria Victoria e Ramiro)

In sta faméja, benestân e poleticamèint ed sinéstra, bèle da céch al futûr Che a's fêva cgnòser pr'al spêrit e al simpatèi radichêli. Sibèin che al patés d'aṣma (mêl ch'al custrensrà i Guevara a spustêres a Còrdoba e l'al turmintrà tóta la véta), al s'é dê al sport, specialmèint al "rugby", cun di bòun riṣultê.

Êtra pasiòun da zôven în stê i scâch, zògh ch'al gh'à insgnê al pêder. Da l'etê ed 12 ân l'à partecipê e divêrs tornéi de scâch lochêl. Ind l'etê ed la chersmònia, al s'é pasiunê a la poeṣéia, specialmèint còla ed Pablo Neruda. Cme dimòndi sudmaericân ed la só râsa socêla e culturêla, ind al cōrs di ân Guevara l'à scrét divêrsi poeṣéi. L' êra, dal rèst, ûn ch' égh piaṣîva dimòndi lêzer, cun interèsi che andêven da i clâsich ed l'avintûra ed Jack London e Jules Verne a i sâg ed Sigmund Freud e a i tratêt filoṣôfich ed Bertrand Russell.

Un pô pió grând al s'é pasiunê al la fotograféia, pasând dimòndi ōri a fotografêr persòuni e pôst. Ân dôp, l' aré fotografê i sît dal j antichitê visitê ind i só viâṣ. L'à studiê dal 1941 int al "Colegio Nacional Deán Funes"e, int al 1948, al s'é iscrét al ' Universitê ed Buenos Aires per studiêr mezdèina. Dôp divêrsi interusiòun, l'à tôt la lâvrea int al mêrs 1953, mó, probabilmèint, an n'à mìa cunclûṣ la prâtica necesâria per fêr la profesiòun.

Al Sudamèrica in motociclèta

Quân l'êra incòra studèint, Guevara l'à pasê dimòndi tèimp a viaṣêr in Amèrica Latèina. Int al 1951 un só vèc amîgh Alberto Granado, un chèmic, al gh'à prupôst ed tôr un'ân ed pâvṣa da i stòdi ed medzèina per fêr un viâṣ atravêrs al Sudamèrica l'êra un viâṣ che per ân îven pinsê ed fêr. Guevara e al só amîgh Alberto în partî da la sitê Alta Gracia a cavâl ed 'na motociclèta Norton ed 500 cc dal 1939. Al mèz al se s'ciamêva La Poderosa II ("La Potente II"). La lōr idèia l'êra ed pasêr soquânti stmâni int al lebroṣâri ed San Pablo, in Perù, inséma al rîvi dal "Rio delle Amazzoni", a fêr ativitê ed volontariê. Guevara l'arcûnta sté viâṣ ind al diârio "Latinoamericana" (Notas de viaje) da dóve, int al 2004, àn trât al félmI diari della motocicletta.

Dôp avèir vést la povertê ed mâsa, a gh'àn 'vû dal pèiṣ al letûri inséma al teoréi ed Marx, l'îva cunclûṣ che sōl la rivulusiòun l'aré prû catêregh la rêva ind al diversitê socêli e conômichi ed l'Amèrica Latèina. I só viâṣ agh'àn dê ânca l'idèia d'an vèder al Sudamèrica cme 'na sòma ed divêrsi nasiòun, mó cme un ònich insèm, che per la só liberasiòun l'êra necesâri al stódi ed 'na guèra in tóta la zôna. L'à cumincê a imaginêr la pusibilitê ed 'na Amèrica Latèina unîda e sèinsa cunfîn, lighêda da 'na 'stèsa cultûra (mestizo), un'idèia ch' la ciaparà 'na grôsa impurtânsa ind al só ûltmi ativitê rivulusionâri. Turnê in Argintèina, l'à cumpletê i stódi pió prèst pusèbil, decîṣ a cuntinvêr i só viâṣ ind l'Amèrica meridionêla e ind l'Amèrica centrêla.

Al Guatemala

Dôp la lâvrea a la scōla mèdica ed l’ Universitê ed Buenos Aires int al 1953, Guevara l’à turnê a viaṣêr, l’é andê a vèder la Bolévia, Perù, Ecuador, Panama, Costa Rica, Nicaragua, Honduras e El Salvador. L’é rivê finalmèint in Guatemala dóve al presidèint Jacobo Arbenz Guzmán al guidêva un gvêren populésta che al serchêva ed purtêr avânti ‘na rivulusiòun socêla cun divêrsi rifōrmi, préma ed tót ed la tèra. Intōren a sté peréiod a Guevara a gh’àn tachê al famōṣ scutmaj "Che", perché al druvêva despès al môd ed dîr argintèin "Che".

Secònd Jon Lee Anderson, al principêl cuntât ed Guevara in Guatemala l’é stêda la socialésta peruviâna Hila Gadea, ch’ al l’à fât andêr dèinter in abiĵnt aṣvèin al gvêren Arbenz, Hilda la fêva pêrta ed l’American Popular Revolutionary Alliance (APRA), un muvimèint polétich guidê da Víctor Raúl Haya de la Torre.

Guevara al tôṣ ânca cuntât cun divêrs prôfugh polétich cubân, lighê a Fidel Castro, tra quisché Antonio "Ñico" López, ch’ l’îva tôt pêrt a l’ asêlt ed la caṣêrma "Carlos Manuel de Céspedes" a Bayamo, ind la pruvîncia cubâna ed “Oriente”, e ch’al saré môrt al pûnt” Ojo del Toro” pôch dôp al ṣbêrch a Cuba dal Granma. Guevara al s’é unî a sti "moncadistas” ind la vèndita ed bagàj religiōṣ lighê a la religiòun dal Crést Nîgher a l’à ânca ajutê dû dutōr venesuelân spacialésta ed la malâria Vega e Peñalver. La só situasiòun conômica l’êra crética e l’é stê custrèt a dêr in pègn soquât giuiê d’ Hilda.

Al 15 ed mâg 1954, cun la nēva ṣvedèiṣa Alfhem, l’é rivê un câregh d’êrmi d’ êlta qualitê per la fanterèia e per l’artilierèia alzêra ed mêrca Skoda, inviê da la Cecoṣlovâchia cumunésta al gvêren Arbanez. Al câregh l’é stê stimê in 2.000 tonelêdi da la CIA e, abastânsa stranamèint, in apèina dō tonelêdi da Jon Lee Anderson (a’s pèinsa però che la stéma d’ Anderson la sia un erôr de stâmpa).

Guevara l’êra andê per pôch tèimp ind al Salvador per procurêres un nôv vést e in sègvit l’êra turnê in Guatemala. Ind al mèinter l’îva avû inési al côlp de stêt ed Carlos Castillo Armas, més in ât cun al sustègn ed la CIA. . Al fôrsi cuntrâri a Arbanez êren mìa stêdi bòuni ed fermêr al traspôrt dal j êrmi cecoṣlovâchi per ferovéia. In sègvit però, a s’în urganiṣêdi ed mèj e cun l’ajót ed l’aviasiòun àn cumincê a vînser. Guevara al s’é unî a ‘na milésia armêda urganiṣêda da zòven cumunésta, mó bèin prèst l’êra turnê a i só impègn mèdich. Dôp al côlp de stêt, Guevara al s’êra preṣentê vuluntâri, mō Arbenz l’à cunsiliê a i sustgnidōr cun la citadinânsa furastêra d’ andêr via dal paèiṣ. Dôp che Hilda l’é stêda arestêda, Guevara per un pô ed tèimp al s’é rifugê ind al consolê argintèin e pó al s’é spustê in Mèsic.

Al côlp de set cûntra Arbens, sustgnû da la CIA, l’à cunvînt incòra di pió Guevara che i Stêt Unî fósen ‘na potèinsa imperialésta, ch’ la sré sèimper stêda cûntra a i Gvêren ch’ a gh’îven l’intensiòun d’ardûṣer al diferèinsi conômichi, carateréstichi in Amèrica Latèina e ind i êter paèiṣ adrê svilupêres. Còst l’à rinfursê incòra di pió la só cunvinsiòun che sōl al socialiṣem, avû cun la lôta armêda e difèiṣ dal pôpol cun al jêrmi, l’aré ctatê la rêva al problêma di paèiṣ pôver.

La Rivolusiòun cubâna

Chêrta da 3 pesos cubân (frûnt)

Pôch dôp l’ arîv in Mèsico, l’îva arnuvê la só amicésia cun Ñico López e cun chi êter prôfugh cubân ch’ l’ îva incuntrê in Guatemala. Lòpez al l’à més in cuntâch cun Raúl Castro.

Dôp èsser stê mulê, Fidel Castro l’é arivê a Sitê dal Mèsico e Ràul al gh’à preṣentê Guevara. Dôp ‘na calurōṣa cunversasiòun durêda tóta la nôt, Guevara al s’é cunvînt che Castro l’êra al câp rivolusionâri che ló al serchêva e al s’inscrév Al Muvimèint dal 26 ed lòj ch’al gh’îva in progrâma ed butêr zò al ditadōr cubân Fulgencio Batista.

Ânca se i piân êren che al sré stê sōl al dutōr dal gróp, Guevara l’à tôt pêrta a l’adestramèint militêr imsèm a chi êter elemèint dal muvimèint e, a la fîndal cōrs, l’é stê segnalê da l’istrutōr, al colonèl Alberto Bayo, cme al miliōr d’j aliēv. Ind al mèinter, ânca Hilda Gadea l’êra rivêda dal Guatemala e l’ é turnêda insèm a Guevara. Ind l’istê dal 1955 la gh’à dé ch’ l’êra incînta e ló al gh’à prupôst de spuṣêres. Al matrimòni l’ é ste fât al 18 agòst 1955 e la fiōla, che ciamarân Hilda Beatríz, l’é nêda al 15 fervêr 1956.

Quând, al 25 novòmber 1956, la nēva Granma l’é partîda da Tuxpan, in Mèsico (ind la pruvîncia ed Veracruz, per andêr a Cuba, Guevara l’êra l’ ònich mìa cubân imbarchê. Al 2 dicèmber é stê fât al sbêrch a La Playa de las Coloradas, ‘na zôna pantanōṣa atâch a Niquero (Cuba sudorientêla). Pôch dôp în stê atachê da i suldê ed Batista e la metê ed lōr in môrt in cubatimèint o în stê masê dôp èsser stê ciapê. I scampê, cîrca ‘na vintèina, a s’în turnê a urganiṣêr e în scapê inséma al muntâgni ed la Sierra Maestra, per purtêr avânti la guèra partigiâna cûntra al regèm.

Guevara l’êra dvintê un câp tra i rivulusionâri, un Comandante (magiōr), rispetê da i cumpâgn pr’ al só curâg e temû per èsser sèinsa pietê e per i sô scât ed râbia che ‘na vôlta a gh’àn fât, secònd ‘na famōṣa sturièla, curtlêr al mól ch’ l‘ al traspurtêva. L’é stê responsâbil dal masamèint ed divêrs diṣertōr, infurmadōr e spéi.

Na figûra ed la batâlia ed Sânta Clâra, drē dal bilièt ed trî pesos cubân fôrt.

Dal só prémi speriĵnsi ed guèra partigiâna al 'gh n'à ‘na fôrta impresiòun, l’impêra d’èsser sevêr e d’èsser spietê ind l’afruntêr al situasiòun, préma ed tót ind al j asiòun militêri, al scrév: "L'odio come un elemento di lotta; odio incrollabile per il nemico che spinge un essere umano oltre le sue naturali limitazioni rendendolo una macchina mortale ed efficace, violenta, selettiva, ed a sangue freddo".

Ind j ûltem dé dal dicèmber 1958, l'à dirèt l'atâch fât da la só "squêdra vutêda a la môrt" (un repêrt ch' la fêva al misiòun pió ris'ciōṣi ed l'eṣêrcit rivulusionâri) só Santa Clara.

L'é stêda òna dal batâli deciṣîvi ed la rivulusiòun, ânca se la sèria d' imbuschêdi cun môrt e frî, préma ind la ofensiva inséma a la "Sierra Madre" pó inséma a la "Guisa" e l'intêra capâgna dal pianûri ed "Cauto" prubabilmèint àn avû 'n' impurtânsa militêra pió grôsa. Dôp ch' al s'é acôrt che i só êlt uficêl, cme Cantillo ch'îva incuntrê Castro a la fâbrica dal sócher bandunê "Central America", êren drê fêr 'na pēṣ separêda cun Castro, Batista, al 1 znêr 1959, l'é scapê ind la Repóblica Domenicana.

Int al gvêren cubân

Al palâs dal Ministèri ed l'Intêren int la Piâsa ed la Rivolusiòun a Cuba, cun la ghégna dal Che e al dét Hasta la victoria siempre.

Al 7 fervêr 1959, al nōv gvêren l’à numinê Guevara “Sitadèin per dirét ed nâsita”. Pôch dôp, Guevara l’à cumincê al prâtichi per divursiêr, ânca per dêr un tâj cêr al só matrimoni cun Hilda Gadea, ch’al s’êra separê, ind i fât, bèlo préma ed partîr pr’ al Mésico cun al Granma.

Al 2 zógn 1959, l’à spuṣê Aleida March, ‘na cubâna ch’ la fêva pêrt dal Muvimèint dal 26 ed lój , e ch’êren insèm da la fîn dal 1958. L’é stê numinê cmandânt ed la perṣòun ed La Cabaña, e per i sê mèiṣ ch’ al gh’à ‘vû l’incâregh (dal 2 znêr al 12 zógn 1959), l’à dirèt i procès a l’ j esecusiòun ed dimòndi persòuni, cumprèiṣ ex uficêl dal regém Batista, elemèint dal BRAC (Buró de Represión de Actividades Comunistas, "Ufési represiòun ativitê comunésti", ‘na pulisía segrêta), acusê ed delét ed guèra, e di polétich cuntrâri.

In sègvit, Guevara, l’é dvintê dirigînt ed l’Istitût Nasionêl per la Rifōrma agrâria e pó presidèint ed la Bânca Nasionêla ed Cuba (in un cêrt sèins, un schêrs dal destîn, lò l’îva despès cundanê i sôld. L’à fât vèder al só imbarâs firmând i bilièt ed bânca cun al scutmâj “Che”).

In sté peréiod, l’é turnêda fôra la só pasiòun per i scâch e la tôt pêrta a dimòndi tornèi nazionêl e internasionêl ch’a’s tgnîven a Cuba.. Al vrîva dimòndi incuragêr i zòven cubân a ṣvinêres a i scâch e l’à urnaniṣê dimòndi ativitê per spénṣêr al lôr interèsi vêrs al zògh. Bèle dal 1959, Guevara l’à jutê a urganiṣêr di tentatîv rivulusionâri, a Panama e pó ind la Repóblica Dominicana. In sti tentatîv a môr Ramón López (Nené), ajutânt dal Cmandânt Camilo Cienfuegos. Soquânt a dîṣen che sté operaziòun sién stêdi 'na "pûrga" per i fedêl ed "Camilo".

Int al 1960 Guevara l'à tôt pêrta a i sucōrs al vétmi ed l'esploṣiòun ed la nēva La Coubre. Mèinter l'operasiòun ed salvatâg l'êra in cōrs, agh'é stê 'n'êtra esploṣiòun. I môrt în stê pió ed sèint. L'é stê in cl'ucasiòun ché che Alberto Korda l'à scatê la só fotograféia pió famōṣa. An n'é mìa cêr se la nêva l'é stêda sabotêda o s' l'é scupiêda per un incidèint. Quî che a sustînen la teoréia dal sabotâg a dîṣen che sia stê la CIA ( Central Intelligence Agency) e despès a dân la côlpa a William Alexander Morgan ûn rivêl ed Guevara int al fôrsi cûntra Batista dal pruvînci centrêli, che pió têrdi al sré andê int la CIA.

Soquânt prôfugh cubân a pôrten avânti la teoréia che l'atentê al sré stê fât da soquânt amîgh ed l'uniòun soviètica, nemîgh ed Che Guevara .

Dôp i falimèint cme diretōr ed l'Isitût Nasionêl per la Rifōrma agrâria e 'd la Bânca Nasionêla ed Cuba, Guevara al vîn numinê minéster ed l'indóstria. In còsta puṣisiòun, l'à dê al só ajót a mudlêr al socialîṣem cubân, dvintând òna dal figûri pió impurtânt ed l'iṣola. Ind al só léber Sulla guerriglia, Guevara l'à sostgnû al mudèl cubân ed rivulusiòun, cumincê da gróp céch ed partigiân, sèinsa la necesitê de dmandêr ajót a grôsi urganiṣasiòun a sustgnîr la rivulusiòun armêda. Sta tâtica la sré falîda in Bolévia. Ind al léber El socialismo y el hombre en Cuba (1965) l'à sustgnû la necesitê ed fêr un "òm nōv" (hombre nuevo) insèm al stêt socialésta. Ind l'invasiòun ed la Baia dei Porci (1961), Guevara an n'à mìa tôt pêrta a i cumbatimèint principêl, perché Castro al gh'îva dê al cmând ed la pruvîncia pió a sîra ed Cuba, Pinar del Rio, dóve l'à respînt un tentatîv d'invasiòun (l'êra un diversîv, pinsêd per spustêr l'atensiòun di cubân dal pôst dal fetîv sbêrch). Ind al svolgimèint de sté incâregh, l'à patî 'na frîda a la ghégna, caṣvê, l'à dét, da un côlp che gh'é partî sèinsa vrèir da la só rivultèla.

Guevara al gh'à 'vû 'na pêrta impurtânta ind al méter, a Cuba, i mésil baléstich soviètich armê cun al testêdi nucleêri, caṣva ed la crîṣi ed l'utòber 1962.

Al ṣluntanamèint da Cuba

Int al dicèmber 1964 Guevara l'é andê a New York in qualitê ed câp ed la delegasiòun cubna e l'à tgnû un discōrs a l'asmblèia generêla ed l' ONU (ascolta, A 'gh vôl RealPlayer; opòr lêz). In cl'ucasiòun, a l'àn fât vèder int al prugrâma d'infurmasiòun ed la dumènica Face the Nation insém a la CBS l'à ânch incuntrê divêrsi personalitê e rapreṣentânt ed gróp polétich.

Tra 'd lōr, al senatōr statunitèns Eugene McCarthy, elemèint dal gróp guidê da Malcolm X e da la radichêla canadèiṣa Michelle Duclos . Al 17 dicèmber l'é andê in aparèc a Parigi, d'ed ché la cumincê un viâṣ ed trî mèiṣ, dóve l'à viṣitê la Repóblica Popolêra Cinèiṣa, l'Egét, l'Algerèia, al Ghâna, la Guinéia, al Mâli, al Dahomey, laRepóblica da Congo e la Tansânia, al s'é fermê in Irlânda, a Parigi, e a Praga.

A 'd Algêri, al 24 fervêr 1965, al s'é vést per l'ûltma vôlta in póblich, a l'èster, parlând al "Secònd seminâri conômich inséma a la solidarietê afro-asiâtica". Ind al só discōrs l'à dichiarê: "In questa lotta fino alla morte non ci sono frontiere. Non possiamo rimanere indifferenti di fronte a quanto accade in ogni parte del mondo. Una vittoria di qualsiasi nazione contro l'imperialismo è una nostra vittoria, come una sconfitta di qualsiasi nazione è una nostra sconfitta" .

L'à fât meravéja dòunca i só scultadōr dichiarând:"I paesi socialisti hanno il dovere morale di liquidare la loro tacita complicità con i paesi sfruttatori del mondo occidentale".L'à butê zò ânca 'na sèria de mzûri che, secònd ló, i paèiṣ dal blôch cumunésta avrén duvû tôr per utgnîr sté prupôṣit..

L'é turnê a Cuba al 14 mêrs, ricevû a la grânda a l'aeropôrt ed L'Avana da Fidel e Raúl Castro, Osvaldo Dorticós e Carlos Rafael Rodríguez. Dō stmni dôp al 's ritîra da la véta póblica e al sparés. Dóve al fós l'é armêṣ un grând mistēr cubân per tó t al 1965 ânca se l'êra sèimper cundiderê in môd sprecîṣ al nòmer dû” dal regém dôp Castro.

La côlpa dal só stêr lughê a l’àn dêda a divêrs argumèint cme al relatîv fiâsch dal piân d’industrialiṣasiòun ch l’ îva purtê avânti da minéster ed l’indóstria, al presiòun fât inséma a Castro da i Soviètich, alarmê dal pîga vêrs i cinèiṣ ed Guevara, in un brót mumèint dóve la diviṣiòun tra Mòsca e Pechino la se ṣlarghêva, opór a grôsi quistiòun tra Guevara e al rèst di dirigînt cubân inséma al ṣvilóp ed l’ìṣola e inséma a la só lénia polética. L’è ânca pusébil che Castro al fós stê rèiṣ difidèint da la popolaritê ed Guevara, ch’la prîva fêrel dvintêr ‘na minâcia. I crétich ed Fidel a dîṣen che al só spiegasiòun só la scumpêrsa ed Guevara în sèimper stêdi suspèti e dimòndi a’s meravéjen che Guevara an n’à mai dichiarê in póblich al só intensiòun, mó sōl cun ‘na lètra sèinsa dâta a Castro La pîga vêrs i cinèiṣ ed Guevara la dêva sèimper pió problêma a Cuba, mân di mân che la conuméia dal paèiṣ la dvintêva sèimper di pió dipendèinta da l’Uniòun Soviètica.

Da i prém dé ed la rivulusiòun cubâna, Guevara l’êra stê cunsidrê un sustgnidōr ed la tâtica maoésta ind l’Amèrica Latèina. Al só piân per ‘n ṣvêlta industrialiṣasiòun ed Cuba per tânt l’êra da paragunêr a la campâgna cinèiṣa dal “grând sêlt in avânti”. Secònd divêrs oservadōr ocidentêl ed la situasiòun cubâna, l’opusisiòun ed Guevara l’ arcmandasiòun e al cundisiòun soviètichi, che Castro l’îva duvû acetêr, pré èsser la ragiòun dal só ṣluntanamèint da la véta póblica. A d’ògni môd, sia Guevara che Castro sustgnîven l’ idèia ‘d un frûnt ònich tra Uniòun Soviètica e Cina, pruvând ânca, sèinsa sucès, ed méter d’acôrdi al dō magiōri putèinsi cumunésti. Ind la crîṣi ed l’otòber 1962, Guevara la sintî cme un tradimèint soviètich la diciṣiòun, tôta da Nikita Khruščëv sèinsa sintîr Castro, ed ritirêr i mésil da Cuba.

L’é dvintê pió suspetōṣ ind i cunfrûnt ed l’Uniòun Soviètica URSS. Cme é gnû fôra dal só ûltem discōrs a ‘d Algêri, la cumincê a vèder la pêrta in êlta dal mònd, guidê a sîra da i Stêt Unî e a matèina da l’Uniòun Soviètica, cme quî che duvîven sfutêr la pêrta in bâs dal mònd.

Ed frûnt i pió divêrsi pinsêr inséma al destîn dal rivulusionâri argintèin, Castro, al 16 zògn 1965, l’à dét che l’opiniòun póblica la sré stêda infurmêda só Guevara quând al ‘stès Guevara l’aré ritgnû cuveniĵnt fêrel. Intânt al vōṣ a se ṣparpagnêven sia a Cuba che a l’èster. Al 3 utòber dal ‘stès ân, Castro la fât cgnòser ‘n lètra sèinsa dâta prubabilmèint a gh’l’ îva scréta Guevara mèiṣ préma, dóve còst a turnêva a dîr la só amicésia cun Cuba, mó al dicharêva ânc la só intensiòun ed bandunêr l’ìṣola e ‘d andêr da n’êtra pêrt a cumbâterper la Rivulusiòun.

Al spieghêva: "Altri paesi nel mondo necessitano dei miei modesti sforzi". Ind la ‘stèsa lètra Guevara al fêva savèir ed dimètres da tóti al cârghi ch’al tgnîva, int al gvêren, int al partî, e int l’eṣêrcit. L’à rinuncê ânch a la citadinânsa ed Cuba, ch’ la gh’êra stêda dêda int al 1959 per i sômêrit ind la rivulusiòun.

In ‘n’ intervésta cun quâter giurnalésta furastêr al 12 novòmber, Castro là dét ch ‘ al saîva indó l’êra Guevara e al gh’à zuntê, per via dal vōṣ só ‘na pusébil môrt dal vèc cumpâgn d’êrmi, che còst, al cuntrâri, al gudîva bòuna salót. In dó al fós Guevara l’é armêṣ, in tóti al manēri, un mistêr per i dû dôp e per tót còl tèimp i só spustamèint în armêṣ segrêt.

In Congo

In un incûnter, durê tóta la nôt tr'al 14 mêrs e al 15 mêrs 1965, Guevara e Castro a’s câten d’acôrdi sul fât che al “Che” l’aré guidê personalmèint la préma asiòun militêra cubâna in Africa. Da soquânti vōs, ed sôlit sicûri, a dîṣen che Guevara l’à cunvînt Casrto a dêregh sté imprèisa, mèinter dal j êtri vōṣ, etertânt sicûri, sustînen ch’ l’ é stê Castro a cunvînser Guevara a fêr la misiòun, ragiunând che al cundisiòun socêli di divêrs paèiṣ latîn americân tôt in cunsiderasiòun cme pusèbil “fôg “ ed guèra partigiâna an n’êran mìa incòra favurèvol.

Al ‘stès Castro l’à dét che l’êra vèira la secònda situasiòun. L’operasiòun cubâna ind al vèc Congo Belga (pió têrdi Zaire e adès Repóblica Democrâtica dal Congo) l’êra mirêda al sustègn dal muvimèint marchsésta di Simba favurèvol a Patrice Lumumba. Ind la misiòun africâna, per un cêrt peréiod ed tèimp Guevara l’é stê ajutê dal câp partigiân Laurent-Désiré Kabila, ch’ l ‘ ajutêva i sustenidōr ed Lumumba a pertêr avânti ‘na rivôlta, fermêda da l’eṣêrcit congolèiṣ ind al nòvember ind al ‘stès 1965.

Guevara l’à cunsiderê Kabila da pôch, cun al scrivènd ed ló: "Niente mi fa credere che sia l'uomo adatto al momento".

Guevara al gh’îva 37 ân an gh’îva mìa ‘n’ istrusiòun militêra sicûra. La só âṣma la gh’îva difâti fât schivṣer al servési militêr in Argintèina, un fât, còst, in dòve l’êra cuntèint, vést al só upiniòun polétichi cuntrâri al gvêren. Al gh’îva, però, al só atîv al speriĵnsi ed la rivulusiòun cubâna, in particulêr la vituriōṣa mêrcia só Santa Clara, ch’ l’ é stêda la principêla ind la vitôria finêla dal fôrsi castrésti.

Suldê ed mistêr sudafricân e inglèiṣ cme Mike Hoare e prôfugh cubân ân lavurê cun l’eṣêrcit congolèiṣ per impidîr i piân ed Guevara. În stê bòun de scultêr al cumunicasiòun di repêrt a ôrdin dal rivulusionâri argintèin, ed fêre dal j imbuschêdi a i rivulusionâri e al trópi cubâni tóti al vôlti che serchêven ed fêr un atâch, ed tajêr al léni ed rifurnimèint ed Guevara. . Al prupôṣit ed Guevara l’êra còl ed purtêr a l’èster la rivulusiòun cubâna indutrinând i Simba a la dutrèina cumunésta e insgnând a lōr al stódi ed la guèra partigiana. L’icumpetèinsa, al fanatîṣem al lôti intêrni dal divêrsi pêrti congolèiṣi êren stêdi sgnêdi da Guevara cme al principêli ragiòun dal falimèint ed la rivulusiòun.

Dôp sèt mèiṣ, malê, melmés per l’âṣma e avilî da la sfurûna, Guevara al bandòuna al Congo cun i cubân scampê ( sê elemèint ed la só clòuna êren môrt). A un cêrt pûnt, Guevara l’îva pinsê ed fêr turnêr a Cuba sōl i frî, e armâgner lé a cumbâter da per ló fîn a la fîn, per dêr un eṣèimpi a i rivulusionâri. I só cumpâgn d’êrmi e dû més ed Fidel Castro a l’àn cunvînt a andêr vía. Dal mumèint che Castro l’îva fât cgnòser ‘na lètra che Guevara al gh’îva inviê, dóve al rivulusionâri argintèin al scrivîva ed la só intensiòun ed tajêr tót i ligâm cun Cuba per dêres dal tót a la rivulusiòun in êtri pêrti dal mònd, al “Che” an s’ l’é mìa sintîda muralmèint a turnêr inséma a l’ìṣola e l’à pasê i sê mèiṣ dôp a vivêr de sfrûṣ a Dar-es-Salaam, Praga e int la Repóblica Democrâtica Tedèsca.

In sté peréiod, l’à scrét al só memôri inséma a la speriĵnsa in Congo e l’à cumincê a fêr êter dû lèber, ûn ed filoṣoféia (Apuntes Filosóficos) e ûn ed cunuméia (Notas Económicas).
In tót sti mèiṣ, Castro l’à cuntinvê a cucêrel intânt che al turnés a Cuba, mó Guevara l’à acetê sōl quând l’à capî ch’al sré armêṣ inséma a l’ìṣola per i pôch mèiṣ necesâri a preparêr ‘na nōva imprèiṣa rivulusionâria in Amèrica Latèina e che la só preṣèinsa la sré armêṣâ a tóti al manēri riservêda.

In Bolévia

La guèra partigiâna

Al j idèj só dóve Guevara al prîva èsser în gnûdi fôra òna a drê clêtra per tót al 1966 e i prém mèiṣ dal 1967. Rapreṣentânt dal muvimèint indipendentésta munṣambicân FRELIMO arcûnten d’incûnter cun ló a la fîn dal 1966 o a l’inési dal 1967 a Dar es Salaam, dôp ed còst àn rifiutê la só ufêrta d’ajót al lōr prugèt rivulusionâri.

In un discōrs tgnû ind la manifestasiòun dal Prém ed Mâg 1967 a L’Avana, al sositût dal minéster dal fôrsi armêdi, magiōr Juan Almeida, l’à dét che Guevara l’êra drê servîr la rivulusiòun da ‘na quêlch pērta ind l’Amèria Latèina. Al nutési, sèimper pió susgnûdi, che a dgîven che l’êra drê diréger la guèra partigiâna in Bolévia i êren dvintêdi sicûri. Só dmânda ed Fidel Castro, un pcòun ed tèra ind ‘na zôna dmòndi luntân l’êra stê cumprê da i cumunsta boliviân perché Guevara al li druvés cme pôst e câmp d’adestramèint.

Prubabilmèint, per Guevara e i cubân ch'al cumpagnêven, la siēlta ed cumincêr mìa a cumbâter subét, mó preparêres in sté câmp ind la regiòun ed Ñancahuazú l'à purtê dimòndi rés'c. Pôch l'êra stê fât per preparêr un eṣêrcit partigiân. La cherdûda spéia ed la Stasi (qualitê neghêda dal j avtoritê ed la DDR, incô dôp al crôl ed la DDR a gh'în mìa infurmasiòun che pôsen fêr pinsêr cla fés pêrta ed la STASI) Haydèe Tamara Bunke Biderpió cgnusûda cun al nòm ed batâlia ed Tania, ch' l'êra andêda a La Paz cme principêl agînt ed Guevara, a s'é parlê inséma a 'na só colaborasiòun cun al KGB e s'é despès pinsê ch' l' âbia, sèinsa vrèir, interési soviètich, purtând al avtoritê boliviâni inséma a i pâs di partigiân. Tania l'é môrta in Bolévia pôch tèimp préma ed Guevara. Al diâri catê adôs al só cadâver, l'aré ajutê i boliviân a squacêr i muvimèint di cubân.

Al tânti fôto ed Guevara e di jêter elemèint dal gróp, lassêdi ind l ‘acampamèint dôp che còst l’é stê bandunê dôp i prém scûnter cun l’eṣêrcit boliviân int al mêrs 1967, àn dê al preisidèint René Barrientos Ortuño la prôva ed la preṣèinsa dal rivulusionâri argintèin int al paèiṣ.

A’s dîṣ che, dôp avèirli vésti, Barrientos al vrîva vèder la tèsta ed Guevara pintêda iséma a’na péca e fâta vèder int al cèinter ed La Paz. L’à urdnê a l’eṣêrcit ed dêr la câsa al gróp cubân. Al repêrt ed Guevara, fât da cîrca 50 cumbatèint e ciamê (Ejército de Liberación Nacional de Bolivia), l’êra bèin equipagê e inisialmèint l’à fât un cêrt nòmer ed sucès cûntra al fôrsi boliviâni, ind al trèin difècil e muntagnôṣ ed la regiòun ed amiri. In setèmber, però, l’eṣêrcit a gh’ l’ à cavêda a eliminêr dû gróp ed partigiân, masând un di cmandânt. Sibèi la natûra viulèinta ed la guèra, Guevara l’à curê tót i militêr bolivian che i partigiân a fêve perṣunêr, dôp, a i mulêva.

 dôp l’ûltma batâlia, dóve l’é stê frî e ciapê, quând l’é stê purtê in un cèinter ed perṣunìa pruviṣôria e l’à vést che l’é a’s catêven divêrs suldê boliviân armêṣ frî int al cumbatimèint, al s’é ofêrt ed curêri (ofêrta rifiutêda da l’uficêl boliviân in cmând) )

Al piân ed Guevara per pijêr la rivulusiòun in Bolévia a’s pugêva só soquânt pinsêr sbaliê:

• Al se spetêva ed duvèir afruntêr sōl al gvêren lochêl e al só eṣêrcit, mêl armê e pôch equipagê. Al cuntrâri, apèina al gvêren americân al gh’ à ‘vû cunfermêda al só preṣèinsa in Bolévia, l’à inviê personêl ed la CIA e d’êtri agensèi per ajutêr a urganiṣêr la guèra cûntra i partigiân. L’eṣêrcit boliviân l’é stê adestrê da cunsiliêr dal Fôrsi specêli ed l’ US Army, cun dèinter un nōv bataliòun di “Rangers” espêrt ed cumbatimèint ind la forèsta. I repêrt specêl statunitèins prubabilmèint àn tôt pêrta ânch a cêrt cumbatimèint.
• Al se spetêva ed ricêver asistèinsa e coperasiòun da la gînta ch’l’ êra cûntra al gvêren. Sté sperânsa în stêdi mandêdi a l’âria e al Partî cumunésta boliviân, amîgh di soviètich e mìa di cubân, an l’à mìa ajutê, âmca se soquânt elemèint cme Rodolfo Saldana, Serapio Aquino Tudela e Antonio Jimenez Tardiolo a l’àn fât a tètol personêl o s’în fât suldê in di só repêrt, cûntra la volontê ed la tèsta dal partî.
• Al se spetêva d’armâgner in cuntât cun l’arâdio cun l’ Avana. Al cuntrâri, al dō trasmitèint a òndi cûrti ch’ a gh’êren stêdi dêdi êren difetōṣi, a gh’àn impidî al cumunicasiòun cun Cuba. Dôp quèlch mèiṣ, al registradōr a nâster che druvêven per registrêr e dzifrêr i mesâg che deṣgnîven da Cuba l’é stê pêrs mèinter traversêven un fiòm. In pió, la só pîga al cunfrûnt pió che al cumprumés a l’à jutê a ‘n èsser mìa bòun de ṣvilupêr un bòun rapôrt ed lavōr cun i dirigînt boliviân, cme l’êra sucès ânch in Congo . Sté môd ed fêr l’êra gnû fôra ânch int al tèimp ed la guèra partigiâna a Cuba, mó l’êra stêda tgnûda sòta contròl da Fidel Castro. .

In realtê al pinsêr che Guevara al fós a drê a preparêr la rivulusiòun in Bolévia l’à sembrêva èsser sbaliêda. L’é pió prubâbil, cme cunfêrmen ânch al ricêrchi dal giurnalésta boliviân José Luis Alcázar, che al fós drê preparêr ‘na scōla d’adestramèint per partigiân, per purtêr in un secònd tèimp sté fôrsi dèinter al só paèiṣ, l’Argintèina.

L' arèst e l' eṣecusiòun

Bèle da pió ‘d un mèiṣ, dal 31 agòst, la vanguârdia ed Guevara l’êra ermêṣa da per lê dôp la sfrantumasiòun da pêrt ed l’eṣêrcit ed la retroguârdia cmandêda da Joaquin, a Puerto Muricio, inséma al Rio Grande. L’imbuschêda l’à cuntê inséma a’na spiêda ‘d un cuntadèin Honorato Rojas che, sòta la minâcia ed l’eṣêrcit (la mujêra la s’é lamerntêda pr’al bôti dêdi al marî), l’à dét in dóve l’êra al pôst dó l’êra pusèbil che i partigiân pasésen al fiòm.

Guevara ind i prém d’utòbert, bèle cun pôchi infurmasiòun, sèinsa magnêr e cun pôchi véi de scâmp, a’s lôga in un canalòun (quebrada) dóve l’é circundê da fôrsi militêri pió grôsi ed ló. Ché Guevara l’é ciapê da l’eṣêrcit boliviân, insèm a di êter partigiân, l’8 utòber dal 1967 ind la “quebrada del Yuro”, apôch chilômeter dal vilâg ed La Hguera. Al s’é arèiṣ dôp èsser stê frî al gâmbi e dôp che al só s’ciôp l’é stê ròt da un cōlp. Barrientos, apèina infurmê ed l’arést, l’à dê ôrdin ed masêrel, mó l’à mandê fôra un cumunichêt dóve al dgîva che Che Guevara l’êra mort in cumbatimèint. Guevara l’é stê tgnû perṣunêr ind la céca scōla dal paèiṣ, in dóve l’à durmî. L’é stê masê ind al dôp mezdé dal dé dôp. A masêrel l’é stê Mario Terán, un sergînt ed l’eṣêrcit tirê a sôrt tra soquânt volontâri.

Só còl ch’ l’é sucès dôp. Quelchidûn a dîṣ che Terán l’êra trôp nervōṣ, al pûnt che l’é andê fôra dal lochêl e che a l’àn duvû turnêr a purtêr dèinter cun la fôrsa. Per di êter, an n’à mìa vru guardêr in fâcia a Guevara, acsé da sparêregh int la gôla, frîda ch’ la sré steêa murtêla. Per di êter incòra, al sergînt l’aré ‘vû bisògn d’ imberiaghêres, per fêr còl che al gh’îva da fer.

La versiòun pió ed valór l’arcûnta che a Guevara gh’àn sparê divêrs cōlp al gâmbi, sia per vansêr ed ruvinêregh la ghégna acsé da argcnòser chi l’êra, sia per fêr fînta che fósen frîdi avûdi in cumbatimèint, cun còst lughêr al masamèint in môd spéc dal perṣunêr. Cme cōlp ed grâsia, agh’àn sparê al stòmegh: frîda ch’ la gh’à impî i polmòun ed sângov. É stê dét che l’aré ricevû acsé al só asasîn: "So che sei qui per uccidermi. Spara dunque, codardo, stai solo uccidendo un uomo".

Al só côrp l’é stê lighê a i pâtin ed ‘n’ elicôter e purtê a Vallegrande, dóve l’é stê pugê inséma a un piân ed lavâg ed l’uspedêl e fât vèder a la stâmpa. "So che sei qui per uccidermi. Spara dunque, codardo, stai solo uccidendo un uomo". Al fôto tôti alōra àn fât nâser fôli cme còli ed San Ernesto de La Higuera e El Cristo de Vallegrande.. Dôp che un dutōr militêr l’à tajê al mân al cadâver, l’eṣêrcit boliviân l’à fât sparîr al côrp, rifiutândes ed rivelêr se i rèst fósen stê suplî o cremê.

La câsa a Guevara in Bolévia l’é stêda guidêda Félix Rodríghez, un agînt ed la CIA ch’ l’êra stê infiltrê a Cuba per tôr cuntât cun i cuntrâri di Mûnt Escambray e cun ambiĵnt cuntrâri a Castro ed l’ Avana préma ed l’invasiòun ed la « Baia dei Porci » e ch l’ êra stê, cun sucès, fât gnîr fôra da l’ìṣola dôp al falimèint dal sbêrch. . Rodrighez l’à dê la nutésia ed l’arést al quartêr generêl ed la CIA a Langley in Virgìgna, druvând divêrsi stasiòun ed l’Agenséia ind l’Amèrica Meridionêla.

Dôp l’eṣecusiòun, Rodrighez l’à tôt per ló al côṣi personêli ed Guevara, tra quî al só Rolex. Ind ‘j ân dôp, l’aré fât vèder cun argòj a i giurnalésta sti ricôrd. Un êter fât, ed valōr pió céch, coleghê a l ‘arèst e a la môrt ed Guevara l’é stê l’arèst ed Langley. Ind l’avrîl 1967 al fôrsi gvernatîvi boliviâni àn ciapê Debray, un zòven francèiṣ, profesōr ed filoṣoféia a l’Universitê ed l’Avana, che l’îva studiê a l’ École Normale Supérieure cun al filôṣof marcsésta Luis Althusser, acusândel ‘d ajutêr i partigiân. Debray l’à dichiarê cun fôrsa ed lavurêr sōl cme giurnalésta e l’à rivelê che Guevara, sparî da tèimp, al guidêva la guèra partigiâna. Al prucès a Debray (ch’l’êra dvintê un chês internasionêl) l’êra pèina cumincê quând al j avtoritê boliviâni, l’ 11 utòber, àn cuntê che Guevara ind di dé préma l’êra stê masê ind al scûnter cun al fôrsi gvernatîvi.

Al 15 utòber Castro l’à arcusûn poblicamèint la môrt ed Guevara e l’à dichiarê trî dé e lóto nazionêl. La môrt dal he l’é stêda vésta cme un grôs falimèint per i muvimèint rivulusionâri ed sègn socialésta che êren in Amèrica latèina e ind al rèst dal têrs mònd.

La tòmba monumentêla ed Che Guevara

Int al 1997 i rèst dal cadâver ed Guevara în stê cavê atâch a la pésta ed vōl a Vallegrande e purtê a Cuba. Al 17 utòber 1997 i sô rèst, insèm a quî ed sê êter cumbatèint cubân môrt ind la campâgna in Bolévia, în stê suplî cun tót j unōr militêr in ‘na tòmba monumentêla fâta fêr apôsta ind la sitê ed Santa Clara, dóve treitenōv ân l’îva vînt còla ch’ l’ êra stêda cunsiderêda la batâlia deciṣîva ed la rivulusiòun cubâna.

Al monumèint l’é coredê da ‘na grând stâtva cun la scréta: "Hasta la victoria siempre" e da ’na lâpida cun scrét al préma pêrt dal tèst dal famôṣ ôrden ed servési firmê da Fidel Castro al 21 agòst 1958, dóve a gnîven cumunichêdi al j istrusiòun operatîvi per la clòuna nòmer 8, cmandêda da Guevara: "Se asigna al comandante Ernesto Guevara la misión de conducir desde la Sierra Maestra hasta la provincias de Las Villas una Columna rebelde y operar en dicho teritorio de acuerdo con el plan estratégico del Ejército rebelde".

Materiêl pr'andêregh in fònda

(manca)Lésta di léber e documèint impurtântLésta di lébber e documèint impurtantBibliografia ed opere di riferimento:

Léber ed Che Guevara

• Prima di morire - Appunti e note di lettura
• Diario della rivoluzione cubana (Pasajes de la guerra revolucionaria), Newton & Compton (ISBN 88-8289-753-2)
• Latinoamericana (Notas de viaje), Feltrinelli (ISBN 88-07-81259-2)
• La guerra di guerriglia (La guerra de guerrillas), Baldini&Castoldi (ISBN 88-8490-347-5)
• Politica e sviluppo (Politica y desarrollo), Baldini&Castoldi (ISBN 88-8490-509-5)
• L'economia (Che y la economía), Baldini&Castoldi (ISBN 88-8490-510-9)
• Diario in Bolivia (Diaro del Che en Bolivia), Feltrinelli (ISBN 88-07-80580-4)
• Poesie, Liguori (ISBN 88-207-3464-8)
• La conquista della speranza (scritto con Raúl Castro), Net (ISBN 88-515-2227-8)
• I giovani (Che y la joventud), Baldini&Castoldi (ISBN 88-8490-348-3)
• Creare due, tre, molti Vietnam (Mensaje a los publos del mundo a través de la Tricontinental), Baldini&Castoldi (ISBN 88-8089-156-1)
• Cuba: eccezione storica o avanguardia nella lotta al colonialismo? (Cuba, ¿excepcion historica o vanguardia en la lucha contra el colonialismo?), Baldini&Castoldi (ISBN 88-8089-106-5)
• Il socialismo e l'uomo a Cuba (El socialismo y el hombre en Cuba), Baldini&Castoldi (ISBN 88-8089-108-1)

(manca)Nôti de spiegasiòun ed la pâginaNôti in fònd a la paginaNote a piè di pagina:

((manca)Nôta: sta pâgina ché l'é stêda inviêda cun 'na tradusiòun da :it:Che_GuevaraNota: sta pagina chè l'é steda tradòta da :it:Che_GuevaraNota: pagina inizialmente tradotta a partire da :it:Che_Guevara)

Colegamèint estêren

• L'Eredità di Che Guevara - Rasègna ed fât in ucasiòun dal 40° aniversâri ed la môrt d’ Ernesto Che Guevara (1967-2007)
• "Il Che...era mio padre" - Pêrla Camillo Che Guevara, al fiōl.
• Che, Guía y Ejemplo: - Colesiòun ed fotograféi, video, lètri e cansòun dedichêdi al Che
• Che Guevara: anatomia di un mito - Video atâch al pusisiòun di prôfugh cubân, crétich ind i cunfrûnt ed Che Guevara
• Lettere
• Opere di Che Guevara
• marxists.org Colesiòun d’infurmasiòun, tèst e fotograféi inséma al Che
• Trascrizione di discorsi e testi scritti da Che Guevara
• Articolo di Alvaro Vargas Llosa su Che Guevara apparso originariamente su The New Republic e, in italiano, su Il Corriere della Sera
• Il Socialismo e l'uomo a Cuba in italiano
• Articolo di N. Chomsky sull'aggressione USA a Cuba subito dopo la rivoluzione