La fóla dal śar Saltan (òpera)

C'l artìcol chè 'l è scrit in Carpśàn

La fóla dal śar Saltan^[1] (La favola dello zar Saltan in itagliàṅ, Сказка о царе Салтане in rùs) l'è n'òpera in quàter ât più un proleg, dal Nikolaj Andreevič Rimskij-Korsakov, cumpòsta tra 'l 1899 e 'l 1900 da 'n librèt dal Vladimir Belsky ispirê da 'l puvéma col stès nòm edl Aleksandr Puškin, pò rapreśentèda a Mòsca subìt in dal 1900. Al tìtol intér edl'òpera al s'rèv Сказка о царе Салтане, о сыне его славном и могучем богатыре князе Гвидоне Салтановиче и о прекрасной царевне Лебеди, a dìr "La fóla dal śar Saltan, ed só fiōl al gluriōś e potèint bogatyr prìnsip Gvidon Saltanovič e dla bela śarèvna Lebed'".

Personâǵ edl'òpera

Al Śar Saltan (bâs)
La Śarèina Militrìśa, surèla più cìca (sopràn)
Tkačicha (la tesdóra), surèla 'd mêś (meśsopràn)
Povaricha (la cóga), surèla più granda (sopràn)
Babaricha, la vècia serva (contrélt)
Al Śarévič Gvidòun (tenōr)
La Śarèvna Lebed' (a 'l inìsi tramutèda in sìgn) (sopràn)
Al Vêć (tenōr)
'L Anbasadōr (barìton)
Al Giulêr (bâs)
Tri Capitàṅ ed marèina (tenōr, barìton, bâs)
Côr (stregòun e spirit, boiêrd e 'l lōr mujéri, cortigiàn, bàlii, sentinèli, suldê, marinêr, stròleg, lachè, cantant, scrivàn, servidōr, balarèin, fóla)

Sunt edl'òpera

Proleg

Al śar Saltan al gh'à da catèr mujēr e per chêś al pasa davànti a na cà indû 'gh'stà tri surèli drē a descòrer cun la vècia serva. A s ciacàra ed cuś' i farèven el tri surèli se 'l śar al li spuśìs. La surèla più granda Povaricha la gh'farèv di bē magnèr, quèla 'd mêś Tkačicha la gh'tesarèv di bē vistî e paramèint, màinter che la più cìca Militrìśa la gh'darèv un putèin bêl e robùst. Al Śar, persuêś, al và dàint'r in cà e'l gh'dîś che la śóvna Militrìśa la gh'à da dvintèr só mujēr, màinter che la surèla 'd mêś la gnarà anca lē Palâs a fèr la serta a e quèla più vècia la gh'andrà anca lē a fèr la cóga. El do suréli tratèdi pēś i patìsen dl'invìdia e acsè i strolghen la manéra ed desfèr-es dla surèla più śóvna, 'd acòrdi cun la vècia servidóra Babaricha. Quand la śarèina Militrìśa la mèt a 'l mònd al śarévič Gvidòun, prufitènd-es che só pèd'r al Śar 'l è vìa 'd cà a cumbàter, el do surèli catìvi i gh'mand'n a dìr la fòta che 'l putèin 'l è nê mìa normêl e mostruōś.

Prìm Ât

In dal Palâs reêl edla sitê 'd Tmutarakan', tùt a parrèv andèr p'r al méj, anc se la śarèina Militrìśa l'è 'n pô sconsolèda p'r al marì luntàn da cà; al śarévič Gvidòun, incòr putèin cìc, al śóga tranquìl da mêś ala ginta ed cà e 'l bàlii ch'i gh'canten el tiritéri, mo 'n anbasadōr dal śar, rivê fin lè pròpia in cal mèinter, sàinsa fiê per la cursa, al taca a sighèr che 'l verdèt dal śar 'l è tremènd e che dòunca la śarèina Militrìśa e 'l putèin i gh'àn da èser butê in dal mêr, tùt dū sfrucê dàint'r in na bòta 'd lègn. El surèli catìvi i cat'n acsè la vitòria di lōr piàṅ e i dvèinten pini 'd cuntintèsa per la brùta fin ed cl'ètra surèla. Al prìm ât al s sèra cun gli òndi dal mêr ch'i s tóśen sēg la bòta coi du perśunér e i la porten via luntàn.

Secònd Ât

Da l'ìśla ed Bujan a s vèd la bòta che piàn piàn la vin a riva e la s egh pògia. Mèd'r e fiōl i selten fóra dala bòta e i caten però na tèra salvàdga e rùvda. Al śarévič Gvidòun, che in cal mèinter 'l era bèle chersû, al fà stèr bòuna la mèder perchè lò 'l la protegiarà col frèci e 'n êrc fabrichê lè lè coi sprôc ed lègn catê sù. 'D un cōlp a s sèint dla féra deśgnìr da 'l mêr, e difât a gh'è 'n sìgn ch'al siga p'r i pcamèint ed 'n uślâs ch'al gh'stà adôs. Al Gvidòun al n'spèta minga a tirèr el frèci a 'l uślâs e 'l gh'la chèva ed parèr-el vìa. Acsè 'l sìgn, ch'al n'è èter che la principèsa dal post mo streghèda pròpia da 'l uślâs catîv, la rasicùra i du sfurtunê, ch'i pósen durmìr tranquìl, che lē la i protegiarà dai perìcol e la gh'sarà incòr debitóra p'r avér-la jutèda a salvèr-es da 'l steriòun catîv. Ala matèina, quand mèd'r e fiōl i s léven, i s adàn che invéci edla tèra salvàdga dla sira prìma, a è saltê fóra na bèla e ridàinta sitê, d'indû prèsti i vinen fin lè i só abitànt a dmandèr a 'l Gvidòun ed dvintèr al só reśdōr, vìst che pròpia lò al dè prìma 'l iva batû al stariòun catîv ch'al li tiranegèva.

Ters Ât

Prìma séna - Dôp un pò 'd tèimp che 'l prìnsip Gvidòun al stà in dl ìśla, un dè al và ala spiàgia e 'l cunfèsa a 'l sìgn ch'al gh'avrèv vója 'd andèr a cgnùser só pèder mo però minga vìst. Al sìgn al gh'rispònd ch'al n'è minga impusìbil, e per magìa 'l al canbia ind un galavròun. Cun cal parvèinsi lè, lò 'l prà vulèr infìn a na berca ch'la stà mia tròp luntàn da lè e ch'l'è dirèta là ala sitê dal śar. Na volta rivê a Palâs al prà śberlucèr sàinsa ès'r arcgnusû e acsè vèder só pèder. 'L è a cal punt chè che la mùśica la taca al pês dimòndi famōś dal "Vōl dal galavròun", apèina in sìm'a 'l parlèr dal sìgn.

Al vōl dal galavròun sunê dala US Army Band.

El frêś cantèdi da 'l sìgn a 'l galavròun:

(Al Gvidòun al vin śò ed lung a 'l mêr. Fóra dal'àqua a è drē a vulèr un galavròun, ded sà e ded là dintór'n a 'l sìgn.)

«

ЛЕБЕДЬ-ПТИЦА:
Ну, теперь, мой шмель, гуляй,
судно в море догоняй,
потихоньку опускайся,
в щель подальше забивайся.
Будь здоров, Гвидон, лети,
только долго не гости!
(Шмель улетает.)»

(RU)(El frêś cantèdi da 'l sìgn in dal ters ât edl'òpera, 1889)

«

Al sìgn:
Bòun, adèsa, al mé galavròun, và,
ciàpa cla bèrca in dal mêr,
và apèina 'n pò piàṅ,
sfrùc-et in na sfèsla un pò più luntàṅ.
Bòuna furtùna, Gvidòun, vóla,
mo ann'armàgner minga trôp!
(Al galavròun al partìs in vōl.)»

(MUD)

Secònda séna - A Palâs a gh'è al śar minga tant alégher, in sìm'a 'l só scranòun cun ed fianc a lò el do cugnèdi e la servidóra Babaricha. A 'riva ala riva la berca ch'l'era in viâś, e tri marinêr i vinen fât intrèr a catèr al śar e anc ospitê a magnèr a tevla cun qui dla cà. Anc al galavròun 'l era gnû in sà per butèr 'l ôć e vèd'r al só papà al śar. I tri marinêr, comed a tevla, i tach'n acsè a cuntèr quèl ch'i àn vdû in di lōr viâś, e dl'incredìbil iśla 'd Bujan che, da un dè a cl èter, la s'era tramutèda da salvàdga a civiliśèda cun la bèla sitê 'd Ledenec, 'd un scujàtol ch'al ruśgarèv dal nōś 'd ôr e 'd traintatrī valorōś suldê che tùt'el matèini al mêr al gh'purtarèv a riva.
El do cugnèdi e la servidóra i tachen a mèt'r al bêc per canbièr discōrs, mo 'l galavròun 'l è pròunt a psighèr-i in sìm'a 'n ôć e alóra a gh'tòca 'd taśér. Chi più chi meno i tac'n a vlér ciapèr al galavròun, mo chilò al gh'la chèva 'd scapèr.

Quèrt Ât

Prìma séna - Ala sira al śarèvič Gvidòun, 'd lung ala spiàgia, 'l è drē a pinsèr ala bela principèsa 'd Lebend' e al cunfèsa a 'l sìgn ch'l è pròpia inamurê 'd lē. Quand al sìgn 'l è pròpia sicùr ed quèl ch'l à sintû, alóra al desfà la magìa ch'l'al tgniva perśunér, fènd-'s arcgnùser da 'l Gvidòun c'ma la principèsa Lebend' lò stès. Ala matèina, la mèder śarèina la và ala spiàgia col só sègvit e la cata i du inamurê ch'i vólen la só benedisiòun. Gninta in cuntràri.
Secònda séna - Al śar Saltan al gh'à da gnìr a fèr vìśita in dl'iśla 'd Bujan. Subìt quand al 'riva, al Gvidòun al gh' fà dla céra e 'l gh'fà vèder tùti el m'ravìj dla sitê, c'ma la bela gàbia col scujàtul incantê, i valorōś suldê e la bela pricipèsa Lebed', ch'a bśògna parèr-'s i ôć dal tant ch'l'è bèla. Al śar al dmanda anca edla śarèina e dòunca chilē la selta fóra e i dū i s descòren gintîl, al Gvidòun al gh'fà capìr 'd èser só fiōl, per la só cuntintèsa, e dòunca cal catìvi dal cugnèdi e dla serva i gh'àn sōl da sperèr in dal só perdòun, che difât al śar al gh'concēd.