Śvedéś
Artéccol in dialètt mudnés
Al Śvedéś (svenska) l'è na léngua ch'la fà part dal grup urientàl dal léngui scandinàvi, cgnusû anc cuma grup setentriunàl dal léngui germànichi, e l'è druàda da piò ad déś migliòṅ ad parsòni stramnàdi in Śvèsia, in soquànti parti dla Finlàndia e in dagl'Ìśuli Åland. Daśvgnénd da la léngua in cumùṅ di antìg Vichìng, al s davśìna dimóndi a 'l Nurvegéś e, in na sèrta manéra, anc a 'l Danéś.
Al Śvedéś 'l è dvintâ la léngua uficiàla dla Śvèsia sōl a far data dal 1 ad Luj dal 2009. La léngua ch'la s dascór al dè 'd incō la s ciàma nusvenska (Śvedéś 'd adès).
Vucàli
[modifica | mudéfica la surzéia]Al Śvedéś al gh'à dimóndi più vucàli in cunfrònt a 'l emigliàṅ (scriti a, e, i, o, u, y, å, ä, ö). I pōlan èsar lunghi (in gènar prima dna cunsunànta curta) o curti (in gènar prima dna cunsunànta lunga).
| Létra | IPA | Descrisiòṅ | Eśèmpi |
|---|---|---|---|
| a | [a] | cuma la A ad mat | matt [matː] |
| [ɑː] | -- | mat [mɑːt] | |
| e | [ɛ] | cuma la E ad bèl | hell [hɛlː] |
| [eː] | cuma la E ad lē | hel [heːl] | |
| [æ] | cuma la E ad pés ['pes], dita da 'n mudnéś ad sità ['pæs] | herr [hærː] | |
| o | [ɔ] | cuma la O 'd òt | moll [mɔlː] |
| [ʊ] | cuma la O ad fó dita da 'n mudnéś ad sità ['fʊ] | bott [bʊt] | |
| [uː] | cuma la U ad dū | fot [fuːt] | |
| [oː] | cuma la O ad fiōl | [soːn] | |
| u | [ɵ] | -- | full [fɵl] |
| [ʉː] | -- | ful [fʉːl] | |
| y | [ʏ] | -- | syll [sʏll] |
| [yː] | -- | syl [syːl] | |
| å | [ɔ] | cuma la O 'd òć | lång [lɔŋː] |
| [oː] | cuma la O ad śōg | mål [moːl] | |
| ä | [ɛ] | cuma la E ad sènt | häll [hɛlː] |
| [ɛː] | cuma la E ad magnê dita da 'n Mudnéś ad sità | häl [hɛːl] | |
| [æ] | cuma la E ad Sécia ['seʧa] dita da 'n Mudnéś ad sità ['sæʧa] | ärt | |
| [æː] | -- | här [hæːr] | |
| ö | [œ] | cuma la O ad fóra ['fora] dita da 'n Mantṿàṅ ['fœra] | nött [nœtː] |
| [øː] | -- | nöt [nøːt] | |
| [œː] | -- | öra [ˈœːra] |
Cunsunànti
[modifica | mudéfica la surzéia]| Làbar | Làb'r e Dènt | Dènt | Alvèul | Palâ | Vēl | Góla | |||||||
| Stóp | p | b | t | d | k | g | |||||||
| Davśinànt | v | l | r | j | h | ||||||||
| Fricâ | f | s | ɕ | ɧ | |||||||||
| Vibrànt | |||||||||||||
| Naśàŀ | m | n | ŋ | ||||||||||
Gramàtica
[modifica | mudéfica la surzéia]Sustantìṿ
[modifica | mudéfica la surzéia]Al Śvedéś, cum a sucéd da spés in dal léngui germànichi, al gh'à al gènar nèutar, ma, cuntrariamènt a 'l Tedèsch, al n fà briśa difarénsa fra paròli fémni e masći, miténd-li insém in un grup dit gènar cumùṅ.
I sustantìṿ i pōlan èsar singulàr o plurài.
- sustantìṿ ad gènar cumùṅ (> 80% a 'l incìrca)
- a s śònta -er: vän → vänner (un amìg – di amìg)
- a s śònta -ar: häst → hästar (cavàl – cavài); pojke → pojkar (un baghét – di baghét)
- a s śònta -or (p'r i nóm ch'i finìsan in A): matta → mattor (un tapē - di tapē)
- a s fà 'n cambi ad vucàl: hand → händer (na maṅ – dal maṅ); man → män ('n óm – di óm); bror → bröder (fradèl – fradèi)
- sustantìṿ ad gènar nèutar (< 20% a 'l incìrca)
- i rèstan cumpàgn: bord → bord (tàvul – tàvui)
- a s śònta -n (p'r i nóm ch'i finìsan par vucàl): äpple → äpplen (un póm – di póm)
Artìcui
[modifica | mudéfica la surzéia]In Śvedéś a s dróa sèmpar -en p'r i nóm singulàr cumùn e -et p'r i nóm singulàr nèutar. 'L artìcul indeterminatìṿ al s mét sèmpar prima dal sustantìṿ.
- en bok (un lìbar)
- et hus (na cà)
'L artìcul determinatìṿ invéci a s śònta in fónd a 'l sustantìṿ.
- boken (al lìbar)
- huset (la cà)
P'r i prurài i sufìs i èṅ però difarènt: -na par quéi cumùṅ e -en o -a par quéi nèutar.
- vännerna (gl'amìg)
- hästarna (i cavài)
- mattorna (i tapē)
- händerna (al maṅ)
- borden (i tàvui)
- äpplena (i póm)
Quànd al nóm al s cumpàgna a 'n agetìṿ, al sufìs al rèsta, ma a gh'è anc 'n artìcul mis lè a pòsta (artìcul + agetìṿ + nóm, 'l órdan 'l è quést chè), den p'r al cumùṅ singulàr, det p'r al nèutar singulàr, de p'r i nóm plurài.
- den nya boken (al lìbar nóṿ)
- det stora huset (la cà granda)
- de nya böckerna som talar om de stora husen (i lìbar nóṿ ch'i dascóran dal cà grandi)
Vérub
[modifica | mudéfica la surzéia]Cum a sucéd par dagl'atri léngui scandinàvi, al Śvedéś (mudéran) l'è una dal pòchi léngui indoeuropee ch'al n cógnuga minga i vérub a secónd dla parsòna e dal nùmar ma al dróa sōl na fórma verbàla par tut. Tant par dir-'n una, al preśènt indicatìṿ dal vérub èsar, che in Miranduléś al gh'à siē fórmi, in Śvedéś al rèsta sémpar är.
- vérub prata (=dascórar, prima cugnugasiòṅ), raìś + "-ar"
- jag pratar ([mè] a dascór)
- du pratar ([tè] at dascór)
- han/hon/den/det pratar ([lò/lē] al/la dascór)
- vi pratar ([nuàtar] a dascurém)
- ni pratar ([vuàtar] a dascurìv)
- de pratar ([lōr] i dascóran)
- vérub leka (=śugàr, secónda cugnugasiòṅ), raìś + "-er"
- jag leker ([mè] a śóg)
- du leker ([tè] at śóg)
- han/hon/den/det leker ([lò/lē] al/la śóga)
- vi leker ([nuàtar] a śughém)
- ni leker ([vuàtar] a śugàv)
- de leker ([lōr] i śógan)
'L auśigliàri in Śvedéś 'l è sémpar al vérub ha (=avér).
- jag har pratat ([mè] a-j-ò dascōrs)
- jag har varit ([mè] a sòṅ stâ, lit. [mè] a-j-ò stâ)
- jag har kommit ([mè] a sòṅ gnû, lit. [mè] a-j-ò gnû)
Eśèmpi
[modifica | mudéfica la surzéia]- śvedéś: svenska
- a t salùt: hej /'hej/
- arvéd'r-as: hej då /hej'do:/
- par piaśēr: snälla /'snɛl:a/
- a t ringràsi: tack /tak:/
- quàl lè: den där /dɛn'dɛ:r/
- quànt?: hur mycket? /hʉ:r'mʏke/
- itagliàṅ: italienska /ita'lje:nska/
- sè: ja /jɑː/
- nò: nej /nɛj/
- cin cin: skål /'sko:l/
- Itàglia: Italien /i'tɑːlien/
- Śvèsia: Sverige /'svɛrje/
Nùmar da 0 a 10: noll (śèr), en/ett (òṅ), två (dū), tre (tri), fyra (quàtar), fem (sinc), sex (siē), sju (sèt), åtta (òt), nio (nóṿ), tio (déś).