Śvedéś

Da Wikipedia.

Artéccol in dialètt mudnés

Artìcul in Miranduléś
«
Alla människor äro födda fria och lika i värde och rättigheter. De äro utrustade med förnuft och samvete och böra handla gentemot varandra i en anda av broderskap.»
«
Tut i èsar umaṅ i nàsan lìbar, cumpàgn in di dirìt e dégn a la stésa manéra. I gh'àṅ la raśòṅ e 'l giudìsi e i gh'aṅ da cumpurtàr-as da fradèi 'l un cun c'l àtar.»
(MUD)
I pòst in du a s dascór al Śvedéś
Al vucàli dal śvedéś
August Strindberg, òṅ di scritōr śvedéś più cgnusû


Al Śvedéś (svenska) l'è na léngua ch'la fà part dal grup urientàl dal léngui scandinàvi, cgnusû anc cuma grup setentriunàl dal léngui germànichi, e l'è druàda da piò ad déś migliòṅ ad parsòni stramnàdi in Śvèsia, in soquànti parti dla Finlàndia e in dagl'Ìśuli Åland. Daśvgnénd da la léngua in cumùṅ di antìg Vichìng, al s davśìna dimóndi a 'l Nurvegéś e, in na sèrta manéra, anc a 'l Danéś.

Al Śvedéś 'l è dvintâ la léngua uficiàla dla Śvèsia sōl a far data dal 1 ad Luj dal 2009. La léngua ch'la s dascór al dè 'd incō la s ciàma nusvenska (Śvedéś 'd adès).

Vucàli[modifica | mudéfica la surzéia]

Al Śvedéś al gh'à dimóndi più vucàli in cunfrònt a 'l emigliàṅ (scriti a, e, i, o, u, y, å, ä, ö). I pōlan èsar lunghi (in gènar prima dna cunsunànta curta) o curti (in gènar prima dna cunsunànta lunga).

Létra IPA Descrisiòṅ Eśèmpi
a [a] cuma la A ad mat matt [matː]
[ɑː] -- mat [mɑːt]
e [ɛ] cuma la E ad bèl hell [hɛlː]
[eː] cuma la E ad hel [heːl]
[æ] cuma la E ad pés ['pes], dita da 'n mudnéś ad sità ['pæs] herr [hærː]
o [ɔ] cuma la O 'd òt moll [mɔlː]
[ʊ] cuma la O ad dita da 'n mudnéś ad sità ['fʊ] bott [bʊt]
[uː] cuma la U ad fot [fuːt]
[oː] cuma la O ad fiōl [soːn]
u [ɵ] -- full [fɵl]
[ʉː] -- ful [fʉːl]
y [ʏ] -- syll [sʏll]
[yː] -- syl [syːl]
å [ɔ] cuma la O 'd òć lång [lɔŋː]
[oː] cuma la O ad śōg mål [moːl]
ä [ɛ] cuma la E ad sènt häll [hɛlː]
[ɛː] cuma la E ad magnê dita da 'n Mudnéś ad sità häl [hɛːl]
[æ] cuma la E ad Sécia ['seʧa] dita da 'n Mudnéś ad sità ['sæʧa] ärt
[æː] -- här [hæːr]
ö [œ] cuma la O ad fóra ['fora] dita da 'n Mantṿàṅ ['fœra] nött [nœtː]
[øː] -- nöt [nøːt]
[œː] -- öra [ˈœːra]

Cunsunànti[modifica | mudéfica la surzéia]

Làbar Làb'r e Dènt Dènt Alvèul Palâ Vēl Góla
Stóp p b t d k g
Davśinànt v l r j h
Fricâ f s ɕ ɧ
Vibrànt
Naśàŀ m n ŋ

Gramàtica[modifica | mudéfica la surzéia]

Sustantìṿ[modifica | mudéfica la surzéia]

Al Śvedéś, cum a sucéd da spés in dal léngui germànichi, al gh'à al gènar nèutar, ma, cuntrariamènt a 'l Tedèsch, al n fà briśa difarénsa fra paròli fémni e masći, miténd-li insém in un grup dit gènar cumùṅ.

I sustantìṿ i pōlan èsar singulàr o plurài.

  • sustantìṿ ad gènar cumùṅ (> 80% a 'l incìrca)
    • a s śònta -er: vän → vänner (un amìg – di amìg)
    • a s śònta -ar: häst → hästar (cavàl – cavài); pojke → pojkar (un baghét – di baghét)
    • a s śònta -or (p'r i nóm ch'i finìsan in A): matta → mattor (un tapē - di tapē)
    • a s fà 'n cambi ad vucàl: hand → händer (na maṅ – dal maṅ); man → män ('n óm – di óm); bror → bröder (fradèl – fradèi)
  • sustantìṿ ad gènar nèutar (< 20% a 'l incìrca)
    • i rèstan cumpàgn: bord → bord (tàvul – tàvui)
    • a s śònta -n (p'r i nóm ch'i finìsan par vucàl): äpple → äpplen (un póm – di póm)

Artìcui[modifica | mudéfica la surzéia]

In Śvedéś a s dróa sèmpar -en p'r i nóm singulàr cumùn e -et p'r i nóm singulàr nèutar. 'L artìcul indeterminatìṿ al s mét sèmpar prima dal sustantìṿ.

  • en bok (un lìbar)
  • et hus (na cà)

'L artìcul determinatìṿ invéci a s śònta in fónd a 'l sustantìṿ.

  • boken (al lìbar)
  • huset (la cà)

P'r i prurài i sufìs i èṅ però difarènt: -na par quéi cumùṅ e -en o -a par quéi nèutar.

  • vännerna (gl'amìg)
  • hästarna (i cavài)
  • mattorna (i tapē)
  • händerna (al maṅ)
  • borden (i tàvui)
  • äpplena (i póm)

Quànd al nóm al s cumpàgna a 'n agetìṿ, al sufìs al rèsta, ma a gh'è anc 'n artìcul mis lè a pòsta (artìcul + agetìṿ + nóm, 'l órdan 'l è quést chè), den p'r al cumùṅ singulàr, det p'r al nèutar singulàr, de p'r i nóm plurài.

  • den nya boken (al lìbar nóṿ)
  • det stora huset (la cà granda)
  • de nya böckerna som talar om de stora husen (i lìbar nóṿ ch'i dascóran dal cà grandi)

Vérub[modifica | mudéfica la surzéia]

Cum a sucéd par dagl'atri léngui scandinàvi, al Śvedéś (mudéran) l'è una dal pòchi léngui indoeuropee ch'al n cógnuga minga i vérub a secónd dla parsòna e dal nùmar ma al dróa sōl na fórma verbàla par tut. Tant par dir-'n una, al preśènt indicatìṿ dal vérub èsar, che in Miranduléś al gh'à siē fórmi, in Śvedéś al rèsta sémpar är.

  • vérub prata (=dascórar, prima cugnugasiòṅ), raìś + "-ar"
    • jag pratar ([mè] a dascór)
    • du pratar ([tè] at dascór)
    • han/hon/den/det pratar ([lò/lē] al/la dascór)
    • vi pratar ([nuàtar] a dascurém)
    • ni pratar ([vuàtar] a dascurìv)
    • de pratar ([lōr] i dascóran)
  • vérub leka (=śugàr, secónda cugnugasiòṅ), raìś + "-er"
    • jag leker ([mè] a śóg)
    • du leker ([tè] at śóg)
    • han/hon/den/det leker ([lò/lē] al/la śóga)
    • vi leker ([nuàtar] a śughém)
    • ni leker ([vuàtar] a śugàv)
    • de leker ([lōr] i śógan)

'L auśigliàri in Śvedéś 'l è sémpar al vérub ha (=avér).

  • jag har pratat ([mè] a-j-ò dascōrs)
  • jag har varit ([mè] a sòṅ stâ, lit. [mè] a-j-ò stâ)
  • jag har kommit ([mè] a sòṅ gnû, lit. [mè] a-j-ò gnû)

Eśèmpi[modifica | mudéfica la surzéia]

  • śvedéś: svenska
  • a t salùt: hej /'hej/
  • arvéd'r-as: hej då /hej'do:/
  • par piaśēr: snälla /'snɛl:a/
  • a t ringràsi: tack /tak:/
  • quàl lè: den där /dɛn'dɛ:r/
  • quànt?: hur mycket? /hʉ:r'mʏke/
  • itagliàṅ: italienska /ita'lje:nska/
  • sè: ja /jɑː/
  • nò: nej /nɛj/
  • cin cin: skål /'sko:l/
  • Itàglia: Italien /i'tɑːlien/
  • Śvèsia: Sverige /'svɛrje/

Nùmar da 0 a 10: noll (śèr), en/ett (òṅ), två (dū), tre (tri), fyra (quàtar), fem (sinc), sex (siē), sju (sèt), åtta (òt), nio (nóṿ), tio (déś).