Véla

Artécol in dialèt arzân

La Véla de Stolvizza 'd Resia (UD)

Cun la parôla véla (villa in italiân) in latèin a l' urégin a gnîva sgnê 'na cà ed campâgna o 'na cà da cuntadèin cun al sît. Cun al tèimp in italiân antîgh la parôla la mucêva ânch al nōv significhêt ed céch cèinter abitê, ch' l' è dvintê, in prâtica, cumpâgn a vicus, dòunca burghêda o vilâg ed campâgna. "Vilâg" al deşvîn ed sicûr da "véla" acsé cme "vilân" o "vélich" ch' în i nòm ed quî che stân int al véli, ânch int al significhêt pió precîş 'd "agricoltōr" o 'd "campagnōl".

Stôria

Véla ed Verzegnis (UD)

Dal medioēv cun la parôla "véli" a gnîven despès sgnê, in particulêr ind i documèint ed la Cēşa, i vilâg sotomés a 'na pēv. Int al lèngui rumânşi ocidentêli (francèiş e spagnōl) la parôlal'è armêşa per sgnêr un cèinter abitê grôs, 'na sitadèina o 'na sitê. Dimòndi véli a gh' îven dal capèli o dal cēşi, in sertûn chêş cun al só curêt, che in tót al manēri al dêva cûnt al curêt ed la pēv e a la cēşa mêdra ed la pēv, in dóv' a gh'ēra la vâsca dal batèz e dóve a gn'îven fâti al funsiòun straordinâri e pió impurtânti. Al rapôrt fra véli e pēv l'è despès citê ind i documèint ed la cēşa dóve i curêt dal pēv a dêven, a i curêt dal véli, al j istrusiòunper tōr pêrta a sté impurtânti funsiòun. Int al cōrs di sècol sté véli în chersûdi 'd impurtânsa fîn a 'd èser titolêr ed pēv o, pió avânti, ed parôchia indipendèint. Al contrâri divêrsi pēv în incō frasiòun 'd òna dal sō véli dvintêdi cmûn. A 's pôrta cme eşèimpi al comûn ed Camino al Tagliamento e la só frasiòun Pieve di Rosa.

Leteratûra

Anch in leteratûra la prōla "véla" l'è despès druvê al pôst ed "vilâg". Per eşèimpi int al Passero solitario ed Pascoli a 's lēş:
"odi spesso un tonar di ferree canne, che rimbomba di villa in villa".

I nòm

Da i stódi insém a i nòm, da "véla" a desvînen dimòndi nòm per eşèimpi Velafrânca, Véla Sân Mavrési, Vilanöva, Francavéla e vìa acsé. Al dé 'd incō la parôla "véla" l'è druvêda ed cêr cun al só significhêt uriginâri, in só pôst a vîn druvê bōregh o vilâg.

I nómer dê al cà

In sertûn pôst italiân, spēce int i pôst ed muntâgna o int al zôni ed campâgna dóve al cà în sparpagnêdi o în in céchi burghêdi al nómer dal cà a vînen mia més per zôna ed circolasiòun (strêda e nómer ed la cà) mó per sît, dòunca per véla. Ed sôlit a la cēşa égh vín dê al nómer 1 e chiêter nómer a vîn més zò in sèins antiurâri cun l'inési prôperia da la cēşa. Ed fât a vîn arfât l'ûş che a vîn fât quând a 's dêv dêr i nómer dal cà int al piâsi o int şlêregh, ch' l' è cuntrâri a còl ch' a 's fà ed sôlit, oséia i nómer pêra ed frûnt a i nómer despér a i lê ed la zôna ed circolasiòun.

In Emélia-Rumâgna

In Emélia-Rumâgna, spēce int l' arzân a 's cunténva a druvêr la parôla "véla" davanti al nòm ed frasiòun, ed sôlit di pôst cun la parôchia. Incòra incō al teritôri dal Comûn ed Rèz l'è divîs in 27 véli. Fîn a i pérm dal Novsèint i cunfîn dal teritôri dal véli ed Rez a rivêven fîn a tâch al mûri ed la sitê, incō ind i sō pôst a gh'è i viêl ed la circunvalasiòun. Cun l'ingrandîres ed la sitê e la butêda zò dal mûri dimòndi véli în stêdi tirêdi dèinter ind la sitê ed Rèz. In spēce al véli ed l'Uspési, Sânta Crōş, Sân Pelgrèin, Sân Prôsper Strinê e 'na pêrt dal teritôri che 'na vôlta al fêva pêrt di Cavasō ch' l' è tra la ferovéia Milân-Bològna e al Mulèin ed Sân Clàvdio. Fîn a la metê ed j ân e-sânta dal Novsèint al véli ed Rèz, mìa tirêdi dèinter al cèinter ed la sitê, a dêven al nómer dal cà cme dét d'ed sōver (per eşèimpi l'indirés ed la cēşa ed Sân Bertlamè l'ēra: Parrocchia di San Bartolomeo, Villa San Bartolomeo n.°1, Reggio Emilia).

Materiêl pr'andêregh in fònda

(manca)Lésta di léber e documèint impurtântLésta di lébber e documèint impurtantBibliografia ed opere di riferimento:

1. Walter Baricchi, Insediamento storico e beni culturali del comune di Reggio Emilia, 1985, Edizione a cura dell'Amministrazione Comunale di Reggio Emilia e dell'Istituto per i Beni culturali dell'Emilia-Romagna, Tipografia Tecnostampa
2. Riccardo Floreani, La Pieve di Rosa e il Comune di Camino al Tagliamento, 1994, Tipografia Buttazzoni
3. Roberto Gargiulo, Storia di San Vito al Tagliamento, 2009, Edizioni Biblioteca dell'Immagine
4. P.G. Sclippa e altri, La Rosa erosa - studi su una comunità fra le acque, 1997, Ellerani Editore
5. Tullio De Mauro, Il dizionario della lingua italiana De Mauro, 2000, Paravia

(manca)E'v prén interesêr ânca st' al pâgini chéGuarder anchVedere anche:
Burghêda
Bōregh
Frasiòun
Paèiş
Vilâg

Nôta: cla pâgina ché l'é stêda inviêda cun 'na tradusiòun da Villa trâta da it.wikipedia.org.
Guêrda la stôria ed la pâgina uriginêla per cgnòser l'elèinch 'd j autōr.