Pianaid

 Bulgnaiṡ

C'l artìcul chè 'l è scrit in Bulgnaiṡ

La Tèra, Mèrt e la Lónna.

Stand a quall ch'as dîs normalmänt un pianaid (pl pianîd) l'è un starlôt zilèst ch'as vàdd anch da la Tèra e ch'as môv anch rispèt a cäli ètri strèl ch'i n s môven ménga int'al zîl. I pianîd ch'a vdän i én donca quî chi gîren atåurn al såul.

Int'la nòstra època a sän stè bón ed vàdder anch' Uràn e Netón. As pôl vadder Plutån såul col telescòpi e, anch' se par di mondi ed tänp l'è stè considerè un pianaid, adès l'è considerè un pianidén.

Dåpp la rivoluziån copernichèna la Tèra l'è stè considerè un pianaid cme chi èter. La léssta dî pianîd atåurn al såul l'è:

• Mercûri
• Vèner
• Tèra
• Mèrt
• Zòbia
• Satûren
• Uràn
• Netón

e fåurmen al sistêma solèr. La stòria d'la clasificaziån ed Plutån la s fà vadder che la stòria d'l astronomî l'è pénna ed starlût ch'i én stè clasifichè mèl. Acsé quand al Giuseppi Piazzi l'avêva dscuêrt un starlòt ch'as muvêva int'al zîl la sîra dal prémm d'l ân dal 1801 as cardêva a un pianaid nôv.

Invêzi i dscuvrénn che l'era Ceres, al prémm d'una sêrie ed starlût ch'i gîren atåurn al såul mo chi n'én brîsa i pianîd: i asteròid.

Un'ètra rivoluziån int'la stòria dî pianîd l'è stè qualla ed dû astrònom svézzer, Mayor e Didier Quelot, ch'i àn dscuêrt dî pianîd ch'i gîren atåuren al såul. I àn dscuêrt al prémm pianaid extrasolèr. Al nommer dî pianîd extrasolèr al crass sänper e i strumént d'oservaziån i parmatten d'individuèr i pianîd sänper pió luntàn e pió cén.

Môd ed dîr

• Al pôl dèr che st månnd al séppa l infêren d un èter pianaid.