Maria Luiggia

Artìcol in dialètt pramsân

Maria Luiggia (Maria Luisa d'Asburgo-Lorena in italian) (Vièna, 12 dzémbor dal 1791 - Pärma, 17 dzémbor dal 1847), fjóla 'dl imperatór d'Austria Francèsc II, l'è städa imperatrice 'd Fransa (cme mojéra 'd Napoleón) e pò par 31 an duchèssa 'd Pärma.

Vitta

Nasuda a Vienna, primma fjóla 'd Francèsc II, dal 1810 l'à spozè Napoleón anca s' l'era sempor stè nemigh äd la so genta. L'è andäda a stär a Parigi, e dal 1811 l'è dvintäda mädra 'd Napoleón II.

Dal 1814, quand so marì l'äva bél e perdù la coron'na, l'è tornäda a Vienna col sò putén e né lè né lu j an mäj pu vist Napoleón. Al Congrés äd Vienna (1815) l'à deciz äd restaurär al duchè 'd Pärma, mo inveci 'd mandärogh i Borbón cme primma 'd la rivolusjón franceza, i gh' l'àn dè a Maria Luiggia, ch' l' è dvintäda la primma duchèssa int' la storia 'dla citè. Lè l'è andäda a stär a Pärma, mo sò fjól i l'àn oblighè a restär in Austria, indò i gh'àn cambiè al nòmm (Francèsc) e l'è mort ch' al gh' äva solament 21 àn: la duchèssa l'è poduda andär a catärol solament ch' l' era bél e drè a morir.

Maria Luiggia, dòpa che so marì l'era mort a Sant'Elena, la s'era spozäda (mo miga uficialment) col cont äd Neipperg (al sò ministor di afär forestier). J àn avù quator fjól: du putén e dò puten'ni; mo du j én mort molt prest. Dòpa l'è mort anca Neipperg è pu in là l'è la s'è spozäda na tersa volta, con Charles-René de Bombelles, sensa aver pu 'd disendensa.

Lè l'è morta miga tant vécja dal 1847, che la genta 'd Pärma la gh' vrèva ancòrra bén, anca s' l'era n' austriaca e a gh'era bél e in gir 'd la grand'aria äd rivolusjón. Dal rest, quand dal 1831 i Arzàn i s'eron rivoltè contr'al sò duca, Maria Luiggia la gh'äva avù paura ch'a sucediss quel anca a Pärma, mo no n'era pò capitè quazi gnent d'importansa.

Còl ch'l'à fat a Pärma

Al dì d'incó, Maria Luiggia l'è pu arcordäda e stimäda dai Pramzan lè che tutt j òmm ch'i àn regnè in citè. L'à finansjè di ospedäl; l'à fat fär i pont dal Taro e dal Nure; l' à fondè al Teator Regio (ch'ai sò temp,dal 1829, al s'ciamäva Ducäl),al Conservatori, la Biblioteca Palatina,al marchè 'd la Giära (Beccheria); l'à vert a tutt còj ch'i vrèv'n inträr al Parc Ducäl. Ancòrra adésa la citè la gh'manda di fior tutt j an a Vienna par decorär la sò tomba (int' la cripta di Capucén).

Ma anca l'è la gh' äva al so difét: a gh' piazèva bombén la muzica (al so méstor l'era stè Ferdinando Paer); la sonäva bén al piano; l' äva ciamè a Pärma par färogh comandär l' orchéstra Paganén (Niccolò Paganini); l'era inamoräda dilj òperi äd Blén (l'è par còst che la primma opera cantäda al Regio l'è städa la Zaira 'd Blén); mo la n'à mäj capì la blèssa e l'importansa 'd la muzica 'd Giuseppe Verdi, ch' l'era pò un citadén dal so duchè e che dòpa al gran sucés dal Nabucco al gh'à dedichè I Lombard. Mo lè, la n' l'à mäj volsù invitär a scrìvvor quél p'r al Regio.

Cozlen'ni curiozi

Maria Luiggia, ch'la parläva méj l'italian e il francez ch'al todèsch, l'äva imparè acsì bén al dialètt ch' l'era bon'na 'd scrìvvor dil poezii in pramzàn.

A Pärma gh'è tutt un muzeo dedichè a Maria Luiggia, ciamè in italian Museo Glauco Lombardi dal nòmm dal fondator. Gh'è dentor so quanti cozi ch'i eron proprietè 'd la duchèssa, il sò lètri, al sò vestì da spóza, di quador e via discorendo

Ligamént 'd fora

http://www.museolombardi.it