Curtògn

C'l artìcul chè 'l è scrit in Arzân

Curtògn (Cortogno in italiân Cürtògna int al dialèt dal pôst) l'é 'na frasiòun dal cmûn ed Caṣîna int al prémi muntâgni ed l' Apenèin arzân insém a la spònda dréta dal turèin Tasòbi. La a mezdé e tra i 400 e 600 mēter 'd l'altèsa a fân sé che al tèimp l'é dōls e riparê dal vèint frèd.

Urégin dal nòm

L'urégin dal nòm Curtògn l'armâgn, ânch adès, pôch cêr e mia sicûr. Soquânt al fân deşgnîr dal nòm 'd un cuntadèin rumân (Curtonius), ed i êter arciâmen l'atensiòun insém a la zûnta -gna in fònd a la parôla ed Curtògna ch' la deşvîn dal légor.

Stôria

Prema ed la stôria
Insém al muntarôt, ch' l' é d'ed sóver al cà ed Fajêt, int al 1997 è stê catê un vilâg ed l'etê dal brònz ed mèz (1500-1300 p.C., cîrca 3500 ân fa). Al vilâg fât da cà lònghi mési a rampêr insém a la côsta dal muntarôt a 's pèinsa ch' a 'gh sia stê ed cà 'na trintèina ed persòuni per un tèimp, fōrsi, ed pió ed 200 ân. Sti antîgh abitânt dal pôpol dal terimêri a fêven int al pôst j uşvéj e giuiê in brònz e a gh'îven di scâmbi fés sia cun i pôpol ed j Apenèin che cun al grôsi terimêri ed la pianûra dal mumèint ch' êren insém a óna dal véi ed comunicasiòun comercêla dal fèr per la produsiòun dal brònz, ch' al deşgnîva dal culèini che dêven al metâl ed la Tuscâna. La véia che da la pianûra l'andêva só per la muntâgna e ch' la pasêva da Fajêt (adèsa l'é stêda mésa dèinter int al sintêr Matilde) l'ēra ânca còla pió dirèta, int al pêra, girêda vêrs mezdé ( la schivşêva al fònd vâl e al sémi di mûnt) t'r al Castèl ed Canòsa e còl ed Sarsân e pió in là al Castèl dal Carpnèidi.

Sòta i Rumân
Dal peréiod rumân a gh' armâgn la furnêş ch'l'é da la pêrta mansèina ed la strêda che dal cèinter dal paèiş la pôrta al mulèin ed Curtògn a l'altèsa ed la grôsa stâla de sperimèint. Catêda int l'istê dal 1997 fōrsi fâta int al I sècol p.C. (têrda etê 'd la repóblica). L'impiânt al duvîva fêr, préma 'd tót, còp e tavèli per i tèǵ p'r al cōrt o al véli di cuntadèin rumân sparpagnêdi per la vâl dal Tasòbi. La furnêş l'é fâta da un preafurnium dóve a gnîva cucê dèinter la lègna ch' la duvîva bruşêr int la câmbra dal bruşamèint, al calōr atravêrs al piân ed cutûra furê al rivêva a la câmbra ed cutûra dóve i quadrē a gnîven côt. La crēta druvêda per l'impâst la gnîva da la rîva mansèina dal turèint Tasòbi e l'ēra pó pulîda dal fusadlèin ch' al rivêva da la funtâna dal paèiş.

Medioēv e 'd etê modêrna
La paèiş l'é numinê per la préma vôlta int al Liber Focorum ed Rèz dal 1315, mó bèle int al 1286 a 's vèd un Guercio da Cortogna int al nutési ed Salimbene de Adam ed Pèrma La cēşa parochiêla dal paèiş, da pôch tèimp restarvêda, dedicheda a Sân Zôrz l'é prubabilmèint stêda fâta al tèimp ed Matélda ed Canòsa a l'é citeda per la préma vôlta int al léber dal Dècimi dal 1318. L'intêren, a la bòuna, in stîl Setsèint l'é a 'na navêda e a gh'é dû impurtânt quêder cun ûn dal '600 cun 'na Crucifisiòun, La Madlèina, S. Ègta, s. Apolônia, S. Lusìa e spoşitôri, reliquâri e adôb sâcher dal Sē-Setsèint. In sacrestéia pó a gh'é 'n armâri straordinâri dal Sesèint in nōşa de scōla emiliâna.

Al bōregh, che in tóti al manêri l'é andê a drē al sôrti ed Sarşân e pó dôp dal Cmûn ed Caṣîna, cm' al vdòm incō, al se svilópa e al dvèinta réch sòta al duchêt estèins ferarèiş (1428-1570), un peréiod ed relatîva pêş e richèsa dóve j abitânt ed Curtògn a cumîncen a tirêr só al cà a tòra in prēda, cômdi sèins' arnunsiêr a un quêlch adôb a basrilēv fât só incâregh. Un eşèimpi l'é l'architrêv murê int la facêda ed la canônica, un basrilēv ed valōr cun, dèinter un urnamèint a dintèl e uvèin, al sègn ed N.S.G.Crèst, al câlis, al gâl, e in un quadertèin céch al dâti dal 1509 e 1706. 'N'êtra fnèstra cumpâgn, int l' insèm uriginêl, la gh'é int al bōregh l'é aşvèin dal Côsti e ché a gh'é la figûra ed 'na rōda rumâna e al sègn 'd Ercole I d' Este (1431-1505): l'anèl cun al diamânt.

Collegamèin d'ed fōra

Al sît ed Cortògn

Nôta: cla pâgina ché l'é stêda inviêda cun 'na tradusiòun da Cortogno trâta da it.wikipedia.org.
Guêrda la stôria ed la pâgina uriginêla per cgnòser l'elèinch 'd j autōr.