Cungrès ad Vièna

C'l artìcul chè 'l è scrit in Miranduléś

Un quàdar 'd Isabey dal Cungrès ad Vièna

Al Cungrès ad Vièna l'è stada na cunferénsa ch'a gh'è stada in dal castèl ad Schönbrunn (Schloß Schönbrunn in tedésc), in alóra capitàł d'l Impēr Austrungàric, da 'l 1 ad Nuvémbar dal 1814 a 'l 9 ad Śugn dal 1815. I gh'ìvan tòlt part i rapreśentànt di più impurtànt paéś dal cuntinènt ch'i vlìvan turnàr a mét'r a pòst al ròbi cum i éran prima dla rivulusiòṅ francéśa e dal guèri ad Napulèòṅ. Al puśisiòṅ pulìtichi i éran dū: i gh'éran qvéi ch'i vlìvan ścanślàr tut i cambiamènt pulìtig e terituriài par far turnàr incòsa cum in dal pasâ e di àtar ch'i éran dal pinsēr «Tgnir dacàt andànd avànti», in àtri paròli a gh'éra da far anc di cumprumés.

C'n al cungrès 'l è tacâ cal perìud stòric cgnusû cuma qvél dla restaurasiòṅ.

Par la prima vòlta al puténsi européi i ìvan decìś che par dar-'g un taj c'n al guèri a gh'éra da mét'r-as sintâ a 'n tàvul a dascórar dna sulusiòṅ ch'a psis andàr bèṅ a tut.

'L è un cuncèt ch'al gh'è armàś anc adès tant ch'in séguit i nas'ràṅ la Sucietà dal nasiòṅ e 'l ONU.

Partesipànt

Àtar paéś invidâ ch'i aṅ firmâ al tratâ

I cambiamènt più impurtànt

La Rùsia la tulìva 'l Ducâ ad Varsàvia méntar la Prùsia la tiràva dènt'r anc al Granducâ ad Poznan, la Westfàglia e la Renàgna setentriunàla. La sità 'd Cracòvia l'armagnìva na sità libra. Al Régn Unî al purtàva a cà dal culògni in Àśia ch'i éran stadi dla Frància. La Nurvégia la pasàva da la Danimàrca a la Śvèsia mént'r a nasìva in Ulànda un stat cusèṅ più grand fra la Frància e 'l Régn Unî ch'al mitìva insém al vèci Pruvìnsi Unìdi cun di teritòri sóta 'l cuntròl dl'Àustria che pò i daràṅ vita in dal 1830 a 'l Bélgi. Soquànt régn tedésc, ch'i éran dvintâ più grand, i dàvan vita a na lśéra Cunfederasiòṅ Tedésca c'n a cap l'Àustria e la Prùsia.

La situasiòṅ in Itàglia

Al Régn ad Sardéggna al sa ślargàva cun la Savòia, al Piemónt e l'èx Repùblica ad Génuva. L'Àustria la tgniva 'l sò cuntròl su 'l Régn Lumbàrd-Vènet, cun la Repùblica 'd Venèsia ch'la sparìva definitivamènt da la stòria. Al Granducâ ad Tuscàna al pasàva a gl'Aśbûrg-Luréna mént'r a turnàva a vìv'r al Ducâ 'd Mòdna cunsgnâ a gl'Àustria-Este ch'in séguit i tiraràṅ dènt'r anc al Ducâ 'd Masa e Caràra. Al Ducâ ad Parma, Piasénsa e Guastàla al pasàva a la Maria Luisa 'd Àustria, mujér ad Napulèòṅ, in fiṅ ch'la campàva pò al sarév turnâ a i Burbòṅ ch'i sa psìvan cunsulàr in cal méntar c'n al Ducâ 'd Luca. In dal sènt'r Itàglia al papa al turnàva a cmandàr su 'l Stat dla Céśa, cun dèntar Bulógna, Frara e la Rumàgna ma sénsa la Transpadàna fraréśa, teritòri storicamènt e culturalmènt emigliàṅ, e la sità 'd Avignòṅ turnàda a i francéś. In Basitàglia Ferdinànd IV di Burbòṅ al psiva mét'r insém al Régn ad Nàpuli c'n al Régn dla Sicìglia ciulànd-'l a 'l maresiàl Gioacchino Murat, cugnâ 'd Napulèòṅ.