Vâl Padûṣa

Artécol in dialèt arzân

La Vâl Padûṣa (Valle Padusa in italiân) l’êra ‘na lêrga zôna pantanōṣa ch’ la se ṣlarghêva a mezanôt e a mezdé dal Po (Padus in latèin).

(**fôto 3**) Al padòl e al j ìşoli fâti dal j aluviòun dal Po secònd ‘na chêrta dal 1570

Geograféia

La padòl Padûṣa la tuchêva, a mezdé, al teritôri ed Ravèna – Cêrvia e, a mezanôt, la rivêva fîn a Venèsia. La lagûna ed Venèsia e al vâli ed Cumâchi în còl ch’ a gh’ armâgn incô ed la Padûṣa

La situasiòun dal j âchev

Al Po l’êra al principêl purtadōr d’âchev; l’istès Po l’andêva dèinter int al mêr atravêrs la Padûṣa e, cun lò, chiêter fióm che dêven int la padòla. Per eṣèimpi, i fióm che gnîve zò da l’ Apenèin rumagnôl, che an ‘gh la cavêven mìa andêr a dêr int al Po, perché al piân ed la campâgna l’êra pió bâs, a finîven int la Padûṣa sèinsa arivêr int al mêr Adriâtich. Mò cun a lôr cuntènov purtêr âcva frèsca la mantgnîven vîva. A finîven in sté spropoṣitêda còunca d’âcva, al Sâvi, al Ròunch, al Muntòun e al Lamòun (fôto 1 e 2)

In mèz a la padòl a gh’êren dimòndi ìṣoli, che în stêdi pôst ed cumunitê umâni fîn da préma ed la Stòria. I prém abitânt de sté lêrga zôna a magnêven raîṣ, verdûra, frûta salvâdga, lât, pès e selvagîna.

A câṣva ed la cunfurmasiòun dal trèin, carateriṣê da lêrghi distèiṣi d’âcva, a stêven in dimòndi céch cèinter iṣolê, ciaschidûn ed quisché a fêven ‘na véta pió o mēno indipendèint da chiêter (fôto 3). Al lôr capâni êren fâti cun i materiêl che la natûra la zibîva: lègn, câni, êrbi sèchi, pantân.

Sté cà êren di palis atque virgultis, quacêdi ed câni ed padòl, cme la pavîra ([1]), ch’ le stêda druvêda, ânca se sōl ‘na quêlch vôlta, fîn a l’inési dal XX sècol.

Per dimòndi sècol sti spèc d’âcva êren i pûnt ed riferimèint ‘d un grând sistêma ed vâl ed pasâg tra la tèra fêrma e al mêr. Soquânti vâl êren navigâbili e permetîven ed rivêr al Mêr Adriâtich.

Cun al pasêr di sècol e al ritîr, pôch a la vôlta, dal j âchev, la pêrt cispadâna ed la Padûṣa l’é dvintêda ‘na furèsta, selva litana, o ed còsta, ch’ la se ṣlarghêva dal Po Primêr o dal Rèn fîn a la via Emélia, per bèin 50 méj.

Tra i cèinter principêl ch’es catêven inséma a ìsoli ind la padòl bisògna numinêr: Cumâchi, Frêra, Ravèna, Ruvîgh, Âdria, Argînta, Spîna, Pumpôṣa, Mulinèla e Portmagiôr. In pió a gh’êren al ìṣoli dóve a’s catêven al Delési estèinsi. Cme dîṣ la scréta inséma a la chêrta ed la fôto 2: Laguna antica del Po nominata PADUSA, quale, secondo l'itinerario d'Antonino inferito da Gasparo Sardi, estendevasi da Nonantola sino à Ravenna in longheza di miglia 60 e secondo il Prisciano in larghezza di no e più Miglia.

Incô l’ambiĵnt naturêl ed l’antîga Padûṣa l’armâgn in véta a Cumâchi e int al risêrvi naturêli protèti, cme l’òasi ed Vâl Sânta ed Campôt (Argînta) e l’òasi ed Pûnti Alberèit (mésa tra i lîd ed Ravèna ed Marèina Rumèa e ‘d Casêl Borsèti, òna dal j ûltmi forèsti ed pianûra d’Eurôpa e la pió grânda ed l’Itâlia.

Bunéfica

La bunéfica dal padòl l’é cumincêda cun al câmbi ed diresiòun dal fióm Rèn int al Primêr cun al schêv dal Chêv Benedetèin int al XVIII sècol, e pó dal Chêv Napoleônich int al 1807

Vōṣ corelêdi

Nôta: sta pâgina ché l'é stêda inviêda cun na tradusiòun da it:Valle Padusa