Vâl Padûṣa

Da Wikipedia.

Artécol in dialèt arzân

La Vâl Padûṣa (Valle Padusa in italiân) l’êra ‘na lêrga zôna pantanōṣa ch’ la se ṣlarghêva a mezanôt e a mezdé dal Po (Padus in latèin).

(fôto 1) Mâpa dal 1603 (galeréia dal Chêrti Musèi dal Vaticân) Padól dal dêlta dal Po
(fôto 3) Al padòl e al j ìşoli fâti dal j aluviòun dal Po secònd ‘na chêrta dal 1570

Geograféia[modifica | mudéfica la surzéia]

La padòl Padûṣa la tuchêva, a mezdé, al teritôri ed RavènaCêrvia e, a mezanôt, la rivêva fîn a Venèsia. La lagûna ed Venèsia e al vâli ed Cumâchi în còl ch’ a gh’ armâgn incô ed la Padûṣa

La situasiòun dal j âchev[modifica | mudéfica la surzéia]

Al Po l’êra al principêl purtadōr d’âchev; l’istès Po l’andêva dèinter int al mêr atravêrs la Padûṣa e, cun lò, chiêter fióm che dêven int la padòla. Per eṣèimpi, i fióm che gnîve zò da l’ Apenèin rumagnôl, che an ‘gh la cavêven mìa andêr a dêr int al Po, perché al piân ed la campâgna l’êra pió bâs, a finîven int la Padûṣa sèinsa arivêr int al mêr Adriâtich. Mò cun a lôr cuntènov purtêr âcva frèsca la mantgnîven vîva. A finîven in sté spropoṣitêda còunca d’âcva, al Sâvi, al Ròunch, al Muntòun e al Lamòun (fôto 1 e 2)

In mèz a la padòl a gh’êren dimòndi ìṣoli, che în stêdi pôst ed cumunitê umâni fîn da préma ed la Stòria. I prém abitânt de sté lêrga zôna a magnêven raîṣ, verdûra, frûta salvâdga, lât, pès e selvagîna.

A câṣva ed la cunfurmasiòun dal trèin, carateriṣê da lêrghi distèiṣi d’âcva, a stêven in dimòndi céch cèinter iṣolê, ciaschidûn ed quisché a fêven ‘na véta pió o mēno indipendèint da chiêter (fôto 3). Al lôr capâni êren fâti cun i materiêl che la natûra la zibîva: lègn, câni, êrbi sèchi, pantân.

Sté cà êren di palis atque virgultis, quacêdi ed câni ed padòl, cme la pavîra ([1]), ch’ le stêda druvêda, ânca se sōl ‘na quêlch vôlta, fîn a l’inési dal XX sècol.

Per dimòndi sècol sti spèc d’âcva êren i pûnt ed riferimèint ‘d un grând sistêma ed vâl ed pasâg tra la tèra fêrma e al mêr. Soquânti vâl êren navigâbili e permetîven ed rivêr al Mêr Adriâtich.

Cun al pasêr di sècol e al ritîr, pôch a la vôlta, dal j âchev, la pêrt cispadâna ed la Padûṣa l’é dvintêda ‘na furèsta, selva litana, o ed còsta, ch’ la se ṣlarghêva dal Po Primêr o dal Rèn fîn a la via Emélia, per bèin 50 méj.

Tra i cèinter principêl ch’es catêven inséma a ìsoli ind la padòl bisògna numinêr: Cumâchi, Frêra, Ravèna, Ruvîgh, Âdria, Argînta, Spîna, Pumpôṣa, Mulinèla e Portmagiôr. In pió a gh’êren al ìṣoli dóve a’s catêven al Delési estèinsi. Cme dîṣ la scréta inséma a la chêrta ed la fôto 2: Laguna antica del Po nominata PADUSA, quale, secondo l'itinerario d'Antonino inferito da Gasparo Sardi, estendevasi da Nonantola sino à Ravenna in longheza di miglia 60 e secondo il Prisciano in larghezza di no e più Miglia.

Incô l’ambiĵnt naturêl ed l’antîga Padûṣa l’armâgn in véta a Cumâchi e int al risêrvi naturêli protèti, cme l’òasi ed Vâl Sânta ed Campôt (Argînta) e l’òasi ed Pûnti Alberèit (mésa tra i lîd ed Ravèna ed Marèina Rumèa e ‘d Casêl Borsèti, òna dal j ûltmi forèsti ed pianûra d’Eurôpa e la pió grânda ed l’Itâlia.

Bunéfica[modifica | mudéfica la surzéia]

La bunéfica dal padòl l’é cumincêda cun al câmbi ed diresiòun dal fióm Rèn int al Primêr cun al schêv dal Chêv Benedetèin int al XVIII sècol, e pó dal Chêv Napoleônich int al 1807

Vōṣ corelêdi[modifica | mudéfica la surzéia]

Nôta: sta pâgina ché l'é stêda inviêda cun na tradusiòun da it:Valle Padusa