Briśèide

Carpśàn

C'l artìcol chè 'l è scrit in Carpśàn

Briśèide (Βρισηίς in gréc), 'l è 'l patronìmic ch' a s dróva in dla mitulugìa gréca per ciamèr la fiōla 'd Briśe, dal nom invéci 'd Ippodamia. Uriginària 'd Lirnesso, in dû só pèder al feva al prēt 'd al dio Śèus, la Briśèide l' ìva spuśê al rè 'dla Cilicia, Minéte.

In dal tèimp ed la guèra 'd Tróia, i gréc i ér'n andê a fer rasìa in dla sitê 'd Lirnesso, in dû 'l Achìl al gh' la cavèva ed masèr-en al rè Minéte cun di èter só parèint; mo però al risparmièva la mujér ed lò, la Briśèide, e al la tulìva cuma só serva per purtèr-la pò in dal só acampamèint. Anca cun la cumplicitê 'dl amìg fidê Pàtroclo, la Briśèide la dvintarà la preferìda e anca l' amèda teneramèint da 'l Achìl. Mo a s vèd che la sort la prìla da 'n èter cô e 'l Achìl 'l è custrèt a céder la ragàsa a 'l rè Agaménon, ch' al la vól in sostitusiòun 'dla Criśèide, apèina mandèda indrê a cà sua per v'lér 'd al dio Apòl.
'L Achìl, dedrē a 'l cunsìli 'd la dea Giunòun, al n' à mia psû diśobedìr a 'l so rè Agamènon e dòunca 'l à vist purtèr-es via la Briśèide, mo da cal mumèint lè, lò, arliê, al ne vól piò cumbàter còuntra i trujàṅ. Só mèder la Teti la va a preghèr a 'l Śèus ch' a 'l faga vinser i trujàn infintànt che 'l unór 'd al fiól al n' vègna ripristinê.

«

Quel dì che i Greci l’opulenta Troia
Conquisteran; chè mio dell’aspra guerra
Certo è il carco maggior, ma quando in mezzo
Si dividon le spoglie, è tua la prima,
Ed ultima la mia, di cui m’è forza
Tornar contento alla mia nave, e stanco
Di battaglia e di sangue. Or dunque a Ftia,
A Ftia si rieda; chè d’assai fia meglio
Al paterno terren volger la prora,
Che vilipeso adunator qui starmi
Di ricchezze e d’onori a chi m’offende.
Fuggi dunque, riprese Agamennóne,
Fuggi pur, se t’aggrada. Io non ti prego
Di rimanerti. Al fianco mio si stanno
Ben altri eroi, che a mia regal persona
Onor daranno, e il giusto Giove in prima.
Di quanti ei nudre regnatori abborro
Te più ch’altri; sì, te che le contese
Sempre agogni e le zuffe e le battaglie.
Se fortissimo sei, d’un Dio fu dono
La tua fortezza. Or va, sciogli le navi,
Fa co’ tuoi prodi al patrio suol ritorno,
Ai Mirmídoni impera; io non ti curo,
E l’ire tue derido; anzi m’ascolta.
Poichè Apollo Crisëide mi toglie,
Parta. D’un mio naviglio, e da’ miei fidi
Io la rimando accompagnata, e cedo.
Ma nel tuo padiglione ad involarti
Verrò la figlia di Briséo, la bella
Tua prigioniera, io stesso; onde t’avvegga
Quant’io t’avanzo di possanza, e quindi
Altri meco uguagliarsi e cozzar tema.
Di furore infiammâr l’alma d’Achille
Queste parole. Due pensier gli fêro
Terribile tenzon nell’irto petto,
Se dal fianco tirando il ferro acuto
La via s’aprisse tra la calca, e in seno
L’immergesse all’Atride; o se domasse
L’ira, e chetasse il tempestoso core.
Fra lo sdegno ondeggiando e la ragione
L’agitato pensier, corse la mano
Sovra la spada, e dalla gran vagina
Traendo la venía; quando veloce
Dal ciel Minerva accorse, a lui spedita
Dalla diva Giunon, che d’ambo i duci
Egual cura ed amor nudría nel petto.
Gli venne a tergo, e per la bionda chioma
Prese il fiero Pelíde, a tutti occulta,
A lui sol manifesta. Stupefatto
Si scosse Achille, si rivolse, e tosto
Riconobbe la Diva a cui dagli occhi
Uscían due fiamme di terribil luce,
E la chiamò per nome, e in ratti accenti,
Figlia, disse, di Giove, a che ne vieni?
Forse d’Atride a veder l’onte? Aperto
Io tel protesto, e avran miei detti effetto:
Ei col suo superbir cerca la morte,
E la morte si avrà. - Frena lo sdegno,
La Dea rispose dalle luci azzurre:
Io qui dal ciel discesi ad acchetarti,
Se obbedirmi vorrai. Giuno spedimmi,
Giuno ch’entrambi vi difende ed ama.
Or via, ti calma, né trar brando, e solo
Di parole contendi. Io tel predíco,
E andrà pieno il mio detto: verrà tempo
Che tre volte maggior, per doni eletti,
Avrai riparo dell’ingiusta offesa.
Tu reprimi la furia, ed obbedisci.
E Achille a lei: Seguir m’è forza, o Diva,
Benchè d’ira il cor arda, il tuo consiglio.
Questo fia lo miglior. Ai numi è caro
Chi de’ numi al voler piega la fronte.»

(IT)(Dal prìm liber edl Ilìade, la lît tra 'l Agamènon e 'l Achil in dla tradusiòun 'dal Vincenzo Monti 'd al 1825)

«

Cal dè che i gréc i cunquistaràn la rìca Tróia; a sucedarà cuma ch' egli ètri vòlti, che mè a cumbàt de piò 'd tut chi èter, mo quànd a vin al mumèint ed divìd'r-es quèl ch' a-j-òm catê sù, tè 't tō per prìm la pert piò grosa e a mè 'm tòca cuntintèr-em ed tór p'r ùltem, e turnèr a la mé neva stùf 'd al cumbatimèint e pin 'd sàng'v. Adès a turnarò a Ftia, ch' a s'rèv propi méj turnèr a cà piutòst che ster chè a tór sù da un che mè a 'l impinìs ed richèsi e 'd unór. «Scàpa, dòunca,» al gh' dìś 'l Agamènon, «Scàpa, s' te vō, che mè a n' sun mìa chè a preghèr-et 'd armàgner. Chè még i resten di bèin èter valurōś, chi 'm purtaràn 'dl unór, e prìma 'd tùt 'l armagnarà még al Śèus. Ed tùt i rè che lò 'l aiùta, tè t' î quèl ch' a 'm pièś meno 'd tùt, che 't vê sèimper a serchèr lît, e la lota e 'l batàj. S'l è anc vera ch't î dimòndi fort, mo però la tó forsa la 't l' à dèda un dio. Alóra và, partìs cul tó nêv e tórna a cà cui tó suldê, và a cmàndèr ai tó Mirmìdoṅ, che a mè a n'm in fréga mìa, e gnànca 'd tè, e a 'm la rìd 'dla tó arlìa; e ansi a 't dirò anca che, vist che 'l Apòl al me vól tór vìa la Criśèide, ch' la vàga. A la farò cumpagnèr dai mé fidê cun na mé neva, e anc ch' a las lè. Mo invéci a vgnarò 'd persòuna, in dla tó tenda a tór-et la fiōla 'd Briśè, la tó bela perśunéra, a vgnarò da per mè. Acsè 't 't adarê che mè a pòs piò che tè e dòunca che nisùn a gh' àpia 'l curàģ ed countradìr-em.» A chel paróli chè 'l Achìl al ne gh' vèd piò da l' arlìa e 'l ne sa piò se tór fóra la speda e partìr a masèr-el u invéci pruvèr a stèr chèl'm. Mèinter ch' incòri al ne savìva mìa sa fer, 'l era lè per tór in man la speda, quand in un sól mumèint a vgnìva śò dal cēl la Minèrva, mandèda lè da la Giunòun, stimadōra ed tut e dū chī gréc lè. 'Rivèda a 'l só spali, l' al tira p'r i cavî biònd, mìa vista da chi èter. Stupî, 'l Achìl al s vòlta 'n istànt e 'l arcgnùs la dea ch' a gh' vgnìva fòra da i òć dla lùś tremènda. Al la ciama per nòm e śvélt al ghe dmànda: «Fióla 'd Śèus, cuś î-'t vgnùda a fer? Î-'t chè per vèder 'l Agamènon ch' al la pega? A vój pròpi tór-eg vìa tùta cla supèrbia lè cun la speda!». Mo invéci la dea la gh' rispònd da chi òć cun la lùś: «Tin a beda l' arlìa, ch' a sun vgnùda chè śò apòsta per chetèr-et, s't em vó 'scultèr. La 'm à mandê apòsta la Giunòun, ch' la 'v vól bèin e la 'v difènd tùt e dū. Adèsa chèlm-et, a n' tór mìa fóra la speda e stà lè sól a descòrer. Ch' a 't al pòs predìr, che trī volti tant 't gnarê cumpensê per l' ingiòsta oféśa. Tè chèlm-et e obedìs». Alóra 'l Achìl al gh' dìś: «A-j-ò da 'scultèr per forsa al tó cunsìli, dea, anca s' a gh' ò 'l cór pin 'd arlìa. Ed sicùr 'l è 'l lavór mijór, perchè i dio i vólen bèin a chi gh' obedìs.»

»

(MUD)

Se 'l cumbatèint piò valuróś al decidìva 'd ferghèr's-en 'd al sorti 'd la guèra, s' i s tachèv'n a vèder i sègn 'd al sfavór 'd al Śèus, alóra i trujàṅ i a'rèven anca psû tór la méj e vinser la guèra. 'L Agamènon al vól dmandèr perdòun a 'l Achìl ed la só preputèinsa 'd cl èter dè e 'l gh' manda di inviê só amìg a śibìr-eg dimòndi rigài ed dimòndi valór, la restitusiòun 'd la Briśèide e dagli ètri prumèsi 'd grós prémi se lò 'l ìs turnê a cumbàter. Mo 'l Achìl al n' è mìa 'dl' idéa 'd scanślèr al tòrt subî tulènd egli ufèrti 'd cl èter, e acsè al gh' spedìs indrê i ambasadōr c'n al so 'no' śdegnê.
Pasê poc tèimp, però, a sucéd na diśgràsia, a dir che i trujàn i gh' àn masê 'l amìg Patroclo. Al dulór ed 'l Achìl 'l è trop grand e lò dòunca al décìd ch' al dév turnèr in dla misćia per vendichèr cla mort ingiòsta lè.
A cal punt, i dū litigiōś i fan la pêś e 'l Agamènon al gh' fa purtèr tut i rigài ch' al gh' iva śibî 'l dè prìma, insèm cun la Briśèide e 'l giuramèint 'd ann' avérla mìa tuchèda.
La Briśèide la 'l jutarà in di preparatìv p'r al funerèl 'd al Patroclo, pianśènd-el sincéra.

Vóś lighèdi

Colegamèint estèren