Turc

Da Wikipedia.

Artéccol in dialètt mudnés

Artìcul in Miranduléś
«
Bütün insanlar hür, haysiyet ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karşı kardeşlik zihniyeti ile hareket etmelidirler.»
«
Tut i èsar umaṅ i nàsan lìbar, cumpàgn in di dirìt e dégn a la stésa manéra. I gh'àṅ la raśòṅ e 'l giudìsi e i gh'aṅ da cumpurtàr-as da fradèi 'l un cun c'l àtar.»
(MUD)
I pòst in du a s dascór uficialmènt al Turc
Al vucàli dal Turc
Al presidènt Atatürk al fà védar 'l alfabét nóṿ tòlt sù da 'l Turc in dal 1928
Tastéra dal computer druàda da i Turc
Bòṅ Cavdàn in Turc


Al Turc (Türkçe) l'è na léngua altàica ch'la fà part dal grup dal léngui turchi e ch'l'è druàda da 125 migliòṅ ad parsòni stramnàdi in Turchìa, Cipri, Muldàvia, Kosovo, Germâgna e àtar pòst incóra.

Al Turc 'l éra dascórs in d'l Impéri Utumàṅ e al druàva na versiòṅ cambiàda d'l alfabét àrab. In dal 1928 al presidènt Mustafa Kemal Atatürk, ch'al vliva muderniśàr la Turchìa, 'l à mis a da na banda 'l alfabét àrab tulénd a 'l sò pòst quél latiṅ mudificâ.

Vucàli[modifica | mudéfica la surzéia]

Al Turc l'è na léngua ch'la tîṅ a drē a l'armunìa dal vucàli: quést a vōl dir ch'in na paròla i gh pōl'n èsar sōl dal vucàli dal stés grup, palatàli o velàri.

Vucàli dal Turc
Davànti (palâ) Dadrē (vēl)
sénsa làbar cun i làbar sénsa làbar cun i làbar
élt i ü ı u
bas e ö a o

Al vucàli a, e, i, o, u i èṅ cumpàgni a 'l vucàli d'lItagliàn (o dal Fraréś/Miranduléś, cun la O e la E saràdi, la [ɛ] e la [ɔ] difàti in Turc i n gh'èṅ minga). La ü invéci la s lèś cuma in dla paròla putèṅ dita da 'n Mantṿàṅ (pütlét). Stésa ròba par la ö ch'la s lèś cuma in dla paròla fóra dita da 'n Mantṿàṅ (föra). La I sénsa puntèṅ insìma la gh'à un sòṅ difarènt da quéla ch'la gh 'l à.

Al vucàli cun al ségn ^ insìma (asènt circunflès) i èṅ lunghi, cuma in emigliàṅ. La stésa ròba la sucéd quànd a s cata la létra ğ ch'la sarvìs sōl a ślungàr la vucàla ch'la vèṅ prima (la paròla dağ, ch'la vōl dir muntàgna, difàti la s lèś daa).

Cunsunànti[modifica | mudéfica la surzéia]

Cunsunànti dal Turc
Làbar Dènt Alvèul Dop 'l Alvèul Palâ Vēl Góla
Naśàl m n
Stóp p b t d [c] [ɟ] k ɡ
Africâ t͡ʃ d͡ʒ
Fricâ f s z ʃ ʒ h
Davśinànt ʋ [ɫ] l j
Vibrànt ɾ

Al cunsunànti turchi i èṅ cumpàgni asè a quéli d'l emigliàṅ a part quìsti chè 'd sóta:

  • la c la s lèś sèmpar cuma la g dólsa ad gir: Istiklal Caddesi (ch'a vōl dir Via Istiklal) difàti la s lèś /ʤad'desi/
  • la ç la s lèś sèmpar cuma la c dólsa ad ciàv: çocuk (ch'a vōl dir putèṅ) difàti la s lèś /ʧo'ʤuk/
  • la g l'è sèmpar dura cuma in gósa: gece (ch'a vōl dir nòt) difàti la s lèś /ge'ʤe/
  • la h l'è sèmpar dita tirànd dèntar al fiâ
  • la s l'è sèmpar sórda (cuma in scrana)
  • la ş la gh'à al sòṅ dla SC d'l itagliàṅ sciarpa: şarap (ch'a vōl dir vèṅ) difàti la s lèś /ʃa'rap/
  • la y la s lèś cuma la J ad jutàr
  • la z l'è la S sunòra (cuma in śéndar)

Gramàtica[modifica | mudéfica la surzéia]

Al Turc, cum anc al Finlandéś e 'l Ungheréś l'è na léngua aglutinànta, cun dal paròli ch'i s fànan sù miténd insém di pès indipendènt, paròli curti cun di sufìs śuntâ in fónd.

Turc Emigliàṅ
ev la cà
evler al cà
evin la tò cà
eviniz la vòstra cà
evim la mè cà
evleri al sò cà
evimden dla mè cà
evimde in dla mè cà
evinizdeyim a sòṅ in dal tò cà
evinizde miyim? sòṅ-j-a in dal tò cà?

Cum a sucéd anc in dal Giapunéś e in dal Latìn, al fraśi i s fànan miténd prima al sugèt, pò 'l ugèt e a la fiṅ al vérub (léngua SOV).

La gramàtica la tiṅ a drē bèṅ a 'l sò règhli, difàti in Turc a gh'è sōl un sustantìṿ minga regulàr (su ch'a vōl dir àqua). Stésa ròba p'r i vérub (èsar ch'al fà paṅ par sò cònt).

Eśèmpi[modifica | mudéfica la surzéia]

  • turc: türkçe
  • a t salùt: merhaba
  • arvéd'r-as: 'hoşça kalın
  • par piaśēr: lütfen
  • a t ringràsi: teşekkür ederim
  • a t vój bèṅ: seni seviyorum
  • bònanòt: iyi geceler
  • bòn giōran: günaydın
  • sè: evet
  • nò: hayır

Nùmar da 1 a 10: bir (òṅ), iki (dū), üç (tri), dört (quàtar), beş (sinc), altı (siē), yedi (sèt), sekiz (òt), dokuz (nóṿ), on (déś).