Soquànti cunsiderasiòun mìa 'dl incō
C'l artìcol chè 'l è scrit in Carpśàn |
Soquànti cunsiderasiòun mìa 'dl incō (Considerazioni inattuali in itagliàn, Unzeitgemäße Betrachtungen in tedèsch) l' è na racòlta 'd quàter scrit sia filuśòfic che pulèmic, 'd al filòśuf tudès'c Nietzsche, publichê tra 'l 1873 e 'l 1876.
Secònd quèl ch' a s è catê in di só apùnt, al numèr di scrìt ch' i avrèven duvû cumpòr cal liber chè, i éren trèdeś, mo pò mìa tùt i ìven vìst la lùś. 'L intendimèint 'd cla publicasiòun chè 'l éra 'd quistiunèr in sìm' al mond 'dla cultùra tedèsca 'd cal mèinter.
David Strauss, al cunfesór e 'l scritór
In cal scrìt chè (David Strauss: der Bekenner und der Schriftsteller) al Nietzsche al quistiòuna in sìm' a 'l óvra 'dal tudès'c David Strauss vgnùda fóra in dal 1871, L' antìg e 'l nóv crèder: na cunfesiòun, in dû 's catèva spieghê al storicìś'm 'd al Strauss, mèinter che invéci chè al Nietzsche al gh' dà còunter dgènd-eg 'dl òm fels, campiòun 'd la cultùra degenerèda tudèsca 'd cal mumèint.
C’est ainsi que David Strauss, un véritable satisfait en face de nos conditions de culture, un philistin-type, parle une fois, avec des tournures de phrases caractéristiques de la « philosophie d’Arthur Schopenhauer, pleine d’esprit, il est vrai, mais souvent malsaine et peu profitable ». Car une circonstance fâcheuse veut que ce soit surtout sur ce qui est « malsain et peu profitable » que « l’esprit » aime à descendre avec une particulière sympathie et que le philistin lui-même, lorsqu’il lui arrive d’étre loyal envers lui même, éprouve en face des produits philosophiques que ses semblables mettent au jour quelque chose qui ressemble beaucoup à du manque d’esprit, bien que ce soit d’une philosophie saine et profitable.
Il arrive, çà et là, que les philistins, à condition qu’ils soient entre eux, boivent une bonne bouteille et se souviennent honnètement et naïvement, lorsque la langue se délie, des grands faits de guerre auxquels ils ont pris part. Alors bien des choses viennent au jour que l’on cache généralement avec crainte.»
'L è acsè che David Strauss ch'l è un 'd quī dimòndi cuntèint 'd el cundisiòun 'dla nostra cultùra, un grèt cum' a gh'n è tant, al descòr na volta, cun di gir ed frêś propi 'dla « filuśufìa 'd al Shopenhauer, pina 'd spìrit, 'l è vera, mo despès mia sana e poc ùtil». Perchè un chèś sfurtunê al vōl ch' a sia pròpi in sìm' a quèl ch' ann è « mia sàṅ e pòc ùtil » che a 'l «spìrit» a gh' pièś ed pugèr-es cun dimòndi simpatìa e che 'l òm grèt anca lò, quand a gh' sucéd 'd an cuntèr-es mìa dal bali, alóra davànti ai scrìt ed filuśufìa 'd i só cumpàgn, al próva un quèl ch' a pêr dla mancànsa 'd e-spìrit, anca s' a s trata ed na filuśufìa sana e ùtil.
A sucéd, chè e là, che quī grèt, quand i s cat'n insèm, i bèven na bòuna butìglia, e cun onestê e sèinsa malìsia i stàn a cuntèr-es, quand la lèngva la se śliga, 'd i grand fat ed guèra ch' i àn vist. 'L è anca in cal mumèint lè che dimòndi quêl che normalmèint a s tin quacê cun dal timōr, i vinen fora.»
Al scrìt dal 1874 (Vom Nutzen und Nachteil der Historie für das Leben) al dà na viśiòun particulèra 'd na manéra 'd léśer la stòria, mìa per na cgnusìnsia in sè stèsa, cum'l è in dl intènder 'd tùt, mo invéci secònda n' utilitê ch' la guardìs de piò a la felisitê dla vìta 'dl òm.
Al Schopenhauer cuma mìster
In cal scrìt chè dal 1874 (Schopenhauer als Erzieher) al Nietzsche al còunta che secònd lò al pinsér filuśòfic 'd al Schopenhauer al prèv fer arnàser la vitalitê dla cultùra tedèsca.
Richard Wagner a Bayreuth
Al scrìt dal 1876 (Richard Wagner in Bayreuth), in sìm' a gli idèi 'dl amìg muśicìsta Richard Wagner, al quistiòuna in na manéra mìa sèimper bòuna, al riguèrd 'dla mùśica, dal lavór e dal caràter 'd al Wagner.
Vóś lighèdi