Castèl 'd Albinèa
| C'l artìcul chè 'l è scrit in Arzân | 
|
Artécol in dialèt arzân
Al Castèl 'd Albinèa ( Castello di Albinea in italiân) l'é int al cmûn 'd Albinèa in pruvîncia ed Rèz e l'é a cîrca 15 chilômeter dal cèinter ed Rèz. Al castèl al gh'à 'na piânta fâta a "U", cun un pôrdegh ind la pêrta ed fònd. A sîra, pugêda al mûri, 'na tòr cun al ribêlsi, cun archēri e merladûra quacêda da un tèg. Int j ângol a mezdé dal recînt a gh'în dō tòri fâti a tûb: óna fâta fêr da i Manfredi e óna da i Fogliani, che rapreşèinten còl che gh'armâgn di bastiòun fât int al 1558 dal guvernadōr 'd Albinèa. Ind dal castèl a gh'é ânca un uratōri dedichê a Sân Luîg.
Storia
Dèinter in un lêregh pêrch, al gh'à incòra al particulêri carateréstichi ed la cà castlêda, al vîn fât préma dal 1070 per al vrèir ed la putèint faméja di Fogliani. A 's vèd ind i documèint di pusedimèint dal vèschêv int al 1270 e arnuvê ind al pêrti murâri e 'd la cà dal Veschev ed Rèz Guglielmo Fogliani ch' la dvèinta la só cà. Int al 1277 per arcurdêr al restâver dal 1270 a vîn fât sté inscrisiòun:
Anno Domini MCCLXXVII Ind. V. Hog Opus Fuit Factum Tempore Venerabilis Patris D. Guglielmi de Fogliano Episcopi Regi Scilicet Palatium Cum Dujano Et Puteum Et Turris Et Dominus Extra Duionum Et Murua Dicti Castri De Albineta.»
Al tèimp dal lôti dal XIV sècol, per un peréiod 'd 11 ân, dal 1324 al 1335, al castèl al pâsa sòta al cmûn ed Rèz, l' é pó dê da Bernabò Visconti a Francesco Manfredi, ch' al vrîva tânt avèirghel. Pôch tèimp dôp l'é stê incòra cunquistê, in sègvit ed 'na dûra batâlia, da i Fogliani che l' àn mantgnû fîn al 1368 quând l' Imperadōr Carlo V l'invistés ed nōv, al castèl e al realtîvi partinèinsi, l' impurtânta faméja di Manfredi.
Int al 1451 Giovanni Manfredi, in sègvit a la divisiòun di bèin ed la faméja per vìa ed lôti viulèinti dèinter a la faméja 'stèsa, al dvèinta al padròun dal castèl 'd Albinèa e int al 'stès tèimp al prém ed la râsa di Cûnt 'd Albinèa.
Int al 1472 a vîn 'na nōva divisiòun di bèin quând, môrt Ludovico Manfredi sèinsa erēd, i dû fradê a 's divéden al teritôri 'd Albinèa e Muntréch.
Int al 1647 cun la fîn dal râm ed la faméja ed Muntréch e, int al 1695, cun la fîn ed còla ed Bursân i Manfredi 'd Albinèa, cun l'ereditê di tétol e di bèin ed tót dû, a tôrnen a j antîgh pusès che a mantînen fîn a la môrt ed l'ûltem ed la faméja ch' la sucêd int al 1732.
Int al 1737 al Dóca ed Mòdna, Francesco III d'Este, l'invistés al castèl e la Cuntèia a Alessandro Frosini, un só minéster.
Int al 1796 i Frosini, ûltem fevdatâri, dôp avèir pêrs al pusès dal castèl 'd Albinèa, in sègvit a la scanşladûra di fèdev dichiarêda da la Repóblica Ciṣalpèina, int al 1811 a dvèinten guvernadôr 'd Albinèa per efèt dal decrêt napoleônich.
I Frosini a vân a drê a la môda dal nōv góst artéstich dal faméj nôbili e a câmbien al castèl furtifichê in 'na cà sgnurîl, la fân dvintêr pió presiōşa cun 'na lêrga pinêra ch' la circònda al masési mûri.
L'idèja ed l'arnōv, ind j ân 1811 – 1814, dal turâs d'ingrès, coronê da merladûra ghibelèina e cun un pûnt alvadōr ch' al funsiòuna incòra, la vîn dêda a la Marchèişa Frosini .
Caschêdi tóti al putèint faméj fevdêli, int al cōrs ed l'Otsèint e dal Novsèint în tânt i privê che ûn a drê cl'êter a cûmpren al gróp dal castèl 'd Albinèa.
Int al 1931 al proprietâri, Carasco Manuel Y Reis de Granada cônsol spagnôl al Quirinêl, al fà prugetêr e fêr int al curtîl 'na vâscha ed cerâmica in stîl morèsch, cun tachê un stèma estèins.
Adèsa al castèl 'd Albinèa, ed proprietê privêda, an 's pōl mìa vişitêr.
Materiêl pr'andêregh in fònda
(manca):
- Giuseppe Ligabue - ... Curtem de Albinea cum Plebe : il feudo e la pieve di Albinea nei secoli - [Reggio Emilia] : Tecnograf, stampa 2008.