Vai al contenuto

Asturiàṅ

Da Wikipedia.

C'l artìcul chè 'l è scrit in Miranduléś Emiliàn

I pòst in du a s dascór 'l Asturiàṅ (blù, celèst e vióla) e pòst in dua i s dascóran dal léngui ch'i s davśìnan (Mirandês in rós), in dal regiòṅ di Astùri e dla Castìglia e Leòn.


«
Tolos seres humanos nacen llibres y iguales en dignidá y drechos y, pola mor de la razón y la conciencia de so, han comportase hermaniblemente los unos colos otros.»
«
Tut i èsar umaṅ i nàsan lìbar, cumpàgn in di dirìt e dégn a la stésa manéra. I gh'àṅ la raśòṅ e 'l giudìsi e i gh'aṅ da cumpurtàr-as da fradèi 'l un cun c'l àtar.»
(MUD)


'L Asturiàṅ (cgnusû anc cuma bable, da lōr ciamâ asturianu) 'l è na lingua rumànśa ch'a s dascór in dal nòrd dla Spaggna, in dal regiòṅ di Astùri e dla Castìglia e Leòn e la fà part dal sót-grùp Asturiàṅ-Leunéś. La n è minga arcgnusùda uficialmènt in dal sò paéś, cuntrariamènt a 'l Galisiàṅ, a 'l Catalàṅ e a 'l Basc, léngui regiunàli in śònta a 'l Spagnôl o Castigliàṅ. In Cantàbria 'l è cgnusû cun al nóm ad Montañés. I èṅ 450.000 a 'l incìrca al parsòni ch'i al dascóran (90.000 cuma léngua màdar).

Stòria

Gl'urìgini d'l Asturiàṅ (e d'l Asturiàṅ-Leunéś) i tàcan in dal X sécul quànd gl'Astùri i fàvan part dal régn cristiàṅ dimóndi putènt ad León. La léngua l'à tòlt śvilùp da 'l Latèin tard ch'al s dascurìva in dal nòrd dla Spaggna, ùnic pòst dla penìśula in dua i àrab i n éran briśa rivâ. In séguit 'l à ciapâ sù da 'l Galisiàṅ-Purtughéś a òvest e da 'l Castigliàṅ a èst.

Quànd la Castìglia la gh'à abû la méj, 'l Asturiàṅ 'l à tacâ a pèrdar puśisiòṅ cun al pasàr da 'l tèmp.

Ségn distintìṿ

'L Asturiàṅ al tîṅ férum, sénsa difarénsi ad pòst, tut chi punt chè 'd sóta:

  • Palatiśasiòṅ dla /L-/ in d'l inìsi ad paròla (/ʎ/ → cuma in lleche, llingua, lluna, llosa e llabor);
  • Mantgnimènt dal funéma /F/ a 'l inìsi ad paròla, a difarénsa ad quél ch'a sucèd in Spagnōl, ma in dal dialét urientàl a n è minga acsè, parchè a s tira dènt'r al fiâ (/h~x/ → cuma in fégadu/ḥégadu, afogar/aḥogar e fema/ḥema);
  • Pasàǵ di grup -LY- e -CL- da 'l latìn a (/ʝ/);
  • Pasàǵ dal grup -SS- da 'l latìn a (/ʃ/), cuma in d'l Itagliàn PESCE (pés), funéma minga preśènt in Emigliàn e gnanc in Spagnôl;
  • Śònta d'l artìcul prima d'l agetìṿ pusesìṿ (el mio maríu → marè • la to casa → la tò cà);

Funémi

'L Asturiàṅ al dróa al sinc vucàli dal Spagnōl ch'i èṅ pò anc quéli dal Miranduléś sénsa però quéli vèrti (ε e ɔ).

Davànti In dal mèś Dadrē
Élti (saràdi) i u
In s'l élt (saràdi minga dal tut) e o
Basi (vèrti) a

Al cunsunànti d'l Asturiàṅ i èṅ qvisti chè 'd sóta:

Làbar Làb'r e Dènt Alvèul Palâ Vēl
Stóp Sórdi p t t͡ʃ k
Stóp Sunòri b d ʝ g
Fricâ f θ s ʃ
Naśàŀ m n ɲ
Da na banda l (ʎ)
Vibrànt ɾ/r

La -N in fiṅ ad paròla la s lèś [ŋ], cuma da spés anc in Miranduléś.


'L Asturiàṅ al dróa cal létri chè 'd sóta:

Létri A, a B, b C, c D, d E, e F, f G, g H, h I, i L, l M, m N, n Ñ, ñ O, o P, p Q, q R, r S, s T, t U, u V, v X, x Y, y Z, z
Descrisiòṅ a be ce de e efe gue hache i ele eme ene eñe o pe cu erre ese te u uve xe ye, y griega zeta, zeda, ceda
Funéma /a/ /b/ /θ/, /k/ /d/ /e/ /f/ /g/ - /i/ /l/ /m/ /n/ /ɲ/ /o/ /p/ /k/ /r/, /ɾ/ /s/ /t/ /u/ /b/ /ʃ/ /ʝ/, /i/ /θ/

Cunfrònt di “Pàdar Nòstar” in di dialét Asturiàṅ

Ucidentàl

Pái nuesu que tas nel cielu, sentificáu sía'l tou nome. Amiye'l tou reinu, fágase la túa voluntá lo mesmu na tierra cumo en cielu. El nuesu pan de tódolos días dánoslu güei ya perdónanos las nuesas ofensas lo mesmu que nós facemos conos que nos faltanon. Ya nun nos deixes cayere na tentación ya ḷḷíbranos del mal. Amén.

Sentràl

Pá nuesu que tas nel cielu, santificáu seya'l to nome. Amiye'l to reinu, fáigase la to voluntá lo mesmo na tierra qu'en cielu. El nuesu pan de tolos díes dánoslu güei y perdónamos les nueses ofenses lo mesmo que nós facemos colos que mos faltaren. Y nun mos dexes cayer na tentación, y llíbramos del mal. Amén.

Urientàl

Padre nuestru que tas nel cielu, santificáu seya'l tu nome. Amiye'l tu reinu, ḥágase la tu voluntá lu mesmu ena tierra qu'en cielu. El nuestru pan de tolos díes dánoslu hoi y perdónanos les nuestres ofenses lu mesmu que nosotros ḥacemos colos que nos faltaren. Y nun nos dexes cayer ena tentación, y llíbranos del mal. Amén.

Spagnōl

Padre nuestro que estás en el Cielo, santificado sea tu nombre. Venga a nosotros tu Reino. Hágase tu voluntad aquí en la tierra como en el cielo. Danos hoy el pan nuestro de cada día y perdona nuestras ofensas, así como nosotros perdonamos a los que nos ofenden. Y no nos dejes caer en la tentación y líbranos del mal. Amén.

Miranduléś

Pàdar nòstar ch'at sē in dal cēl, ch'a sia benedét al tò nóm, ch'a végna al tò régn, ch'a sia fat al tò vulēr, in sla tèra cum in dal cēl. Dà-'s al nòstar paṅ ad tut i dè, pardóna i nòstar dèbit, cuma nuàtar a i perduném a i nòstar debitōr e fà ch'a n caschém minga in dla tentasiòṅ ma lìb'r-as dal mal, Amèn.