Antonio Panizzi

C'l artìcul chè 'l è scrit in Arzân

Antonio Genesio Maria Panizzi (Bresèl, 16 setèmber 1797 – Lòndra, 8 avrîl 1879) l’é stê un pateriôta italiân.
L’ é arcurdê ânca pr’ èser stêt un impurtânt diretōr ed la British Library.

Véta

Dôp avèir frequentê al scōli secondâri a Rèz, int al 1814 Antonio Panizzi al s’êra iscrét a la facoltê ed Giurisprudèinsa ed l'Universitê ed Pèrma in dóv' al ciâpa la lâvrea int al 1818. Int al 1815, int al peréiod che Panizzi al tendîva a i stódi universitâri, al Cungrès ed Vièna l’îva turnê a mèter al Duchêt ed Mòdna e Rèz sóta la râsa Asburgo - Este ind la persòuna dal preputèint Francesco IV d'Este, mèinter Pèrma la gnîva dêda a Maria Luigia d'Austria, vèdva ed Napoleòun. Dôp la lâvrea Panizzi l’îva avêrt un stódi leghêl a Bresèl e ind al istès tèimp al s’impgnêva in polética. Int al 1820 Francesco IV l’îva més fôra un decrêt cûntra i "carbunêr". Sospetê ed fêr pêrt ed la Carboneria, int al 1822 Antonio Panizzi l’îva lasê ed sotquâc al duchêt estèins per andêr a stêr a Lugano e, int al 1823 l'ân dôp, a Lòndra. Ché al s’êra més in cuntât cun Ugo Foscolo e, só cunséli dal poēta, al s’é spustê a Liverpool in dó l’ēra dvintê insegnânt d’ italiân. Dal 1828 al 1837 l’é stê profesôr d’ italiân al'University College ed Lòndra. In sté periéod, int al 1831, ēren cumincê i só cuntât cun la British Library, la bibliotêca dal British Museum in dōve ind al 1856 l’êra dvintê diretôr generêl (principal librarian). In pensiòun int al 1866, int al 1869 l’îva utgnû al tétol d’unōr edSir dala regîna Vittoria.

Al pateriôta

Dôp l'apôg al vènditi carbunêri e subét dôp la fûga dal Duchêt ed Mòdna, int al 1823 Antonio Panizzi l ‘à publichê d’ ascōṣ a Lugano un violèint ât d'acûsa cûntra al regèm estèins: Dei processi e delle sentenze contra gli imputati di lesa maestà e di aderenza alle Sette proscritte negli Stati di Modena cun la fêlsa indicasiòun ed Madrid: per Roberto Torres, 1823. L'ôvra, ch’ l’à procurê a Panizzi ‘na cundâna a môrt, l’é stêda in sègvit rifiutêda da l'avtōr e l’é stêda publichêda ed nōv per ôvra ed Giosue Carducci cun al tétol Le prime vittime di Francesco 4. duca di Modena, Milano etc.: Societa editrice Dante Alighieri di Albrighi, Segati e C., 1912.
In Inghiltèra Panizzi, amîgh personêl di prémi minéster inglèiṣ Lord Palmerston e Lord Gladstone, al dvèinta al rapresentânt dal Risorgimèint italiân ind al ‘stès mumèint al fêva un'ôvra dimòndi impurtânt ind l’arciamêr a la câṣva italiâna al sempatéi ed l'upiniòun póblica e ‘d la clâs dirigînt inglèiṣa. L’à cuntinvê ind al ‘stès tèimp l'ativitê ed cumplutêr. Int al 1855, per esèimpi, l’à cumprê ‘na nêva, The Isle of Thanet (L'Isola di Thanet), per liberêr Luigi Settembrini, Carlo Poerio e chiêter persunêr polétich dal Règn dal Dō Sicéli cunfinê a l’ergâstol ed Isóla ed Sânt Stêven. La curagiōsa imprèiṣa, ch’ la duvîva èser guidêda da Garibaldi, l’é andêda bûga per l'afondamèint ed la nêva.
Sibèin l’avès utgnû la sitadinânsa inglèiṣa dal 1832, per la só ôvra a favōr ed l'Itâlia int al 1868 l’é stê numinê Senadōr dal Règn d'Itâlia.

Al bibliotecâri

La stéma d’ Antonio Panizzi lighêda préma ed tōt a l'ativitê fâta in qualitê ed diretôr ed la bibliotêca dal British Museum. La British Museum Library l’ēra la bibliotêca nazionêla di Règn Unî. Ind al tèimp ed la gestiòun ed Panizzi l’êra dvintêda la pió grôsa bibliotêca ind al mònd. L’é stêda fâta la famōsa Reading Room, la sêla ed letûra a fōrma circolêra, l’à ardupiê al nòmer di volóm posedû da la bibliotêca, da 235 méla a 540 méla, l’à fât mèter só al sistêma ed properietê leterâria riservêda (Copyright Act) dōve, per lèg, j editōr inglèiṣ a dêven cunsgnêr a la bibliotêca ‘na côpia d’ ògni léber stampê in Inghiltèra, l’à incumincê al lavōr ‘d un nōv catâlog, pugê insém al novantûn rególi ed Catalogasiòun (Ninety-One Cataloguing Rules) da ló preṣentêdi int al 1841 e che în al fundamèint ed l'ISBD dal XXI sècol e dal mudèl ed descrisiòun dal risôrsi in furmê eletrônich Dublin Core. In pió l’é andê dèinter al dibâtit culturêl ed l'època. L’é stê dimondi amîgh, per esèimpi, ed Prosper Mérimée.

Soquânti ôvri

An elementary Italian grammar for the use of students in the London University, Londra, 1828
“Extracts from Italian prose writers for the use of students in the London University“, Londra, John Taylor, 1828
Orlando innamorato ed Matteo Maria Boiardo e Orlando Furioso ed Ludovico Ariosto, con Essay on the romantic narrative poetry of the Italians, Londra, 1830-1834
Catalogue of scientific books in the Library of the Royal Society, Londra, 1839
Bibliographical notices of some early editions of the Orlando innamorato and furioso, Londra, 1831
Sonetti e canzoni del poeta clarissimo Matteo Maria Boiardo, conte di Scandiano, Milano, 1845
Le prime quattro edizioni della Divina Comedia letteralmente ristampate, Londra, 1858
Chi era Francesco da Bologna?, Londra, 1858
La catena di seta : lettere a Giuseppe Levi Minzi (1822-1873), Roma, 1998
Lettere ad Antonio Panizzi di uomini illustri e di amici italiani (1823-1870), 1880.
Prosper Mérimée, Lettres à M. Panizzi (1850-1870), 1881.

Materiêl pr'andêregh in fònda

(manca)Bibliografia ed opere di riferimento:

Fagan, Louis (1880). The Life of Sir Anthony Panizzi, K.C.B.
Miller, Edward (1967). Prince Of Librarians: The Life & Times of Antonio Panizzi of the British Museum. The Ohio University Press.
Weimerskirch, Philip John (1982). "Antonio Panizzi and the British Museum Library", The 1981 AB Bookman's Yearbook. AB Bookman Publications.
Dionisotti, C.,( 1998) “Panizzi esule“, “Panizzi professore“ in: Ricordi della Scuola Italiana, Roma,Edizioni di Storia e Letteratura, pp.179-226.
Harris, P.R. (2004) "Panizzi, Sir Anthony", in Oxford Dictionary of National Biography (Oxford University Press).

((manca))