Friedrich Nietzsche

Da Wikipedia.

C'l artìcol chè 'l è scrit in Carpśàn Emiliàn

Al Nietzsche futugrafê a dersèt an
'N artràt dal Nietzsche in dla só maturitê

Friedrich Wilhelm Nietzsche (a s léś ​[ˌfʁiːdʁɪç ˌvɪlɦɛlm ˈniːt͡ʃə]) (Röcken, śvèin a Lipsia, 15 'd utòber dal 1844 - Weimar, 25 agòst dal 1900) 'l era stê 'n filóśuf, puvéta, muśicìsta e filólug tedèsc, cunsiderê c'ma ùn di peinsadōr dal noster tèimp piò impurtànt dal XIX sècul.

Biugrafìa

Al Nietzsche al nâs in na famìja tedèsca 'd un pastōr protestànt e só pèder Carl Ludwig, mèinter che lò 'l era cichìn ed sól sinc an, al mōr ed na malatìa ala testa che in chi tèimp là la gnìva ciamèda 'apatìa serebrèla', mo l'avrèv psû anca èser un tumōr in dla tèsta o anca na degenerasiòun in dal servêl (difêt forsi ereditê da 'l Friedrich, ch'a gh'gnarà anc a lò un quêl 'd cumpâgn in dla meśa etê).
Armèśa sèinsa reśdōr, la famìja dal Nietzsche la gh'à da spustèr-es a Naumburg, in dùa lò al psìva anc andèr a studièr el clasicitê e la religiòun, la mùśica e 'l cant in colēǵ.
Da śóven al Friedrich al scrìv dal puveśìi, al cumpòun di pês muśichêl, e 'n quèlc sàǵ c'm'al Destîn e volontê e Libertê dla volontê e destîn.
In dal 1869 al Friedrich al gh'la chèva ed dvintèr profesōr ed filulugìa clàsica a l'universitê śvìsra ed Baśiléa. In cal mèinter, al taca a léśer al Schopenhauer, al dvèinta dimòndi amìg dal Wagner e anca dal stòric Burckhardt. La só caréra 'd profesór però la n'dura minga dimòndi, perchè 'l Nietzsche al sèint 'd avér-egh di distùreb nervōś e al dmànda 'd stèr a cà per psér curèr-es méj.
Cun mìa tant sòld in saca, mo al viàśa 'l istès in soquànt post, e dimòndi in dl'Itàglia, indû 'l andèva anc a stèr a Turèin, e indû però in dal 1888 a gh'vìn cla gròsa crîś 'd nèruv ch'la 'l lasarà in balìa 'd se stès per incòri und'ś an, guardê da la mèder Franziska Oehler e da la surèla, l'Elisabeth.

Al só pinsēr

In dal 1872 a ved el stampi al só tratê Al naser dla tragédia indû a s cata al só pinsēr ed predilesiòun per la vitalitê di filòśuf presocràtic e 'd còuntra a quī vgnû dòp; i prìm, difàti, col lōr spìrit primitîṿ più diuniśìec, irasionêl e pesimìstic, i avrèven dê na màṅ a la creasiòun del tragédi da lò preferìdi dal Sòfocle e dl Èschilo, mèinter che invéci cun la rasionalitê tachèda a vgnìr fòra col pinsēr dal Sócret, anca la tragédia 'd cal tèimp lè edl Eurìpid, l'avrèv tachê a 'ndèr a bâs.

'N artràt dal Nietzsche poc prìma ch'al murìs, disgnê a la fin dl Otsèint da 'l Hans Olde

Ōvri

Èter prugèt

Colegamèint estèren