Ùstascia
|
C'l artìcul chè 'l è scrit in
Miranduléś |
Gl’Ùstascia i èṅ stâ i militànt dal muimènt terurìsta, nasiunalìsta e fasìsta cruàt dimóndi 'd dèstra ch'in dal XX sécul al cumbatìva al Régn ad Juguślàvia duminâ da l'etnìa sèrba. I ér'n aleâ di fasìsta itagliàṅ e di naśìsta tedésc e la sò ideulugìa l'éra 'n misćiùs ad fasìśum, rasìśum, nasiunalìśum e catolicéśum (a difarénsa di àtar juguślàṿ ch'i ér'n urtudòs o musulmàṅ).
Cal nóm chè, ch'in cruàt a s lèś ['ustaʃa] (ustaša) e ch'a vōl dir “alvàr-'s in pē” o anc “arvuntàr-as” quànd na vòlta al batśàva la gint ch'la cumbatìva i turc, 'l è stâ sarnî in dal 1929 da 'l pulìtig cruàt ad Bòśgna Ante Pavelić, pò cap dal Stat Indipendènt dla Cruàsia (Nezavisna Država Hrvatska, NDH), stat fantòs di tedésc, da 'l 1941 a 'l 1945.
In dal 1941, cun l'invaśiòṅ dal Régn ad Juguślàvia 'd Pirèṅ II da part 'd Adolf Hitler, gl'ùstascia, in lòta c'n i cétnić sèrb e i partiśàṅ cuminìsta 'd Tito, i tōś'n al putēr in Cruàsia e i tàcan n'uperasiòṅ 'd pulisìa ètnica esénd ch'i vlìvan ch'in dal paéś i gh'armagnìsan sōl dla gint cun dal sànguv cruàt. In dal camp ad stermìni ad Jasenovac, cmandâ p'r al frâ fransescàṅ Miroslav Filipović-Majstorović, i gh cataràṅ la mònt dimóndi upuśidōr, cumunìsta, ebrèj, sigàgn e sèrb.
Finìda la secónda guèra mundiàla, dimóndi 'd chi ùstascia lè i èṅ pò stâ giustisiâ da i óm ad Tito méntar di àtar, specialmènt i cap, i aṅ catâ prutesiòṅ a 'l èstar (anc in Itàglia) cun 'l ajùt dal Vaticàṅ. Pavelić al s è lugâ in un munastēr in Àustria faghénd-as pasàr p'r un munsgnōr, pò pasànd par Róma al gh 'l à cavàda a 'vēr aśìl pulìtig in Argintìna prima e pò in dla Spaggna 'd Francisco Franco.