Tripanuśòma brucèi
|
C'l artìcul chè 'l è scrit in
Miranduléś |
Al Tripanuśòma brucèi (nóm sientìfic Trypanosoma brucei) 'l è 'n parasìta prutìsta ch'al fà vgnir in Àfrica la Tripanuśumìaśi africàna in d'l óm e in dal bèsti, un brut mâł cgnusû anc cuma mâł dal sunèṅ. P'r insfilsàr-as dènt'r i còrp di mamìfar al gh'à biśógn dal mòrśag dla mósca glusìna, cgnusùda anc cuma Mósca Tse-Tse, al sò òspit definitìṿ in dua al s multìplica par riprudusiòṅ sesuàla. I parasìta i sa spòstan pò in dal giàndli dla salìa p'r èsar prònt a finìr in dal sangṿ di mamìfar quànd 'l insèt al s fà 'n past. Se invéci la mósca la n gh'à gnint la và in a risć ad ciapàr-al quànd la magna da na parsòna bèla malàda.
Al Tripanuśòma brucèi al gh'à tri sót-spéci: la Gambiéś (ch'la dà vita a na fórma lénta dla Tripanuśumìaśi), la Rudeśienéś (ch'la fà partìr na Tripanuśumìaśi ch'la và avànti in présia) e la Brucèi (ch'la culpìs al bèsti cuma qvéli salvàdghi o i bóv tulénd al nóm ad Nagana).
In dal còrp umàṅ al parasìta, ch'l è 'n protozoo flagelâ, al s multìplica a 'l inìsi in dal giàndli dla linfa e pò in dal sangṿ, sèmpar dvidénd-'s in dū. Al sistéma imunitàri al n è mia bòṅ ad cumbàt'r-al parchè al càmbia da spés al pruteìni ad fóra dònca i glòbui biànc i faṅ fadìga a 'rcgnós'r-al.
Al prim stadi dal mâł al s preśénta in dal primi stmani c'n al giàndli dla linfa ch'i dvèntan grôsi, specialmènt qvéli da drē da 'l còl, e di perìud cun dal févri élti e di àtar sénsa févra. Inólt'r a pōl vgnir dla tarmarìa a la léngua e a 'l maṅ, spiùra, câl ad péś e mâł a la tèsta e a i òs. Sōl in un secónd mumènt, quànd i parasìta i rìv'n a 'l sarvèl, al ròbi i tàc'n a 'ndàr pèś. A i malâ a gh vèṅ dla stufìśia e vója ad far gnint, i dòrman da spés, i càg'n e i s pìs'n adòs, i faṅ fadìga a giràr e a dascórar, i càmbian ad caràtar e i gh'aṅ dla cunfuśiòṅ in tèsta. In dal gir ad soquànti stmani i finìs'n in còma e i mōran.
Par cumbàt'r al mâł a s pōl druàr dla Pentamidìna o dal Sùramin in dla prima faś e dal Melarsopròl o dl'Eflornitìna in dla secónda faś anc se quànd a sém lè 'l è da spés tròp tard. I èṅ da piò ad ssanta-mila al parsòni ch'i mōran ad cal mâł chè tut i an, 'l 80% sōl in dla Repùblica Demucràtica dal Cóng. La fórma ch'la culpìs da piò 'l óm l'è qvéla Gambiéś ch'la pōl rivàr anc a 'l 98% di caś méntar la Rudeśienéś la s férma a 'l 2% a 'l incìrca.
Culegamènt estéran
- (IT) Al mâł dal sunèṅ in sal sit dla Treccani
- (IT) Cuś è'l al mâł dal sunèṅ? La schéda in dal sit ad Focus
Àtar prugèt
Wikiquote contiene citazioni di o su Tripanuśòma brucèi
Wikimedia Commons contiene file multimediali su Tripanuśòma brucèi
