Triculōr Italiân

Artécol in dialèt arzân

Sèla dal Triculōr a Rèz

Al Triculōr dla Repóblica Cispadâna

La stôria dal Triculōr Italiân

Al Triculōr Italiân, (Tricolore Italiano in italiân) cme bandēra nasionêla, la nâs a Rèz al 7 znêr 1797, quând al Parlamèint ed la Repóblica Cispadâna, só prupôsta dal deputê Giuseppe Compagnoni, al stabilés: "…che si renda universale lo Stendardo o Bandiera Cispadana di Tre Colori Verde, Bianco, e Rosso, e che questi tre Colori si usino anche nella Coccarda Cispadana, la quale debba portarsi da tutti". Mó perché prôpria sté trî culōr? Ind l ’'Itâlia dal 1796, traversêda dal vitoriōşi armêdi napoleònichi, al tânti repóblichi d’ispiraziòun giacubèina ch’ îven cambiê i véc Stêt ditatōr àn siēlt quêṣi tóti, cun variasiòun ed culôr, bandêri sgnêdi da trèi fâsci cumpâgni, ed sicûr inspirêdi al mudèl francèiṣ dal 1790. E ânca i repêrt militêr "italiân", més insèm a chi tèimp là a sustgnîr l'esêrcit ed Bonaparte, gh’îven dal bandēri fâti a la ‘stèsa manēra. In particulêr, i stindêrd regimentêl ed la Legiòun Lumbêrda mustrêven, gióst, i culōr biânch, ròs e vèird, che fêven pêrt dal j abitódin antîghi dal pôpol lumbêrd: al biânch e al ròs, difâti, fêven figûra ind al vèc stèma dal cmûn ed Milân (crōṣ ròsa in séma al biânch), mèinter vèird j èren, fîn dal 1782, al divîṣi ‘dla Guèrdia cèvica milanèiṣa. Culōr cumpâgn, pó, gnivèn druvê ânch ind i stindêrd ed la Legiòun Italiâna, ch’la metîva insèm i suldê ‘dl' Emélia e ‘dla Rumâgna, a gh’ é al chêş che còsta sia la ragiòun ch’ l’à cucê la Repóblica Cispadâna ed metrî ind la só bandēra. Al cèinter 'd la fâsa biânca, al stèma ‘d la Repóblica, un portafrèci cun dèinter quâter frèci, (a sêgn dal quâter sitê Rèz, Mòdna, Frêra, Bològna), circundê da ‘na curòuna ed lâver guarnî cun un troféo d’ êrmi.

L'època napoleònica

La prèma campâgna d'Itâlia, che Napoleòun al fà tr’ al 1796 e al 1799, l’arbêlta al vèc sistèma de Stêt che spartîven l’Itâlia. Al só pôst nâsen tânti repóblichi giacubèini, ed sêgn democrâtich: la Repóblica Ligure, la Repóblica Romana, la Repóblica Partenopea, la Repóblica Anconitana.
Dimòndi vînen batûdi dal cuntratâch austro-rōs dal 1799, da l’j êtri s’unîven, dôp la secònda campâgna d'Itâlia, in dal Règn Itâlich, che al srè durê fîn al 1814. Epór, al j êren la prèma vòja d’indipendèinsa in dal nôster Risorgimèint. E l’è stê prôpira in chi ân lé che la bandēra la vîn sintîda mìa pió cme sègn ed la faméja reêla o militêr, mó cme sègn dal pôpol, dal libertê cunquistêdi e, dòunca, ed la nasiòun ‘stèsa.

• 
  1796 - Bandēra ‘dla "Repóblica Cispadâna"
• 
  1798 - Bandēra ‘dla "Repóblica Ciṣalpèina"
• 
  1802 - Bandēra ‘dla "Repóblica Italiâna (1802-1805)
• 
  1805 - Bandēra dal Règn d'Itâlia (1805-1814)

Al Risorgimèint

Ind i trèint’ân dóp al Congrès ed Vièna, la bandēra Triculōr l’è stêda fughêda da la Restauraṣiòun, ma la continvê ad èser tirêda só, cme insègna ed libertê, ind al rivólti dal 1831, ind al rivólti masiniàni, ind la disperêda imprèiṣa di fradê Bandiera, ind al rivólti ind i Stêt dla Cēṣa. Dapertót in Itâlia, al biânch, al ròs e al vèird alōlen dîr ‘na cumûna spèransa, ch’la infiâma al pasiòun e l’imaginasiòun di poēti: "Raccolgaci un'unica bandiera, una speme", al scrèv, in dal 1847, Goffredo Mameli in dal só Canto degli Italiani. E quând s’arvès la stagiòun dal '48 e al permès a la Costitusiòun, ch’la bandēra là, la dvèinta al sègn ed ‘na rivîncita nasionèla, da Milân a Venèsia, da Ròma a Palermo. Al 23 mêrs 1848 Carlo Alberto al pêrla al popolasiòun dal Lumbêrd Vènet cun al famōṣ proclàma ch’al dà la nōva ed la préma guèra d'indipendèinsa e al finés cun al parôli:"(…) per viemmeglio dimostrare con segni esteriori il sentimento dell'unione italiana vogliamo che le Nostre Truppe(…) portino lo Scudo di Savoia sovrapposto alla Bandiera tricolore italiana." Al stèma ed la faméja reêla a gh’è stê zuntê ‘na bordûra culôr aṣór, per fêr in môd che la crōṣ e al câmp dal scûd a s’ armes’césen mìa cun al biânch e al rós dal strési ‘dla bandēra.

• 
  1848 - Bandēra Nasionêla dal Règn d'Italia
• 
  1848 - Bandēra de Stêt dal Règn d'Italia (pr ‘al Palâs Reêl, al parlamèint,j ufêsi e rapreṣentânsi diplomâtichi)
• 
  1860 - Bandēra dal Regio Esêrcit mudèl 1860. La gh'iva la grandèsa ed 1,214 m × 1,214 m per la fanteréia, mèinter per la cavaleréia 0,600 m × 0,600 m.

Figûri tôti dal Sit dal Quirinêl

Da l'unitê ai nôster dé.

Al 14 ed mêrs dal 1861 vîn dichiarê la nâsita del Règn d'Itâlia e la só bandēra l'à continvê ad èser, per abitódin, còla ‘dla préma guèra d’indipendèisa. Mó la mancânsa ed ‘na lèg in propôsit - fâta sōl per i stindêrd militêr – al pôrta a fêr dal bandêri cun figûri divêrsi da l’originêl, adiritûra zò ed règola. Sōl in dal 1925 vîn stabilî, per lèg, i mudê ‘dla bandēra nasionêla e ‘dla bandēra de Stêt. A cósta ché (da druvèr ind i palâs dla faméja reèla, ind al parlamèint, ind i ufési e ind al rapreṣentânsi diplomâtichi) a vîn zuntê al stèma la curòuna reêla. Dôp la nâsita dla Repóblica, un decrêt ed lèg dal Presidèin ed la Repóblica dal 19 zógn dal 1946 al fésa la figûra pruvişôria ‘dla nōva bandēra, confermêda da l'Asembléia Costituèint ind la sidûda dal 24 mêrz dal 1947 e mésa ind l’articól 12 ed la nóstra Chêrta Costitusionêla. E ânca ind al sèch linguâg dal verbêl a’s pōl còjer tóta l'emosiòun dal mumèint.

Al Presidèint (Ruini) :

Pongo ai voti la nuova formula proposta dalla Commissione: "La bandiera della repubblica è il tricolore italiano: verde, bianco e rosso, a bande verticali e di eguali dimensioni".

L'é apruvêda. L' Asembléia e al póblic dal tribûni a’s mèten in pē. L’é un lòngh ciucamèint ed mân.

Al Triculōr dal dé d' incô

Materiêl pr'andêregh in fònda

(manca)Lésta di léber e documèint impurtântLésta di lébber e documèint impurtantBibliografia ed opere di riferimento:

1. Corrado Barigazzi - Il tricolore e l'albero della libertà : Reggio e la Rivoluzione francese, 1796-1800 - Reggio Emilia : G. Bizzocchi, 1996.
2. Ugo Bellocchi - La storia d'Italia narrata dal tricolore : 1796-1986 - Reggio Emilia : Societa emiliana editoriale, 1985-
3. V. Fiorini, M. Butturini - Chi invento la bandiera tricolore - Salò : Tip. Giovanni Devoti, 1897
4. C.C. Fornili - Il Tricolore nel quadro di tre grandi avvenimenti: rivoluzione, Napoleone, risorgimento - Reggio Emilia : Nuova Futurgraf, 1997
5. Tarquinio Maiorino, Giuseppe Marchetti Tricamo, Andrea Zagami - Il tricolore degli italiani : storia avventurosa della nostra bandiera. - Milano : Mondadori, 2002.
6. Otello Montanari - 1797: nascita del primo Tricolore e della prima Costituente in Italia - Modena : OMICRON, 2003
7. I Giorni del Tricolore : memorie storiche della Citta di Reggio dall'anno 1796 al 1812 di Don Pio Motti / a cura di Maurizio Festanti. - Reggio Emilia : Diabasis, 1997.