Tlêr ed tesdûra
C'l artìcol chè 'l è scrit in
Carpśàn |
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Archeoparc_-_H%C3%BCtte_1d_Webstuhl.jpg/250px-Archeoparc_-_H%C3%BCtte_1d_Webstuhl.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/V%C3%A4v%2C_V%C3%A4vstol.jpg/260px-V%C3%A4v%2C_V%C3%A4vstol.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/JohnWilliamWaterhouse-PenelopeandtheSuitors%281912%29.jpg/250px-JohnWilliamWaterhouse-PenelopeandtheSuitors%281912%29.jpg)
Al tlêr ed tesidùra 'l è cal machinàri ch'al servìs per fabrichèr dal stófi, perchè al trèsa, anca in diferèinti manéri, cal dū séri perpendiculèri 'd fîl edla trama e dl urdî.
I só cumpunèint egl'ìn, dòp edla strutùra ch'la i tîn sódi: i sùbi, ch'i tìnen carghê i fîl sìa prima che dòp dal lavór, i lìs ch'i sernìsen in dū bandi i fîl edl urdî, la navèta ch'la gh'pógia da mèś al só fîl, al pèten ch'al bàt la só pugiadûra 'd fîl, i tempiêl ch'i mantìnen dla tensiòun in dal dō bandi 'd fiànc la pèsa in cla manéra ch'l'a n's àpia mìa d'arvujèr sù, dòp che 'l lavôr 'l è finî.
Al tlêr ed tesidùra 'd lùng a 'l tèimp
Dòp dai schêv edl'archiulugìa, a s è catê che già a partîr da 'l Neolìtic, cal dòni i tesìven cui tlêr, per rudimentêl ch'i fùsen: p'r avér-egh soquànt ajùt mecànic in dal mèinter ch'i gh'lavurèv'n atàc, el nostri antenèdi i s éren strulghèdi ed tgnìr urdnê e tensionê i fîl edl urdî lighènd-eg atàc di pēś ed préda o 'd tèracóta.
Vertichêl o 'riśontêl, i tlêr i cumpagnaràn al tribulèr ed cal dòni 'd lung a la lōr estòria in tuti cal siviltê antìghi mìa 'd giramònd, cuma p'r eśèimpi quìli di asîr e di babilunéś, di cinéś, di egisiàṅ, di etrùsc, di grēc, di romàṅ, infìn ch'a s salìs ed lung a la schèla dal tèimp fin a 'rivèr ai noster dè.
I mijuramèint ai mecanìsem dal tlêr i dvèinten piò frequèint in di ùltem sècol, quand in di tlêr vertichêl, a partìr da 'l 1250 a s taca a śuntèr 'l ajùt di pedêl.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Weltliche_Schatzkammer_Wienc.jpg/190px-Weltliche_Schatzkammer_Wienc.jpg)
La nuvitê dla séda purtèda in sà dala Cina int sul Terśèint, al biśògn ed fabrichèr di bruchê presiōś, di rêś, di vlû e di damaschê p'r i s'gnôr edl Arnasimèint, i purtaràn a śuntèr a 'l tlêr ed tesidùra dimòndi perfesiunamèint tecnològic.
In dal 1733 'l ingléś John Kay al brevèta la navèta volànta, avtomatìśem indispensàbil per cla mecaniśasiòun dal tlêr ch'a'rà da gnìr.
'L è dal 1784 l'invensiòun dal Cartwright 'd asiunèr al tlêr cun l'energìa idràvlica (power loom).
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Jacquard_loom_p1040320.jpg/330px-Jacquard_loom_p1040320.jpg)
In dal 1801 Joseph Marie Jacquard al brevèta al tlêr jacquard.
In dal 1813 al Vìliam Horrocks al śvilùpa al tlêr mecaniśê: mèinter che prìma a se psìva catèr soquànti cà in dû chel dòni i tisìven col tlêr, dòp che però i tlêr mecaniśê i gnaràṅ urganiśê in quantitê in dal fàbrichi, al setōr tèsil al dmandarà na quantitê sèimper piò gròsa ed man d' ōvra e 'n pôc ala vòlta a gnarà diśmìs al tlêr tradisiunèl edla cà.
I diferèint tîp ed tlêr ed tesidùra