Tòra dal Burdèl (Rèz)

Per restarvêr la pêrta a matèina dal palâs in dó ēren j Ansiân ed la Cumunitê Arzâna, (j asesōr dal dé d’incō), al 28 nuvèmber 1478 àn incarichê Opizone Ruggeri, Aliprando Arlotti, Paolo Tamaroni, Grisanto Scapoli, Ugolino Falconi e Prospero Pratonieri de studiêr al lavōr, j incarichê àn fât un progèt che al gh'î dèinter la costrusiòun ed ‘na nōva Tòra destinêda cme l’archévi dal Cmûn. Mó sōl int al 1489 în stê apaltê i lavōr, incarichê ed la costrusiòun l’é stê Girolamo Casotti che, a i prém dal 1490, l’à butê zò i fundamèint a la profunditê ed nōv brâs rispèt al piân ed la véia. L’altèsa de sté préma costrusiòun l’ēra ed 38 mēter e l’é incòra facilmèint viṣébil ind al spîgh tra mezanôt e sîra sgnê da ‘na prêda ed sâs côch ed Canòsa. Int al XVI sècol l’é stêda tirêda só a l’altèsa dal dé d’incō (51 mēter) in dû mumèint; al prōven i sègn dal merladûri ch’ a’s vèden apèina d'ed sōver dal fnèstri pió grândi. Int al 1663 la campâna ed l’antîga Tòra dal Cmûn (còla che al dé d’incō le la Tòra ed l’arloj dal Palâs dal Mûnt) l’é stêda spustêda ind la Tòra ed l’archévi. Int al 1677 la campâna la s’é ròta e l’é stê necesâri turnêrla a fònder. Incarichê ed l’ôvra în stê Francesco Capelli e Dionigi Filippi, al stèma ed la Comunitê e i Sânt Prutetōr Grisanto e Daria în stê mudlê da Giacomo Carboni. Sta campâna l’é còla ch’ a gh’é incòra adès. Al teremôt ed l’ 11 e 12 mêrs 1832 cun divêrsi scôsi l’à danegê la Tòra in môd sèri, la Comunitê l’îva decîṣ de sbasêrla, mó l'architèt Luigi Groppi l’à dimustrê, e al tèimp égh darà ragiòun, ed prèir mantgnîr só la Tòra in tóta la só altèsa. Ind al tèimp dal dō guèri mundiêli la Tòra l’é stêda druvêda cme oservatōri per la cuntraêrea. Tr’al 1986 e al 1989 l’inz. Daniele Pecorini l’à arnuvê la costrusiòun.

La Tòra la ciâpa al nòm da ‘na costrusiòun aṣvèin e che al prém de znêr 1469 j Ansiân infōrmen ed la costrusiòun al Dóca Borso d’Este cum sté parôli: …un casteleto nel quale avessero a stare ed habitare le meretrici. L’é curiōṣ arcurdêr che la gestiòun de sté póblich eṣercési, pôch sèri, l’êra al monopôli dal Cmûn. La stradlèina ch’ l’ unés via Toschi e Piâsa Caṣôt l’à mantgnû al nòm ed Vécol dal Burdèl (Vicolo del Bordello in italiân) fîn al 1851. In ch’l’ân lé l’Arsiprêt dal Dôm l’à invitê l’aministrasiòun Comunêla a cambiêr al nòm ed la viasôla. La só richièsta l’é stêda acetêda e la véia l’à ‘vû al nòm pió onorèvol ed Vécol ed l’Arsipretûra (Vicolo Arcipretura in italiân)