Masàcar dal Fundarìi Riunìdi ad Mòdna
|
C'l artìcul chè 'l è scrit in
Miranduléś |
Al masàcar dal Fundarìi Riunìdi ad Mòdna 'l è stâ 'n masèl ad parsòni fat par la pulisìa e i carabinēr ch'a gh'è stâ a Mòdna durànt al siòpar dal 9 ad Śnar dal 1950 urganiŝâ par la CGIL par prutestàr cónt'r i licensiamènt ad sincsènt e pasa uperàj metalmecànig dal Fundarìi Riunìdi.
P'r impedìr l'ucupasiòṅ dla fàbrica, al fòrsi d'l órdan i aṅ sparâ cónt'r i manifestànt, cupànd siē uperàj e frénd duśènt parsòni a 'l incìrca.
Cuntèst stòrig
A 'la fiṅ di an Quarànta gl'industriài mudnéś i ìvan tacâ a dar-ag dèntar cun la prudusiòṅ par véndar da piò a 'l èstar ma, par cavàr-'g-la, i gh'ìvan d'arbasàr i salàri di uperàj p'r avēr di prèsi cumpetitìṿ.
Par dar-'g un taj a 'l reśisténsi di lavuradōr e di sindacàt, i padròṅ i ìvan decìś ad licensiàr gl'uperàj a róta 'd còl, specialmènt qvéi ligâ a i sindacàt o a i partî 'd sinìstra o anc faghénd dal sradi. Inóltar, par fiacàr méj al putēr cuntratuàł di sindacàt e dal cumisiòṅ intérni, i ìvan mis in pē di mecanìśum par ligàr i stipéndi a la prudusiòṅ.
Al Fundarìi Riunìdi ad Mòdna
Fundàdi in dal 1938, al Fundarìi Riunìdi i éran na fàbrica d'l industriàł Adolfo Orsi ch'al gh'iva anc la Maserati lè darènt. Subìt dòp gl'elesiòṅ dal 18 'd Avrìl dal 1948, chi lò 'l iva decìś na srada 'd tri dè, ciamànd in ajùt anc la pulisìa per spasàr via i pichét di uperàj ch'i prutestàvan.
A la fiṅ dal 1949 Orsini 'l iva pò licensiâ tut i sò 560 dipendènt par psēr acsè tōr di uperàj nóṿ minga iscrìt a i sindacàt o a i partî, avénd strulgâ anc un piàṅ p'r arbasàr i prèmi 'd prudusiòṅ, scanślàr al cunsìli 'd gestiòṅ, far pagàr al cóst dla ménsa a gl'uperàj, tiràr via al bachéchi sidacàli da la fàbrica e dand cónt'r a soquànt dirìt ad cal dóni, cuma dar cambra par dar al lat a i putèṅ.
A séguit dn'atra srada più lunga 'd un méś, i sindacàt i ìvan pruclamâ 'n siòpar generàɫ ad tuti 'l categurìi p'r al 9 ad Śnar dal 1950 in dla Pruìnsa 'd Mòdna, cun la prefetùra e la questùra 'd Mòdna che però i n ìvan minga dâ 'l parmés ad druàr dal piàsi dla sità par la manifestasiòṅ. Al dè prima dal siòpar i éran rivâ da la regiòṅ àtar mila-e-sincsènt pulisiòt da Piasénsa, Bulógna, Frara e Ciśéna par prutéśar la fàbrica cun di càmion e di autoblindâ. Soquànt pulisiòt i ér'n anc prònt a sparàr da 'l téǵ.
Al masèl
Vèrs déś óri dla matìna un grup ad déś uperàj i èṅ rivâ a 'l cansèl dla fàbrica, pîna 'd carabinēr armâ. A 'l impuvìś òṅ 'd lì lōr 'l à sparâ a 'l pèt 'd Angelo Appiani ad trént'an ch'l è mòrt subìt, pò da i téǵ dal fundarìi di àtar carabinēr cun di mitrajadōr i aṅ avèrt al fōg vèrs di àtar manifestànt, cupànd Arturo Chiappelli e Arturo Malagoli e frénd dimóndi atri parsòni férmi a 'l pasàǵ a livèl ad via Ciro Menotti.
Dòp mèśóra, in via Santa Catarìna, 'l uperàj Roberto Rovatti, ch'al gh'iva na siàrpa rósa a 'l còl, al s è vist sircundâ da na squàdra 'd carabinēr ch'i 'l aṅ prima linciâ c'n i cals di sćiòp e pò butâ in un fòs par giustisiàr-al c'n un cōlp séc a la gnuca.
In séguit un blindâ T17, rivâ in cal méntar in via Ciro Menotti, 'l à tacâ a sparàr su la gint masànd Ennio Garagnani. L'ultma vitma, a mèśdè, l'è stada Renzo Bersani ch'l éra drē a pasàr a pē 'l incróś a la fiṅ dla via a sènt métar da la fàbrica.
A la fiṅ dla giurnàda, ólt'r a i siē mòrt, a gh'è stâ 200 frî e 34 arestâ.
Reasiòṅ
A séguit dal masàcar dal 9 ad Śnar in dimóndi sità itagliàni, cuma Turèṅ, Firénse, Palèrum, Venèsia, Livóran, Milàṅ, Bari, Lisàndria, Gènuva e Veróna, a gh'è stadi dal manifestasiòṅ ad prutèsta e di siòpar. A Róma in sènt-mila i èṅ andâ in piàsa SS. Apòstui p'r al cumìsi dla Cgil méntar la Cisl l'à decìś invéci 'd armàgn'r a cà.
La deputàda partiśàna mudnéśa 'd San Pusidóni Gina Borellini l'à fat vgnir fóra la sò arlìa a la Cambra di Deputâ alvànd-'s in pē da 'l sò pòst p'r andàr śò a fadìga lung i banc dal Guèran, lē ch'la gh'iva sōl na gamba, par butàr in fàcia a 'l presidènt dal cunsìli Alcide De Gasperi al fóto di uperàj mòrt.
'L 11 ad Śnar a Mòdna a gh'è stâ 'l funeràł dal vitmi cun na partecipasiòṅ ad tarśènt-mila parsòni. Al dè dòp De Gasperi 'l à dâ 'l dimisiòṅ, faghénd acsè finìr al sò quìnt guèran.
Al segretàri dal Partî cumunìsta Palmiro Togliatti e la Nilde Iotti i aṅ pò decìś 'd adutàr la Marisa Malagoli, surèla pìcula 'd òṅ di mòrt masâ.