Eletròun
|
C'l artìcol chè 'l è scrit in
Carpśàn |
'L eletròun 'l è 'n componèint fondamentèl edl àtom, cun carga méno. I eletròun gl'în di pcunsèin elementèr, carghê negativamèint, ch'i viàśen 'd lung a dagli òrbiti 'd intórn al nùclev edl àtom.
Tùt j singòl elemèint chìmic j gh' àn 'na quantitê diferàinta 'd eletròun. 'L è pròpia dala puśisiòun in sìm'ai orbitèl, e da la quantité di eletròun estèren di àtom, ch'a dipènd el proprietê e anca el capasité ed lighères e d' mis'cères di diferàint materiē.
'L avérel catê e la só dòpia natùra
'L eletròun l' è stê la prìma partisèla subatômica a èser descuvèrta, in dal 1897, quand al siensiêJ.J. Thomson 'l iva sperimentê che 'l eletròun al fèva i ràg' catòdic ch' j gnìven fòra da un filamèint ed metâl suriscaldé.
In dla vècia teorìa ins la strutùra dl' atòm, l'eletròun l' éra cunsideré 'na bucîna ch' la girèva a 'n altèsma velosité intòrn' al nùclev dl' àtom in dagli òrbiti preciśi: ma po' i siensié dla fìsica j àn capî che l' eletròun l' è piò uguèl a n' ònda eletromagnètica sirculèr, ch' la viàśa a n'altèsma velocité (intòren a 100 miliòun ed kilòmeter uràri) intôrn al nùclev sainsa avéregh nè màsa, nè volùm, e ch' al gh' à cuntemporanitè ed preśeinsa in piò punt dal spàsi.
Cùm' al 's cumpôrta
Acsè cùma la Tèra la gìra intòrn al Sôl, mo però la prìla anc su sè stèsa, acsè anca l'eletròun al gìra intòren al nùclev mo però al prìla anca su sè stès: al pôl prilèr intòrn al sô àsi in sèins uràri u antiuràri: cla manéra lè ed prilèr la vîn ciamèda nùmer quàntic ed spìn, la se scrîv cun la lèttra 'm' e la gh' à sôl dù valôr: + 1/2 e -1/2. Dù eletròun ch' j prìlen in dj vers cuntràri j fòrmen dù minùscol càmp magnètic cuntràri.
