Castèl ed Canòsa

C'l artìcul chè 'l è scrit in Arzân

Al Castèl ed Canòsa (Castello di Canossa in italiân) a’s câta ind al cmûn ed Canòsa in pruvîncia ed Rèz, ind l'Apenèin arzân.

Urégin

La rôca l’é stêda tirêda só vêrs l'ân 940 da Azzo Adalberto, fiōl ed Sigifredo ed Lóca, prîncip ed râsa longobérda. In pió ed la cà dal Sgnōr, insém a la prēda, al castèl al gh’îva dèinter un cunvèint in dó stêven ed sôlit dodéṣ frê benedetèin cluniacèins e la cêṣa dedichêda a S. Apollonio. L’êra difèiṣa da un trépel gîr ed mûri e fr’ al prém e al secònd, pió bâs, a gh’êren al cà pr’ j armê e pr’ i sêrev, i fabrichêt che fêven i bôregh.

Ind al tèimp dal Medioēv la rôca l’an s’ prîva mìa ciapêr e dèinter la gh’à ‘vû rifûg sicûr la regîna Adelaide, vèdva ed Lotario II rè d'Itâlia, che int al 950 la s’é lughêda a Canòsa per difèndres dal marchèiṣ d'Ivrea, Berengario II, che per pió ed trî ân l’à asediê, sèinsa risultê, la rôca.

L'andêda a Canòsa d’ Enrico IV

Al fât principêl dal perché l’é famōṣa Canòsa l’é còl ed quând a s’ é més d’acōrdi l'Imperadōr Enrico (o Arrigo) IV cun al pêpa Gregorio VII ind l’ân 1077,in dó la Cuntèsa Matélda l’é stêda prutagonésta.

Dôp Matélda

Dôp la môrt ed la Gran Cuntèsa a Bundèin ed Runcōr, al 24 lój 1115, a s’é impiê ‘na grôsa lôta per l'ereditê dal patrimòni matéldich, dôp che, quând incòra l’êra in véta, l’îva prumés i sō bèin a la cēṣa. Cun divêrsi vicèndi al castèl l’é stê ed quî gnû dôp ed Matélda, pó di Arzân, che l’àn butê zò fîn ai fundamèint int al 1255, pó ed nōv di Canòsa, dôp ed Giberto da Curèz, môrt int al 1321. Vêrs la fîn de sté ân al castèl al tōrna al Cmûn ed Rèz ch’ al l’à tgnû fîn al 1402, dōve Simone, Guido e Alberto Canòsa n’àn turnê a tôr al pusès; cuisché ind l’ân 1409 àn cedû la rôca per sèimper a j Estèins, che sâlvo quêlch céch peréiod tribulê (int al 1557 da Ottavio Farnese, Dóca ed Pèrma) l’àn tgnû fîn al 1796.

Int al 1502 Ercole I l’à numinê capitân ed la rôca Ludovico Ariosto ch’ al gh’é stê per quêṣi sē mèiṣ ûn a drê cl’êter, e int al 1593 al castèl l’é dvintê fèdev di cûnt Rondinelli.

Int al 1642 al Dóca Francesco I l’à invistî ed Canòsa la faméja Valentini ch’ l’ à tgnû al fèdev fîn al 1796.

In cl'ân lé j abitânt ed Canòsa a s’în arblê e s’în més insèm a la Repóblica ed Rèz e Napoleòun I, cun decrêt 8 giugno 1805 al fêva al Cmûn ed Canòsa che int al 1809 l’é stê unî a còl ed Quâter Castē.

Int al 1815, dôp la restaurasiòun, al Cmûn ed Quâter Castē la fât pêrta ed Sân Pôl e int al 1819 i cûnt Valentini àn utgnû dal Dóca ed turnêr in pusès dal fèdev di Canòsa. N’ în armêṣ padròun fîn al 1878, l’ân in dó al Stêt l’à cumprê la rôca, e l’à dichiarêda Monumèint Nasiònêl.

Vōṣ coleghêdi

Nôti

Pêrt ed vōṣ l’é trât da la "Guida dell'Appennino Reggiano del Club Alpino Italiano, dal 1930"

Nôta: cla pâgina ché l'é stêda fâta cun la tradusiòun ed Castello di Canossa trâta da it.wikipedia.org.
Guêrda la stôria ed la pâgina uriginêla per cgnòser l'elèinch 'd j autōr.