Tony Curtis

C'l artìcul chè 'l è scrit in Miranduléś

Bernard Schwartz, cgnusû méj cuma Tony Curtis (New York, 3 ad Śugn dal 1925 - Henderson, 30 ad Setémbar dal 2010, a s lèś [ˈtəʊni ˈkɜːtɪs] in ingléś) 'l è stâ 'n atōr americàṅ, candidâ a 'l Prèmi Òscar in dal 1959 p'r al drama pulisiésc La parete di fango ad Stanley Kramer, girâ insém a Sidney Poitier. Al gh'à na stéla in dla Hollywood Walk of Fame.

'L è stâ 'n atōr ch'al s adatàva bèṅ a tut i gènar, da la cumèdia a 'l drama, dvintànd una dal star ad sucès in dla Hollywood di an Sinquànta e Ssanta.

Biugrafìa

Tony 'l è nâ a Manhattan da na famìja cun di urìgini śluvàchi e ungheréśi. Sò pàdar, ch'al fava 'l sart, al gh'iva àtar dū fiōi masć ma in dal 1938 Julius 'l è mòrt finénd sóta a 'n càmion.

A vint-quàt'r an 'l à fat al sò debùt a 'l cìnema faghénd un balarèṅ in dal noir Doppio gioco (1949) ad Robert Siodmak, pò 'l è andâ avànti cun di rōi cic tulénd part a di àtar film cuma 'l western Winchester '73 (1950) cun James Stewart. In séguit 'l à catâ sèmpar più spasi in di film, basta pinsàr a 'l aventuróś Il principe ladro (1951), in còpia cun la Piper Laurie, a 'l biugràfic Il mago Houdini (1953), cun la Janet Leigh, e a Trapezio (1956), drama 'd Carol Reed cun Burt Lancaster e la Gina Lollobrigida.

Fra i sò lavōr più famóś dal sò perìud 'd òr a 'rcurdém pò al noir Piombo rovente (1957), sèmpar cun Lancaster, al còmig A qualcuno piace caldo (1959), cun la Marilyn Monroe e Jack Lemmon in dua lò al fava 'n industriàł dal petròli sunadōr ad saxòfun, la cumèdia giràda cun Cary Grant Operazione sottoveste (1959), al stòrig Spartacus (1960), in dua 'l interpretàva la part 'd Antunèṅ a fiànc ad Kirk Douglas e Laurence Olivier, 'l aventuróś La grande corsa (1965), òvra cun Jack Lemmon, la Natalie Wood e Peter Falk, e Lo strangolatore di Boston (1968) in du 'l fava 'l masadōr seriàł Albert DeSalvo, part ch'la gh'à frutâ na candidadùra a i Golden Globe.

Curtis 'l à laurâ 'n muć anc in televiśiòṅ, a s 'l arcurdém tut p'r al rōl ad Danny Wilde in dal telefìlm Attenti a quei due, in còpia cun Roger Moore.

Fra i sò ùltim lavōr a 'l cìnema a psém nutàr E io mi gioco la bambina (1980), cumèdia cun Walter Matthau e la Julie Andrews, Assassinio allo specchio (1980), śal cun l'Elizabeth Taylor, Rock Hudson, la Kim Novak e l'Angela Lansbury in di pagn dla Miss Marple, al biugràfic La signora in bianco (1985), cun la Theresa Russell ch'la fava la Marilyn Monroe e lò al senadōr Joseph McCarthy ispiradōr dal macartìśum, al drama Gli ultimi fuochi (1976), ùltim film 'd Elia Kazan ch'l iva mis insém un cast cun Robert De Niro, Robert Mitchum, la Jeanne Moreau, la Theresa Russell, l'Anjelica Huston, Donald Pleasence, Jack Nicholson, Ray Milland e John Carradine, al thriller Brainwaves - Onde cerebrali (1983) 'd Ulli Lommel cun la Vera Miles, e la cumèdia Vado a vivere a New York (1993), insém a la Kathleen Turner, Eric Stoltz e Timothy Dalton.