Tòr Sintâ
|
C'l artìcul chè 'l è scrit in
Miranduléś |
Tòr Sintâ (Grand River, 1831 - Fort Yates, 15 ad Dicémbar dal 1890) 'l è stâ 'n natìṿ americàṅ cap dla tribù di Sioux Hunkpapa. In Amèrica 'l éra cgnusû c'n i nóm ad Tatanka Yotanka o Tatanka Iyotake in dla léngua di Lakòta e 'd Sitting Bull in ingléś. Al gh'iva anc al scutmàj ad Húŋkešni (Lènt) parchè al gh mitìva dimóndi tèmp quànd al gh'iva da tōr dal deciśiòṅ esénd che prima al gh vliva pinsàr-ag bèṅ.
Tòr Sintâ, ch'l iva tòlt cal nóm chè da sò pàdar, 'l éra mémbar dla tribù di Lakòta, al grup di Sioux ucidentài ch'i vivìvan darènt a 'l fiùm Grand River, ch'a 'l dè 'd incō a s cata fra 'l Dakòta dal Nòrd e 'l Dakòta dal Sud. Quànd gl'americàṅ dal Minneśòta, viulànd di acòrd scrit, i s éran mis a fargàr dal tèri a gl'indiàṅ l'è tacàda na guèra fra 'l eśèrcit dal generàł Henry Hastings Sibley, pò vinsidōr, e i Sioux insém a di mémbar di Hunkpapa.
In dal Luj dal 1864 a gh'è stada pò la Batàja 'd Killdeer Mountain fra 'l generàł Alfred Sully e i Sioux ad Tòr Sintâ, sò anvōd Tòr Biànc e sò sîṅ Quàtar Córan. Anc 'sta vòlta i èṅ stâ i Yankee a 'vēr-la vinsa, cun gl'indiàṅ custrét a spustàr-as vèrs sud-èst.
Dvintâ cap ad tut i Sioux in dal 1867, Tòr Sintâ al n vlinga minga céd'r incóra a gl'americàṅ ch'i vlìvan saràr-i dènt'r a dal risèrvi par far paś c'n al tratâ 'd Fort Laramie dal 1868 che lò al n à mai acetâ acsè cuma Quàtar Córan, sò cuśèṅ Luna Négra e Cavàl Mat.
Tut insém i aṅ cuntinuâ acsè l'arvòlta faghénd di atàc a nòrd dal Missouri.
In dal Nuvémbar dal 1875 al guèran di Stat Unî 'l à urdnâ a 'l generàł George Armstrong Custer, veteràṅ dla Guèra 'd secesiòṅ americàna, 'd andàr avànti listés e 'd far fóra tut i Sioux s'i s fùs'n arvultâ incóra cónt'r i biànc. Al 25 ad Śugn dal 1876 al trupi 'd Custer i aṅ atacâ i pèl-rósa ch'i s catàv'n in dal tèri darènt a 'l fiùm Little Bighorn, pinsànd ad vìns'r in quàt'r e quàt'r òt. Al ròbi i n èṅ minga andàdi acsè parchè Tòr Sintâ al psiva cuntàr su 3.500 óm e su 'l ajùt di Cheyenne e di Arapaho. Vinsa la guèra, dòp la mòrt ad Custer, i Sioux i aṅ fat capìr a 'l guèr'n americàṅ che lōr i ìvan rispetâ al tratâ 'd Fort Laramie esénd ch'i s éran sōl diféś.
A cal punt lè i americàṅ, par scanślàr in tut al manéri cla màcia lè, i aṅ decìś ch'al tratâ al n éra più vàlid, dand vita di scunfinamènt in dal tèri di indiàṅ par parar-i via, masàr-i o far-i aréndar.
Tòr Sintâ al n vliva minga cédar e in dal Maǵ dal 1877 al s è trasferî insém a i suo in Cànada, in dal teritòri dal Saskatchewan ma sōl in fiṅ a 'l 1881 parchè pò 'l è stâ custrét a turnàr indrē e arénd'r-as par via dla fam e dal carestìi.
Dū an dòp Tòr Sintâ al s è unî par quàtar méś a 'l cîrc Barnumad ad Buffalo Bill dvintànd na selebrità, cun gl'agìnt guvernatìṿ ch'i éran cuntènt ch'al fus andâ fóra dal bali. In séguit al cap indiàṅ 'l è turnâ in dla risèrva 'd Standing Rock in dal Dakòta dal Sud.
In dal 1890 i mémbar dl'Agensìa Indiàna, ch'i vlìvan cumbàtar n'arvòlta di Sioux, i 'l aṅ prima arestâ e pò masâ insém a sò fiōl Pē 'd Córuv quànd di natìṿ americàṅ i aṅ tintâ ad liberàr-al.