Sèss (Rèz)

Véla Sèss (Villa Sesso in italiân) l’é ‘na vècia Véla (adès frasiòun) dal Cmûn ed Rèz, la fà pêrt ed la Circoscrisiòun Nord-Est (vècia N.8), fîn a soquânt ân fa l’êra ‘na zôna dal tót ed campâgna e cun pôchi cà sparpagnêdi. Al dé d’incô gh’é un móc ed cà e l'é, in pêrta, industrialiṣêda, l’a’s câta ad èser zôna ed la periferéia sitadèina Al só teritôri al cumîncia trî chilômeter da la sitê, inséma a la Strêda Statêla 63 ch’la và vêrs Mântva e a i cunfîn cun Cadelbôsch ed Sōver e Bagnōl in Piân. Sèss l'é famōşa int l'arzân per la só fēra ch' la gh'à pió ed sèint ân (int al 2011 l'é rivêda a la só 188èişma edisiòun.)

Stôria

La Véla l’ é numinêda ind al 1063 e ânca ind la bòla ed l'anti-pêpa Clemente dal 1092 in favôr ‘dla Cēṣa ed Rèz. L'urégin dal só curiōş nòm an n'é mia sicûr. Soquânt a díşen ch'al deşvègna da la só distânsa da Rèz, oséia al "sèst méj", mèinter secònd êter da sessus oséia "depôşit" (sedimento in italiân), fōrsi rivê dal lèt dal Cròstel ch' al cōr a sîra ed la Vèla. Sèss là dê al nôm a òna dal più impurtânti e nôbili faméj arzâni: i Sessi. La cà de sté faméja nôbila l'é stêda tachêda, int al 1226, da j arzân e in êtri ucasiòun l'à patî di dân. La Vèla dôp èser stêda fèdev di Sessi int al 1447 al figûra cme cmûn indipendèint unî dôp a Rèz. Ind l' èstem dal 1458 a gh’é nutê 79 "fôgh" mèinter a la fîn dal '700 as cuntêven 1063 abitânt. Aşvèin al cruşîl per la cēṣa ed la parôchia a gh’ēra un uratôri ciamê la Maestê Grânda ch’al figûra arnuvê int al 1668. Ind al XII sècol a Sèss gh’é ânca sgnê la preṣèinsa ed ‘n' êtra cēṣa, dedichêda a San Dalmazio, ch’ la fêva pêrta dal proprietê di cûnt ed S. Prôsper ed Castèll.

Pôst interesânt

Apèina fōra la frasiòun a 's câta la "véla Prampulèin-Tirèl" (villa Prampolini-Tirelli in italiân). Sté interesânt fabrichêt l'é stê tirê só int al XVI sècol e arfât dal tót int la secònda metê ed l' Otsèint secònd un góst ârab, cm' as pōl vèder da la facêda piturêda e da la tòra clumbêra. Da pôch a gh'é stê fât un restâver ed mantgnimèint. Dèinter a gh'é 'd la tapsaría francèişa ed l'Otsèint. Fîn a pôch ân fa l'ēra al cèinter ed 'na grôsa aşiènda agrécola cun 'd atōren un pêrch.

Cēşa 'd l' Asunsiòun

La cēşa ed Sèss, dedichêda a l'Asunsiòun ed Maréia, l'é da per lē, apèina fōra 'd la frasiòun, vêrs l'Êrşen. In un documèint dal 980 a rişûlta fra i bèin ed la Cēşa ed Rèz. Int al 1475 la vîn arfâta e, dôp, l'é stêda pió vôlti cambiêda e restarvêda. Int al '700 al restâver fât al l'à purtêda a èser còla dal dé d' incō. La tòra êlta e sutîla l'é stêda cumincêda, int al 1740, dal Ferraroni e finîda dal Tarabusi. La cēşa la gh'à 'na facêda a la bòuna, cun a i fiânch dō néci cun dèinter al stâtvi ed Sân Juşèf a Sân Vinsèins Ferâri. A dréta a va só la tòra dal campâni, la pió êlta ed la pruvîncia che, a câşva ed la deblèsa dal trèin, la pîga da 'na pêrt. Dèinter la cēşa, ch' l'é stêda restarvêda int al 1896 e int al 1946, l'é a 'na navêda, dubêda da dòdes clòuni che tînen só la cópla centrêla. Int la facêda ed l'intêren a gh'é l'afrèsch ed la Dòna ed l'Apocalés, dal pitōr pramşân Bolla. Sèimper ed Bolla în i quâter Evangelésta piturê int la cópla e l'Asûnta int al quêder 'd altêr ed l'âbsida. Al côro in lègn l'é dal 1790. Int al côro a dréta a gh'é 'na rapreşentasiòun dal Sesèint, in stîl dal Caravaggio, ed la Flagelasiòun ed Gesó.