Sudōr
|
C'l artìcul chè 'l è scrit in
Miranduléś |
Al sudōr 'l è 'n lìquid salâ ch'a s fórma su la pèl di mamìfar par dar na giustàda a la temperadùra dal còrp, arbasànd-la in dal méntar ch'l evàpura purtànd acsè sèg dal calōr. 'L è 'n mecanìśum difensìṿ mis in pē da 'l giàndli dla pèl (in dal còrp di ès'r umàṅ a gh 'n è tri migliòṅ) ch'al parmét ad pèrdar 580 kcal par lìtar.
In gènar na parsòna in un dè la fà da i 500 a i 800 cm3 ad sudōr e da spés al vapōr al n s véd gnanc (perspiratio insensibilis) e la pèl la pâr suta. Quànd però a fà dimóndi cald in d'l ambînt o quànd na parsòna l'è sóta sfròrs fìśig, al còrp al reagìs dand na sudàda ch'a s véd su la pèl ch'la dvènta rósa e mója (perspiratio sensibilis), dal vòlti anc furmànd dal guslìni.
Al sudōr 'l è cumpòst 'd àqua, jòṅ (Na+, K+, Cl-), urèa, culesterōl e imuglubìni. Sóta sfòrs in mèś a gh pōl anc èsar d'l àcid làtig. Dal vòlti al pōl far un brut udōr par via di batēr dla pèl, di àcid gras vulàtii o dal baś vulàtili (metilammìna e trimetilammìna).
Quànd na parsòna la gh'à paùra o l'è sóta tensiòṅ par via di emusiòṅ fòrti (cuma arlìa e ànsia) la pōr rivàr a sudàr listés anc s'a n fà mia cald. In chi caś chè a s dascór ad sudōr fréd. Anc la gint malàda la pōl rivàr a sudàr parchè al còrp al n è minga a pòst.
La cundisiòṅ patulógica 'd sudàr tròp la s ciàma iperidróśi e la pōl far star mâł al parsòni par via dla vargóggna e d'l imbaràs ch'i patìsan dèntar quànd i védan sèmp'r al laśéni, i pē e 'l maṅ sèmpar mój o ch'i pōlan rivàr a pusàr o a maciàr i vistî.
Dal vòlti di atàc ad sudōr i pōlan rivàr ad nòt in dal méntar ch'a s è drē a durmìr, qvést a sucéd anc a cal dóni ch'i èṅ adrē a 'ndàr in menupàuśa par vis di scumpèns urmunài.