Joseph von Fraunhofer

 Carpśàn

C'l artìcol chè 'l è scrit in Carpśàn

Al bùst dal Fraunhofer dèinter l' Istitùt ed Mônac ed Bavēra

La dimostrasiòun dal funsiòunamèint dal spetroscòpi aj sô colèga dòp d' avèrl' inventé in dal 1814.

Joseph von Fraunhofer (Straubing, 6 ed mèrs 1787 – Mônac ed Bavēra, 7 ed śùgn 1826) l' è stê un fìsic e astrônum tudèsc.

Biugrafìa

Dòp ed 'n infànsia tribulèda e d' ès'r' arméś òrfen dj genitôr, al cuntinuèva a imparèr al mistér dal pèder, ch' l' éra stē fabricànt ed vēder, andènd a fèr l' aprendìsta in 'na fàbrica ed spèc'. Al gh' la cavèva anca d' andèr a studièr int d' l' Istitût ed Mecànica Reichenbach, Utzschneider & Liebherr, a Mônac ed Bavēra, in dù j vlìven fabrichèr dj strumèint d' astrunumìa e d' geodeśìa. In dj àn al mitìva a punt sèimper dj nôv istrumèint ed precisiòun per sernìr e perfesionèr j pasag' e i spèc' ed la lùś a travérs j vēder, in manéra da psér costruìr dal lèinti dimòndi nôvi pr' al tèimp e ch' j srèven servìdi pr' j sô stùdi int su la luś. In dal 1814 Fraunhofer al catèva j ràg' ch' j pòrten al sô nòm in dal spèter solèr. L' àn dòp l' invintèva al spetroscòpi. Grâsi al sô invensiòun e aj sô stùdi, j gh' dèven, in dal 1822, l' insegnamèint ed Fìsica int d' l' Académia bavaréś dal Siènsi, pò al tìtul nubilièr e incòri la sitadinànsa unorària ed Mônac. Fraunhofer al murîva in dal 1826 a 39 àn ed tuberculôś pulmonèr, mo anca fòrsi tùt ch' j vapôr ed metaj peśànt inalé per costruìr j vēder (cùm' a sucedîva anca ai sô coléga) j îven dé 'na màn a la malatìa. J gh' dèven sepoltûra in dl' Alter Münchner Südfriedhof (l' antîgh simitéri sud ed Mônac).

A la sô memòria l' è stèda intitulèda la Fraunhofer-Gesellschaft, ch' l' è la piò grànda urganiśasiòun par la sièinsa aplichèda in Eurôpa, presèinta anca in Itâglia cul nòm Fraunhofer Italia Research a Bulsàn (it: Bolzano).

Nòti