Carpnèida: differenze tra le versioni
m Robot A Śònt: uz:Carpineti |
m r2.7.3) (Robot A Śònt: la:Carpinetum (Aemilia-Romania); modifiche estetiche |
||
Riga 31: | Riga 31: | ||
Ind la pêrta pió antîga dal paèiṣ în tgnû da cât soquânt fabrichêt d’architetûra antîga. In particulêr al palâs dal Municépi ch’ al dà inséma a’na carateréstica piasèta dedichêda a [[Matélda ed Canòsa]] |
Ind la pêrta pió antîga dal paèiṣ în tgnû da cât soquânt fabrichêt d’architetûra antîga. In particulêr al palâs dal Municépi ch’ al dà inséma a’na carateréstica piasèta dedichêda a [[Matélda ed Canòsa]] |
||
[[ |
[[File:Castello di Carpineti.jpg|thumb|left|250px|Vésta dal [[Castèl ed Carpnèida]]]] |
||
== Stòria == |
== Stòria == |
||
Riga 37: | Riga 37: | ||
Abitê fîn da la stòria antîga, in sté teritôri în pasê i Lègor, i Rumân, i Biṣantèin e i Longobêrd. Préma ed l’ân mél ind al só teritôri a gh’êra Verabolo, pôst ‘d un ''pago''(distrèt campagnôl) rumân pó biṣantèin. Préma ed la cunquésta longoberda, in època biṣantèina, la cêṣa lochêla, urganiṣêda atōrna a l’ antîga Pēv ed Sân Vitêl, l’êra dipendèinta dal vèschev ed [[Ravèna]]. Lòung al crinêl Valèstra-Fósla prubabilmèint a gh’êra al ''limes'', oséja al cunfîn, fra i teritôri sòta a Bisanzio e quî longobêrd. Carpnèida l’ à ‘vû ‘na particulêra impurtânsa al tèimp ed la cuntèsa [[Matélda ed Canòsa]] marchèiṣa ed [[Tuscâna]] e ûltma repreṣentânt ed la râsa ‘d j [[Attoni]]. |
Abitê fîn da la stòria antîga, in sté teritôri în pasê i Lègor, i Rumân, i Biṣantèin e i Longobêrd. Préma ed l’ân mél ind al só teritôri a gh’êra Verabolo, pôst ‘d un ''pago''(distrèt campagnôl) rumân pó biṣantèin. Préma ed la cunquésta longoberda, in època biṣantèina, la cêṣa lochêla, urganiṣêda atōrna a l’ antîga Pēv ed Sân Vitêl, l’êra dipendèinta dal vèschev ed [[Ravèna]]. Lòung al crinêl Valèstra-Fósla prubabilmèint a gh’êra al ''limes'', oséja al cunfîn, fra i teritôri sòta a Bisanzio e quî longobêrd. Carpnèida l’ à ‘vû ‘na particulêra impurtânsa al tèimp ed la cuntèsa [[Matélda ed Canòsa]] marchèiṣa ed [[Tuscâna]] e ûltma repreṣentânt ed la râsa ‘d j [[Attoni]]. |
||
[[ |
[[File:Carpineti valle tresinaro neve.jpg|thumb|left|200px|Vésta invernêla dal crinêl Valèstra, cun al castèl ed Carpnèida e al paèiṣ d’ed sòta]] |
||
[[ |
[[File:Carpineti casa torre 05.jpg|thumb|left|200px|Cò a tòr ed Regigno]] |
||
[[ |
[[File:Appennino reggiano pietra 2005.jpg|left|thumb|200px|Pignedolo cun la [[Prêda ed Bismântva]]]] |
||
[[ |
[[File:Appennio reggiano frombolara marola.jpg|left|thumb|200px|Al crinêl ed Frombolara e Marola]] |
||
[[ |
[[File:Carpineti mandra oratorio lato.jpg|left|thumb|200px|L'uratôri dal castèl ed Mandra]] |
||
Int al Castèl rumânich, al gh’é incòra adès, més inséma al crinêl dal Fósla-Valèstra – da dōve a s’arvés la vésta inséma a la vâl dal Sècia e dal[[ |
Int al Castèl rumânich, al gh’é incòra adès, més inséma al crinêl dal Fósla-Valèstra – da dōve a s’arvés la vésta inséma a la vâl dal Sècia e dal [[Treṣnêr]]- a gh’é stê al «Convegno di Carpineti» dal 1092, dōve j òm ed cêṣa e aleê ed Matélda àn discós al prupôsti ed pêṣ ‘d [[Enrico IV]]. La Cuntèsa, incuragêda anca dal fugōṣi parôli ed l’ereméta Giovanni da Marola, l’à tôt la deciṣiòun ed cuntinvêr la lôta cûntra l’imperadôr, ch’ al vîn pó batû e dôp umiliê a [[Canòsa]] |
||
A la ruvîna di teritôri matéldich dôp la môrt ed la cuntèsa, Carpnèida l’é pasê sòta a divêrs sgnōr. Int al XIII sècol l’à giurê fedeltê al cmûn ed Rèz, sibèin la fedeltê a la sitê ed pianûra l’é stêda mésa despès in dóbi . In particulêr l’é da arcurdêr la vicènda dal brigânt [[Domenico Amorotto]], che al l’à fâta da padròun int al teritôri ed muntâgna per divêrs ân. Dal XVI sècol l’é dvintê pêrt dal [[Duchêt ed Mòdna e Rèz]] e ch’ al gh’é andê a drê ind la sôrt fîn a l’unitê d’Itâlia. |
A la ruvîna di teritôri matéldich dôp la môrt ed la cuntèsa, Carpnèida l’é pasê sòta a divêrs sgnōr. Int al XIII sècol l’à giurê fedeltê al cmûn ed Rèz, sibèin la fedeltê a la sitê ed pianûra l’é stêda mésa despès in dóbi . In particulêr l’é da arcurdêr la vicènda dal brigânt [[Domenico Amorotto]], che al l’à fâta da padròun int al teritôri ed muntâgna per divêrs ân. Dal XVI sècol l’é dvintê pêrt dal [[Duchêt ed Mòdna e Rèz]] e ch’ al gh’é andê a drê ind la sôrt fîn a l’unitê d’Itâlia. |
||
Riga 54: | Riga 54: | ||
Ind al teritori comunêl a gh’în dimòndi bôregh, cêṣi e cà a tòr ‘d urègin êlt medievêl, fâti cun al sâs ed côch carateréstich ed la zôna. La strêda principêla l’é la [[Strêda Statêla 63 dal Pâs dal Cerêto]] |
Ind al teritori comunêl a gh’în dimòndi bôregh, cêṣi e cà a tòr ‘d urègin êlt medievêl, fâti cun al sâs ed côch carateréstich ed la zôna. La strêda principêla l’é la [[Strêda Statêla 63 dal Pâs dal Cerêto]] |
||
== Contéia e véla ed Carpnèida== |
== Contéia e véla ed Carpnèida == |
||
Int al 1738 Lodovico Ricci al spiêga acsé al teritôri ed Carpnèida: |
Int al 1738 Lodovico Ricci al spiêga acsé al teritôri ed Carpnèida: |
||
Riga 66: | Riga 66: | ||
Quivi si trovano fonti di perfetta acqua Marziale.|Corografia dei territori di Modena, Reggio, e degli altri stati già appartenenti alla Casa d'Este}} |
Quivi si trovano fonti di perfetta acqua Marziale.|Corografia dei territori di Modena, Reggio, e degli altri stati già appartenenti alla Casa d'Este}} |
||
===Puiêgh=== |
=== Puiêgh === |
||
L’é ‘na frasiòun céca tra mezdé e matèina dal ‘stès cmûn. A gh’é ‘na cêṣa céca (Cêsa ed Sant’Agata) e un ricôver per ansiân. La cêsa la nâs cme dipendèinta diretamèint ed la Pêv ed Sân Vitêl a Carpnèida. |
L’é ‘na frasiòun céca tra mezdé e matèina dal ‘stès cmûn. A gh’é ‘na cêṣa céca (Cêsa ed Sant’Agata) e un ricôver per ansiân. La cêsa la nâs cme dipendèinta diretamèint ed la Pêv ed Sân Vitêl a Carpnèida. |
||
Riga 91: | Riga 91: | ||
[[ja:カルピネーティ]] |
[[ja:カルピネーティ]] |
||
[[kk:Карпринети]] |
[[kk:Карпринети]] |
||
[[la:Carpinetum (Aemilia-Romania)]] |
|||
[[lmo:Carpineti]] |
[[lmo:Carpineti]] |
||
[[ms:Carpineti]] |
[[ms:Carpineti]] |
Versione delle 22:12, 10 Set 2012
C'l artìcul chè 'l è scrit in Arzân |
Artécol in dialèt arzân
Evoluzione demografica
Carpnèida (Carpnéda int al dialèt dal pôst - Carpineti in italiân) l’é un cmû ed 4.104 abitân ed l’ Apenèin arzân in pruvîncia ed Rèz. Ch’al gh’à dèinter pêrt ed la còunca dal fiòm Sècia e di turèint Treṣnêr e Tasòbi. Al paèiṣ ed Carpnèida, ciamê ind l’antichitê Carpinetum, l’é a i pē dal Mûnt Antognân in dóve al Prato di Carpineto l’é numinê bèlo dal 957.
Ind la pêrta pió antîga dal paèiṣ în tgnû da cât soquânt fabrichêt d’architetûra antîga. In particulêr al palâs dal Municépi ch’ al dà inséma a’na carateréstica piasèta dedichêda a Matélda ed Canòsa
Stòria
Abitê fîn da la stòria antîga, in sté teritôri în pasê i Lègor, i Rumân, i Biṣantèin e i Longobêrd. Préma ed l’ân mél ind al só teritôri a gh’êra Verabolo, pôst ‘d un pago(distrèt campagnôl) rumân pó biṣantèin. Préma ed la cunquésta longoberda, in època biṣantèina, la cêṣa lochêla, urganiṣêda atōrna a l’ antîga Pēv ed Sân Vitêl, l’êra dipendèinta dal vèschev ed Ravèna. Lòung al crinêl Valèstra-Fósla prubabilmèint a gh’êra al limes, oséja al cunfîn, fra i teritôri sòta a Bisanzio e quî longobêrd. Carpnèida l’ à ‘vû ‘na particulêra impurtânsa al tèimp ed la cuntèsa Matélda ed Canòsa marchèiṣa ed Tuscâna e ûltma repreṣentânt ed la râsa ‘d j Attoni.
Int al Castèl rumânich, al gh’é incòra adès, més inséma al crinêl dal Fósla-Valèstra – da dōve a s’arvés la vésta inséma a la vâl dal Sècia e dal Treṣnêr- a gh’é stê al «Convegno di Carpineti» dal 1092, dōve j òm ed cêṣa e aleê ed Matélda àn discós al prupôsti ed pêṣ ‘d Enrico IV. La Cuntèsa, incuragêda anca dal fugōṣi parôli ed l’ereméta Giovanni da Marola, l’à tôt la deciṣiòun ed cuntinvêr la lôta cûntra l’imperadôr, ch’ al vîn pó batû e dôp umiliê a Canòsa
A la ruvîna di teritôri matéldich dôp la môrt ed la cuntèsa, Carpnèida l’é pasê sòta a divêrs sgnōr. Int al XIII sècol l’à giurê fedeltê al cmûn ed Rèz, sibèin la fedeltê a la sitê ed pianûra l’é stêda mésa despès in dóbi . In particulêr l’é da arcurdêr la vicènda dal brigânt Domenico Amorotto, che al l’à fâta da padròun int al teritôri ed muntâgna per divêrs ân. Dal XVI sècol l’é dvintê pêrt dal Duchêt ed Mòdna e Rèz e ch’ al gh’é andê a drê ind la sôrt fîn a l’unitê d’Itâlia.
Ind al tèimp ed la secònda guèra mundiêla al gh’à ‘vû 106 môrt.
Al teritôri
Dal pûnt ed vésta ed la puṣisiòun, al teritôri comunêl l’é fât in pêrt da la còunca dal Sècia, l’êlta còunca dal Treṣnêr e pêrt da la còunca dal Tasóbi. Al teritôri l’é carateriṣê da la preṣèinsa ed la dorsêla di mûnt Valèstra e Fósla e, da ch’ l’ êtra pêrt da la còunca dal Treṣnêr, al gróp di mûnt fra Marôla, cun al mûnt Al Borèli, al Mûnt Rè, e al Mûnt Frumblêra. J êlber în quêṣi tóti quêrsi. Ind al teritori comunêl a gh’în dimòndi bôregh, cêṣi e cà a tòr ‘d urègin êlt medievêl, fâti cun al sâs ed côch carateréstich ed la zôna. La strêda principêla l’é la Strêda Statêla 63 dal Pâs dal Cerêto
Contéia e véla ed Carpnèida
Int al 1738 Lodovico Ricci al spiêga acsé al teritôri ed Carpnèida:
La véla (oséja al paèiṣ) ed Carpnèida la vîn acsé descréta:
Fu quivi uno de' Castelli della Contessa Metilde, e molti diplomi vi veggono da essa in questo luogo segnati. Dopo la morte di lei l'Imperatore Enrico V andando a Roma lasciò Metilde sua moglie nella Rocca di Carpineto,
Quivi si trovano fonti di perfetta acqua Marziale.»
Puiêgh
L’é ‘na frasiòun céca tra mezdé e matèina dal ‘stès cmûn. A gh’é ‘na cêṣa céca (Cêsa ed Sant’Agata) e un ricôver per ansiân. La cêsa la nâs cme dipendèinta diretamèint ed la Pêv ed Sân Vitêl a Carpnèida.
Materiêl pr'andêregh in fònda
(manca):
- Fabbi Fernando - Il castello e la villa di Carpineti. - Reggio Emilia : Bizzocchi, 1955
- Costa Maria Cristina - La chiesa di S. Andrea al Castello di Carpineti - Reggio Emilia : Tecnograf, 1995.
- Masini, Celide - La pieve di San Vitale a Carpineti - Bologna : Nuova Alfa, 1990.
Albinèa · Bagnōl in Piân · Baîṣ · Bibiân · Bresèl · Burèt · Buṣâna · Cadelbôsch ed Sōver · Campagnōla · Campéṣen · Canòsa · Carpnèida · Caşalgrând · Caṣîna · Castelnōv di Mûnt · Castelnōv ed Sòt · Castlarân · Culâgna · Curèz · Fâbrich · Gatâtich · Gualtēr · Guastâla · Ligûnchi · Lusêra · Muntèc · Nuvalêra · Puvî · Quâter Castē · Queriêgh · Ramṣèit · Ré Salṣêr · Rèz · Rezōl · Rôl · Rubēra · Sân Martèin · Sânt'Ilâri · Sân Pôl · Scandiân · Toân · Véla Mnôs · Vèt · Viân · Vsân