Furmintòun

 Mudnés

 Pramsân

C'l artìcul chè 'l è scrit in Mudnés

Panòci ed furmintòun

Al furmintòun (al nòm latèin l'è Zea mays) l'è na piànta dla famìa Poaceae, tribù Maydeae.
Al fóst cal tin só i chécch l'è al lècch, e l'è la pèrta ch'as bóta vìa; l'insém dal lècch e di chécch l'è la panòcia.

Al furmintòun l'è un di lavór da magnèr pió importànt in dl'America e in dl'Europa: cun al furmintòun as pól anca fèr l'òli (quèst chè an và mia bèin da frézer), al pop corn (quand i chécch i scòpien) e la farèina (druvèda da fèr la pulèinta e alcùni qualitê ed pan e 'd dólci); a-s pól anca tirèregh fóra un liquór. As dróva anca da der da magnèr a i animèl, sopratótt i vàch e al galèini.
As pól anch brusèr per fèr dl'energìa cl'an fà brìsa di dàn a l'ambièint.

Mòdi ed dìr

• As dìs và a spanucèr al furmintòun per dìr a quelchidùn ch'al l'à fiachê a basta; al lavór dal spanuciadór, in di tèimp antìgh, l'éra un lavór di puvràz.
  
• Un che l'è sèimper da la pàrt dal furmintòun l'è un cal stà da la pèrta ed chi cmànda e al 'n còrr brisa di résch; quest perchè un tèimp, in dal càmp, al furmintòun l'éra dimòndi volti datés da un canèl pin d'aqua ch'i cuntadèin druvèven d'anafièr, e acsè a l'éra al prémm a ciapèr l'aqua.

C'l artìcul chè 'l è scrit in Pramsân

Mànsi ad màlgón

Al màlgón (al nóm latén secónd la clasificasjón ad Linneo l'è Zea mays) l'è na piànta dla famja d’il Poaceae, tribù d’il Maydeae.
La gamba c'la tén sù al mànsi l'è al màlgass che con al mlòcc j’en la pärta ch'as buta vìa; al mlòcc l’è cla pärta dla pianta cla porta i gràn e insèma i fan la mànsa.

Al màlgón l’è vona d’il pianti alimentäri pù importanti dl'America e dl'Europa: as dròva par faräg la faren’na (cóla par fär la pólenta e sèrti qualitè ad pan e ad dolss), l'òli , al pop corn (a se scälda i gran che po’ i sciòpin) al s’pol distilär par un liquór. As dróva anca da där da magnär al bestj, spécialmént il vàchi e il galén’ni.
As pól ancha brusär per otgnir dl'energìa cl'an fà brìsa mäl a l'ambiént.