Śvedéś

Artéccol in dialètt mudnés

Artìcul in Miranduléś

«

Alla människor äro födda fria och lika i värde och rättigheter. De äro utrustade med förnuft och samvete och böra handla gentemot varandra i en anda av broderskap.»

Śvedéś(Dichiarasiòṅ universàla di dirìt ad 'l óm,1948)

«

Tut i èsar umaṅ i nàsan lìbar, cumpàgn in di dirìt e dégn a la stésa manéra. I gh'àṅ la raśòṅ e 'l giudìsi e i gh'aṅ da cumpurtàr-as da fradèi 'l un cun c'l àtar.»

(MUD)

I pòst in du a s dascór al Śvedéś

Al vucàli dal śvedéś

August Strindberg, òṅ di scritōr śvedéś più cgnusû

Al Śvedéś (svenska) l'è na léngua ch'la fà part dal grup urientàl dal léngui scandinàvi, cgnusû anc cuma grup setentriunàl dal léngui germànichi, e l'è druàda da piò ad déś migliòṅ ad parsòni stramnàdi in Śvèsia, in soquànti parti dla Finlàndia e in dagl'Ìśuli Åland. Daśvgnénd da la léngua in cumùṅ di antìg Vichìng, al s davśìna dimóndi a 'l Nurvegéś e, in na sèrta manéra, anc a 'l Danéś.

Al Śvedéś 'l è dvintâ la léngua uficiàla dla Śvèsia sōl a far data dal 1 ad Luj dal 2009. La léngua ch'la s dascór al dè 'd incō la s ciàma nusvenska (Śvedéś 'd adès).

Vucàli

Al Śvedéś al gh'à dimóndi più vucàli in cunfrònt a 'l emigliàṅ. I pōlan èsar lunghi (in gènar prima dna cunsunànta curta) o curti (in gènar prima dna cunsunànta lunga).

Létra	IPA	Descrisiòṅ	Eśèmpi
a	[a]	cuma la A ad mat	matt [matː]
	[ɑː]	--	mat [mɑːt]
e	[ɛ]	cuma la E ad bèl	hell [hɛlː]
	[eː]	cuma la E ad lē	hel [heːl]
	[æ]	cuma la E ad pés ['pes], dita da 'n mudnéś ad sità ['pæs]	herr [hærː]
o	[ɔ]	cuma la O 'd òt	moll [mɔlː]
	[ʊ]	cuma la O ad fó dita da 'n mudnéś ad sità ['fʊ]	bott [bʊt]
	[uː]	cuma la U ad dū	fot [fuːt]
	[oː]	cuma la O ad fiōl	[soːn]
u	[ɵ]	--	full [fɵl]
	[ʉː]	--	ful [fʉːl]
y	[ʏ]	--	syll [sʏll]
	[yː]	--	syl [syːl]
å	[ɔ]	cuma la O 'd òć	lång [lɔŋː]
	[oː]	cuma la O ad śōg	mål [moːl]
ä	[ɛ]	cuma la E ad sènt	häll [hɛlː]
	[ɛː]	cuma la E ad magnê dita da 'n Mudnéś ad sità	häl [hɛːl]
	[æ]	cuma la E ad Sécia ['seʧa] dita da 'n Mudnéś ad sità ['sæʧa]	ärt
	[æː]	--	här [hæːr]
ö	[œ]	cuma la O ad fóra ['fora] dita da 'n Mantṿàṅ ['fœra]	nött [nœtː]
	[øː]	--	nöt [nøːt]
	[œː]	--	öra [ˈœːra]

Cunsunànti

Làbar

Làb'r e Dènt

Dènt

Alvèul

Palâ

Vēl

Góla

Stóp

p

b

t

d

k

g

Davśinànt

v

l

r

j

h

Fricâ

f

s

ɕ

ɧ

Vibrànt

Naśàŀ

m

n

ŋ

Gramàtica

Sustantìṿ

Al Śvedéś, cum a sucèd da spés in dal léngui germànichi, al gh'à al gènar nèutar, ma, cuntrariamènt a 'l Tedèsch, al n fà briśa difarénsa fra paròli fémni e masći, miténd-li insém in un grup dit gènar cumùṅ.

I sustantìṿ i pōlan èsar singulàr o plurài.

• sustantìṿ ad gènar cumùṅ (> 80% a 'l incìrca)
  • a s śònta -er: vän → vänner (un amìg – di amìg)
  • a s śònta -ar: häst → hästar (cavàl – cavài); pojke → pojkar (un baghét – di baghét)
  • a s śònta -or (p'r i nóm ch'i finìsan in A): matta → mattor (un tapē - di tapē)
  • a s fà 'n cambi ad vucàl: hand → händer (na maṅ – dal maṅ); man → män ('n óm – di óm); bror → bröder (fradèl – fradèi)

• sustantìṿ ad gènar nèutar (< 20% a 'l incìrca)
  • i rèstan cumpàgn: bord → bord (tàvul – tàvui)
  • a s śònta -n (p'r i nóm ch'i finìsan par vucàl): äpple → äpplen (un póm – di póm)

Artìcui

In Śvedéś a s dróa sèmpar -en p'r i nóm singulàr cumùn e -et p'r i nóm singulàr nèutar. 'L artìcul indeterminatìṿ al s mét sèmpar prima dal sustantìṿ.

• en bok (un lìbar)
• et hus (na cà)

'L artìcul determinatìṿ invéci a s śònta in fónd a 'l sustantìṿ.

• boken (al lìbar)
• huset (la cà)

P'r i prurài i sufìs i èṅ però difarènt: -na par quéi cumùṅ e -en o -a par quéi nèutar.

• vännerna (gl'amìg)
• hästarna (i cavài)
• mattorna (i tapē)
• händerna (al maṅ)
• borden (i tàvui)
• äpplena (i póm)

Quànd al nóm al s cumpàgna a 'n agetìṿ, al sufìs al rèsta, ma a gh'è anc 'n artìcul mis lè a pòsta (artìcul + agetìṿ + nóm, 'l órdan 'l è quést chè), den p'r al cumùṅ singulàr, det p'r al nèutar singulàr, de p'r i nóm plurài.

• den nya boken (al lìbar nóṿ)
• det stora huset (la cà granda)
• de nya böckerna som talar om de stora husen (i lìbar nóṿ ch'i dascóran dal cà grandi)