Napulitàṅ: differenze tra le versioni
m r2.7.1) (Robot A Śònt: it:Lingua napoletana A Cambi: id:Bahasa Napolitan |
Nessun oggetto della modifica |
||
Riga 4: | Riga 4: | ||
{{CITAZIONE2|Tutte ll'uommene nasceno libbere e cu' eguale dignità e deritte; teneno raggione e cuscienza e hann'a operà ll'uno cu' ll'ato cu' 'nu spirito 'e fratellanza.|Tut i èsar umàṅ i nàsan lìbar, cumpàgn in di dirìt e dégn a la stésa manéra. I gh'àṅ la raśòṅ e 'l giudìsi e i gh'aṅ da cumpurtàr-as da fradèi 'l un cun c'l àtar.|'''Dichiarasiòṅ universàla di dirìt ad 'l óm''',''1948''|DIALETTO={{Mud}}|LINGUA=Napulitàṅ}} |
{{CITAZIONE2|Tutte ll'uommene nasceno libbere e cu' eguale dignità e deritte; teneno raggione e cuscienza e hann'a operà ll'uno cu' ll'ato cu' 'nu spirito 'e fratellanza.|Tut i èsar umàṅ i nàsan lìbar, cumpàgn in di dirìt e dégn a la stésa manéra. I gh'àṅ la raśòṅ e 'l giudìsi e i gh'aṅ da cumpurtàr-as da fradèi 'l un cun c'l àtar.|'''Dichiarasiòṅ universàla di dirìt ad 'l óm''',''1948''|DIALETTO={{Mud}}|LINGUA=Napulitàṅ}} |
||
[[File:Neapolitan_language.jpg| |
[[File:Neapolitan_language.jpg|275px|thumb|right|I pòst in du a s dascór al Napulitàṅ]] |
||
Al '''Napulitàṅ''' (''Nnapulitano'' dita da lōr) 'l è na léngua rumànśa arcgnusùda uficialmènt da 'l [[UNESCO]] cuma léngua e patrimòni dl'umanità. In śónta a 'l [[Itagliàn|Itagliàṅ]], al s dascór in [[Campâgna]], in [[Lucàgna]], in dla [[Calâbria]] dal nord, in dal [[Mulîṣ]], in dal [[Pólia|Pùglia]] e in dal [[Lâsi]] meridiunàl. |
Al '''Napulitàṅ''' (''Nnapulitano'' dita da lōr) 'l è na léngua rumànśa arcgnusùda uficialmènt da 'l [[UNESCO]] cuma léngua e patrimòni dl'umanità. In śónta a 'l [[Itagliàn|Itagliàṅ]], al s dascór in [[Campâgna]], in [[Lucàgna]], in dla [[Calâbria]] dal nord, in dal [[Mulîṣ]], in dal [[Pólia|Pùglia]] e in dal [[Lâsi]] meridiunàl. |
||
Al Napulitàṅ, cuma 'l itagliàṅ, al daśvèṅ da 'l [[Latèin|Latìn]]. A s créd che in d'l [[Itâglia]] sèntar-meridiunàla, anc prima di rumàṅ, 'a s dascurìs 'l [[Ósc]] e al [[Grèc]], quést chè in di dintóran ad [[Nâpol|Nàpuli]] in fiṅ a 'l II-III sècul. |
|||
Sóta gl'[[Aragóna]] al Napulitàṅ 'l è stâ śibî par dvintàr la léngua uficiàla dl'Aministrasiòṅ (a s druàva ad fat 'l [[Itagliàn]]), ma dòp la tiràda via dal sò pòst ad [[Fedrìg I]] a n in s è fat gnint. |
|||
== Funètica == |
|||
In Napulitàṅ da spés al vucàli sénsa 'l asènt insìma i n vènan diti minga bèṅ e ciàri ma a s dróva un sòṅ sentràl, ciamâ da i linguìsta [[schwa]] e cgnusû cun al sìmbul [[IPA]] /ə/. In dal francéś al s cata in dla paròla ''petit'' o quànd i calabréś i dìśan ''Milena'' (/mələnə/). Dit quést, al vucàli i èṅ pò scriti listés cuma in Itagliàṅ, tgnind a drē a la tradisiòṅ. |
|||
Cuma par 'l Itagliàṅ, anc in Napulitàṅ a s cata al fenòmen d'l [[arfursamènt sintàtic]] ma cun dal règli difarénti. |
|||
Soquànti atri difarénsi ad prunùncia in di cunfrònt d'l Itagliàṅ i èṅ qvisti chè 'd sóta: |
|||
* A 'l inìsi ad paròla, specialmènt in di grup '''gua''' /gwa/ e '''gue''' /gwe/, da spés la /g/ prima dna vucàla la dvènta /ɤ/; |
|||
* La S sórda /s/ a 'l inìsi ad paròla la vèṅ da spés dita cuma /ʃ/ ma minga quànd dòp a gh'è na /t/ o /d/, tut difarènt ad quél ch'a sucèd in dal parlàdi muliśàni; |
|||
* Al paròli ch'i finìsan par cunsunànta (in gènar al paròli furastéri) i gh'àṅ sèmpar 'l asènt in fónd (in Napulitàṅ a s diś ''habitàt'' e minga ''hàbitat'' cuma in Itagliàṅ); |
|||
* La /i/ diacrìtica ch'la s cata in di grup '''-cia''' /-ʧa/ e '''-gia''' /-ʤa/ d' Itagliàṅ, dal vòlti la vèṅ dita par dabòṅ: p'r eśèmpi, na cruciera [nakru'ʧierə]; |
|||
* Al rutacìśum dla /d/ in /r/ (o più preciśamènt in dla /ɾ/) la gh'è da spés, cuma in ''Maronna''; |
|||
* La vucàla vèrta ''A'' l'è dita cuma /ɑ/ e minga cuma la /a/ d'l Itagliàṅ. |
|||
== Vucàli e cunsunànti == |
== Vucàli e cunsunànti == |
||
Riga 38: | Riga 57: | ||
| /u/ |
| /u/ |
||
| ''u'' la s lèś cuma la ''u'' ad ''mul'' |
| ''u'' la s lèś cuma la ''u'' ad ''mul'' |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
|} |
|} |
||
Riga 139: | Riga 139: | ||
| /d͡z/ <br> /t͡s/ |
| /d͡z/ <br> /t͡s/ |
||
| cuma la ''Z'' d'l itagliàṅ ''zucchero'' <br> cuma la ''Z'' d'l itagliàṅ ''ozio'' |
| cuma la ''Z'' d'l itagliàṅ ''zucchero'' <br> cuma la ''Z'' d'l itagliàṅ ''ozio'' |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
|} |
|} |
||
Riga 210: | Riga 229: | ||
| Et dimitte nobis debita nostra |
| Et dimitte nobis debita nostra |
||
|- |
|- |
||
| cuma nuàtar a i perduném a i |
| cuma nuàtar a i perduném a i nòstar debitōr |
||
| comme nuje 'e llevamme a ll'ate |
| comme nuje 'e llevamme a ll'ate |
||
| cumu nue perdunammu i rebituri nuorri |
| cumu nue perdunammu i rebituri nuorri |
Versione delle 23:54, 11 Mâg 2012
Artéccol in dialètt mudnés
Al Napulitàṅ (Nnapulitano dita da lōr) 'l è na léngua rumànśa arcgnusùda uficialmènt da 'l UNESCO cuma léngua e patrimòni dl'umanità. In śónta a 'l Itagliàṅ, al s dascór in Campâgna, in Lucàgna, in dla Calâbria dal nord, in dal Mulîṣ, in dal Pùglia e in dal Lâsi meridiunàl.
Al Napulitàṅ, cuma 'l itagliàṅ, al daśvèṅ da 'l Latìn. A s créd che in d'l Itâglia sèntar-meridiunàla, anc prima di rumàṅ, 'a s dascurìs 'l Ósc e al Grèc, quést chè in di dintóran ad Nàpuli in fiṅ a 'l II-III sècul.
Sóta gl'Aragóna al Napulitàṅ 'l è stâ śibî par dvintàr la léngua uficiàla dl'Aministrasiòṅ (a s druàva ad fat 'l Itagliàn), ma dòp la tiràda via dal sò pòst ad Fedrìg I a n in s è fat gnint.
Funètica
In Napulitàṅ da spés al vucàli sénsa 'l asènt insìma i n vènan diti minga bèṅ e ciàri ma a s dróva un sòṅ sentràl, ciamâ da i linguìsta schwa e cgnusû cun al sìmbul IPA /ə/. In dal francéś al s cata in dla paròla petit o quànd i calabréś i dìśan Milena (/mələnə/). Dit quést, al vucàli i èṅ pò scriti listés cuma in Itagliàṅ, tgnind a drē a la tradisiòṅ.
Cuma par 'l Itagliàṅ, anc in Napulitàṅ a s cata al fenòmen d'l arfursamènt sintàtic ma cun dal règli difarénti.
Soquànti atri difarénsi ad prunùncia in di cunfrònt d'l Itagliàṅ i èṅ qvisti chè 'd sóta:
- A 'l inìsi ad paròla, specialmènt in di grup gua /gwa/ e gue /gwe/, da spés la /g/ prima dna vucàla la dvènta /ɤ/;
- La S sórda /s/ a 'l inìsi ad paròla la vèṅ da spés dita cuma /ʃ/ ma minga quànd dòp a gh'è na /t/ o /d/, tut difarènt ad quél ch'a sucèd in dal parlàdi muliśàni;
- Al paròli ch'i finìsan par cunsunànta (in gènar al paròli furastéri) i gh'àṅ sèmpar 'l asènt in fónd (in Napulitàṅ a s diś habitàt e minga hàbitat cuma in Itagliàṅ);
- La /i/ diacrìtica ch'la s cata in di grup -cia /-ʧa/ e -gia /-ʤa/ d' Itagliàṅ, dal vòlti la vèṅ dita par dabòṅ: p'r eśèmpi, na cruciera [nakru'ʧierə];
- Al rutacìśum dla /d/ in /r/ (o più preciśamènt in dla /ɾ/) la gh'è da spés, cuma in Maronna;
- La vucàla vèrta A l'è dita cuma /ɑ/ e minga cuma la /a/ d'l Itagliàṅ.
Vucàli e cunsunànti
Al Napulitàṅ al dróa al sèt vucàli d'l itagliàṅ ma anc la schwa /ə/ al pòst dla O e dla E quànd i n gh'àṅ minga 'l asènt insìma. Stésa ròba par la A in fiṅ ad paròla, sèmpar s'la n gh'à briśa 'l asènt insìma.
Létra | IPA | Nòta |
---|---|---|
a | /a/ /ə/ |
a sèmp'r avèrta cuma la a ad pac in fiṅ ad paròla, s'la n gh'à briśa 'l asènt insìma, la s lèś cuma la schwa |
e | /ɛ/ /e/ /ə/ |
cun 'l asènt insìma, la s lèś cuma la e vèrta ad pèt cun 'l asènt insìma, la s lèś cuma la e saràda ad pét s'la n gh'à briśa 'l asènt insìma, la s lèś cuma la schwa |
i | /i/ | la s lèś cuma la i ad pir |
o | /ɔ/ /o/ /ə/ |
cun 'l asènt insìma, la s lèś cuma la o vèrta 'd òć cun 'l asènt insìma, la s lèś cuma la o saràda ad mój s'la n gh'à briśa 'l asènt insìma, la s lèś cuma la schwa |
u | /u/ | u la s lèś cuma la u ad mul |
Létra | IPA | Nòta |
---|---|---|
b | /b/ | cumpàgn a 'l Miranduléś |
c | /ʃ/ o /t͡ʃ/ /k/ |
se dòp a gh'è na e o na i la s lèś cuma SC(e)/SC(i) d'l itagliàṅ in di àtar caś la s lèś cuma la C ad cuc |
d | /d/ | cumpàgn a 'l Miranduléś |
f | /f/ | cumpàgn a 'l Miranduléś |
g | /ʒ/ o /d͡ʒ/ /ɡ/ |
se dòp a gh'è na e o na i la s lèś cuma la G ad gir in di àtar caś la s lèś cuma la G ad gas |
h | sèmpar muta | |
j | /j/ | cumpàgn a 'l Miranduléś |
l | /l/ | cuma la L ad lasa e minga cuma la L ad saŀ |
m | /m/ | cuma la M ad muć e minga cuma la M finàla ad mujàṁ |
n | /n/ | cuma la N ad nóś e minga cuma la N 'd incóra |
p | /p/ | cumpàgn a 'l Miranduléś |
q | /k/ | cumpàgn a 'l Miranduléś |
r | /ɾ/ /r/ |
cumpàgn a 'l Miranduléś |
s | /s/ o /z/ | cumpàgn a 'l Miranduléś |
/ʃ/ o /ʒ/ | la s lèś cuma SC(e)/SC(i) d'l itagliàṅ prima dna cunsunànta sórda (a part la T) e cuma la GE ad garage prima dna cunsunànta sunòra (a part N · D · R · L) | |
t | /t/ | cumpàgn a 'l Miranduléś |
v | /v/ | cuma la V a 'l inìsi ad viṿ e minga a la fiṅ |
x | /ʃ/ | la s lèś cuma SC(e)/SC(i) d'l itagliàṅ |
z | /d͡z/ /t͡s/ |
cuma la Z d'l itagliàṅ zucchero cuma la Z d'l itagliàṅ ozio |
Létra | IPA | Nòta |
---|---|---|
gn | /ɲ/ | cumpàgn a 'l Miranduléś |
gl(i) | /ʎ/ | cumpàgn a 'l Miranduléś |
sc(e) / sc(i) | /ʃ/ | la s lèś cuma SC(e)/SC(i) d'l itagliàṅ |
Al Paternòstar Napulitàṅ
Chè 'd sóta a gh'è al tèst dal Paternòstar in Napulitàṅ cun la tradusiòṅ in Emigliàṅ (Miranduléś) e in soquànti atri léngui meridiunàli.
Miranduléś | Napulitàṅ | Calabréś dal nòrd | Calabréś dal sud | Sicigliàṅ | Itagliàṅ | Latìn |
---|---|---|---|---|---|---|
Pàdar nòstar ch'at sē in dal cēl | Pate nuoste ca staje 'ncielo | Patre nuorru chi sta ntru cielu | Patri nostru chi' si nt'o celu | Nunnu nostru, ca inta lu celu siti | Padre Nostro, che sei nei cieli | Pater noster, qui es in caelis |
ch'a sia benadét al tò nóm | santificammo 'o nomme tuojo | chi sia santificatu u nume tuoio | m'esti santificatu u nomi toi | mu santificatu esti lu nomu vostru | sia santificato il tuo nome | sanctificetur nomen tuum |
ch'a véggna al tò régn | faje vení 'o regno tuojo | venisse u riegnu tuoio | Mu veni u rregnu toi | Mu veni lu regnu vostru | Venga il tuo regno | Adveniat regnum tuum |
ch'a sia fat quél ch'at vō tè | sempe c' 'a vuluntà toja | se facisse a vuluntà tuoia | ù si facissi a voluntà | Mu si faci la vuluntati vostra | sia fatta la tua volontà | Fiat voluntas tua |
in sla tèra cum in dal cēl | accussí 'ncielo e 'nterra | sia nto cielu ca nterra | com'esti nt'o celu, u stessa sup'a terra | comu esti inta lu celu, accussì incapu la terra | come in cielo, così in terra | sicut in caelo et in terra |
Dà-'s al nòstar paṅ ad tut i dè | Fance avé 'o ppane tutt' 'e juorne | Ranne oje u pane nuorro e tutti i juorni | Dùnandi ped oji u pani nostru e tutti i jorna | Dunàtini ogghi lu nostru panuzzu | Dacci oggi il nostro pane quotidiano | Panem nostrum quotidianum da nobis hodie |
pardóna i nòstar dèbit | lièvace 'e dièbbete | perdunacce i rebita nuorri | e' perdùnandi i debiti | E pirdunàtini li nostri dèbbiti | e rimetti a noi i nostri debiti | Et dimitte nobis debita nostra |
cuma nuàtar a i perduném a i nòstar debitōr | comme nuje 'e llevamme a ll'ate | cumu nue perdunammu i rebituri nuorri | comu nù nc'i perdunamu ad i debituri nostri | comu nuautri li pirdunamu a li nostri dibbitura | come noi li rimettiamo ai nostri debitori | sicut et nos dimittimus debitoribus nostris |
e fà ch'a n caschém minga in dla tentasiòṅ | nun 'nce fa spantecà | Un ce mannare ntra tentazione | Non nci dassari nt'a tentazioni | E nun lassàtini cascari inta la tintazziuni | E non ci indurre in tentazione | Et ne nos inducas in tentationem |
ma lìb'r-as dal mâl | e llievace 'o mmale 'a tuorno | ma liberacce e ru male | ma liberandi d'o mali | ma scanzàtini di lu mali | ma liberaci dal male | sed libera nos a malo |
Amen. | Ammèn. | Ammèn. | Ammèn. | Ammèn. | Amen. | Amen. |