Erithacus rubecula: differenze tra le versioni

Da Wikipedia.
Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
m r2.7.2) (Robot A Śònt: kbd:Бгъэмопэ
m r2.7.1) (Robot A Śònt: vi:Oanh châu Âu
Riga 176: Riga 176:
[[uk:Вільшанка (птах)]]
[[uk:Вільшанка (птах)]]
[[vec:Petareło]]
[[vec:Petareło]]
[[vi:Oanh châu Âu]]
[[vls:Rôbost]]
[[vls:Rôbost]]
[[zh:歐亞鴝]]
[[zh:歐亞鴝]]

Versione delle 06:27, 22 Avr 2012

Artécol in dialèt arzân


Al petròs (pettirosso in italiân, Erithacus rubecula al só nòm sientéfich) l'é un uşlèin ed la faméja ed quî ch'a 's arvîşen al pâsri che préma l'ēra clasifichê ind la faméja di Turdidae (la faméja di tōrd) adèsa invēci l'é clasifichê ind la faméja di Muscicapidae (la faméja 'd j uşê ciapamòsch).

Al Petròs

Aspèt

  • Lunghèsa = 13 - 14 cm
  • Pèiş = 11 - 22 grâm
  • Avêrta dal j êli = 6,8 - 7,7 cm
  • Etê mèdia = 3 – 4 ân

Al petròs l'é un uşèl céch cantōr ed l' Europa in dóve l'é dmòndi comûn. Ânca s' l' é céch l'é cgnusû p'r al só cumportamèint spavâld. L'é 'd aspèt giòt e sèinsa côl. Quî chersû gh'àn al davânti e la frûnt colorê 'd arâns. Al rèst dal pèni în ed culōr ulîva scûr. A i zōven a 'gh mânca la culurasiòun aransòun e a gh' àn un móc ed mâci. L'é in cunfidèinsa cun l'òm, al gh' à un môd ed fêr vîv e alēgher. Despès quând a 's lavōra in giardèin e a 's gîra la tèra al petròs al 's aşvèina dimòndi a l'òm per serchêr j umbrîş o bestiulèini gnûdi a la lûş. L'é preşèint in Itâlia tót l'ân, al mâgna j insèt, l'é un uşèl a pâs cûrt, l'armâgn int al teritôri ânch int al pasâg ed l'invêren.

Al só ambiĵnt

I bôsch ed pîn în al só ambiĵnt naturêl, mó despès l'é ânca int i giardèin, int al sēvi, buschèt e bôsch cun sòt bôsch. Al fà al né int i bûş o int al spacadûri ed j êlber, a i pē dal sēvi, ind la lèdra o ânch dèinter un quél lasê lé da l'òm. Al né al gh' à la fōrma ed 'na tâsa, dal tót rutònd.

Un né

Inrasamèint

  • Pereiód ch' al fà al né: da avrîl a 'd agòst
  • Nómer dal cuvêdi: 1-2
  • Nómer ed j ōv: 5 - 6 ōv biânch, macê cun di puntèin ròs-maròun
  • Tèimp ed còva: 13 - 14 dé (fèma)

La cuvêda

I petròs a 's mèten insèm da dicèmber in dōp. In gèner la fèmna la và int al teritôri dal mas'c. La mûnta e la cuvêda a vînen fât préma se al bèsti în sâni e rubósti. Quând la fèmna la mèt zò la secònda cuvêda al mâs'c a 's tōş l'impègn ed mantgîr la préma cuvêda. I céch a dvèinten vulôt dôp 13-14 dé dôp l'avîrta ed j ōv. I petròs a còven a i pē ed j êlber, invēci che insém a i râm.

Al magnêr

Al petròs al mâgna in avêrta campâgna int al sòt bôsch. Al só magnêr l'é fât préma ed tót da bèsti sèinsa al filòun ed la schîna ch' a vîven per tèra (insèt, bescôren, lumêghi, bèigh e râgn). Ind l 'avtûn e fîn a la premavèira al mâgna ânca dal cócli e 'd la frûta céca. La só tètnica per catêres al magnêr la 's adâta bèin in dóve a gh'é dal fisóm e int i spâsi avêrt ch' a 's câten sìa int al sòt bôsch sìa int i giardèin. Cuvacî insém a 'n râm bâs al guêrda l'ambiĵt d' atōrna e quând al vèd 'na ciapêda al vōla zò al la ciâpa per pó cuvacîres incòra insém a 'n râm. Al pōl ânca saltêr d'ed ché e d'ed là, ògni tânt fermêres per serchêr 'na ciapêda. Int al bôsch l'uşlèin despès a 's pruféta dal fât che dal j êtri bèsti (cinghiêl, cêrev, faşân) a distûrben j insèt o dal j êtri bèsti dal sòt tèra. Fōrsi per sté mutîv ch' l'é sèimper dimòndi interesê andêr drē a 'na persòuna quând l'é drē sapêr la tèra. A 's é ânca vést di petròs ch ' andêven a drē a 'na têlpa, mèinter l'ēra drē scavêr 'na galeréia, per ciapêr j umbrîş.

Al cânt

Petròs in invêren

L'arciâm l'é un "tich" cunténov e despès ripetû. Al cânt l'é 'na sèria divêrsa e stabilîda ed pès cûrt e dimòndi gurghegêda. Sìa al mâs'c che la fèmna a cânten 'd invêren, quând în divîs e insém a di teritôri divêrs . Còst a vōl dîr che al cânt a 's sèint per tót l'ân. Despès a cânten ânch a l' inscurîres o a l'ôrba e a vînen cunfûş cun l' uşgnōl.

Râsi ch' a s' arvîşen

A tâch a i cèinter abitê dal culèini e 'd la pianûra in premavèira e in istê a 's pōlen vèder ed j êter usê ed l'istèsa faméja cme al Covròs spasacamèin, al Covròs, e l'Usgnōl (Luscinia megarhynchos). L'uşgnōl, grōs cme 'na pâsra l'é pió şlansê rispèt a un petròs, al gh'à al piómi tóti scûri cun la còva maròun; al cânt fôrt e muşichêl, fât ânch ed nôt, l'é dimòndi cgnusû
Al codròs (Phoenicurus phoenicurus), grôs cme 'n petròs, al gh'à la còva rusésa despès squasêda in môd frenètich e dal piómi pió cêri ed còli dal codròs spasacamèin; al mâs'c l'é dimòndi s'ciasèint: frûnt biânca, gōla nîgra, davânti rusés e schîna grîşa.

Êter progèt

Colegamèint d'ed fōra

Nôta: cla pâgina ché l'é stêda inviêda cun 'na tradusiòun da Pettirosso trâta da it.wikipedia.org.
Guêrda la stôria ed la pâgina uriginêla per cgnòser l'elèinch 'd j autōr.

Artéccol in dialètt mudnés

Articul in Miranduleś

Al pètrós (Erithacus rubecula, pettirosso in italiàn) 'l è 'n uśèl pasèrfòrm difùś in tut Europa. Al viṿ anc in di paéś dal Mediteraneo e in Mèdi Uriènt.

In Itâglia 'l è dimóndi preśènt la rasa prinsipàla ma a s pól catàr anc la witherbyi (in Sardàggna) o la melophilus ch'la daśvèṅ da l'Inghiltèra.

un pètrós pugiâ su 'n ram

Aspèt murfulògic

Al pèt, al sótbèc e la frònt di adult i eṅ ad culór aràns, al rest dal plumàǵ 'l è bruṅ. 'L è lung 13-14 cm e al péśa 11-22 gram. La vèrta alàra l'è ad 6,8-7,7 cm e al viṿ mediamènt 3 o 4 an.

I pètrós śóvan i èṅ difarènt da quéi grand: i n gh'aṅ minga la màcia aràns in sal pèt ma i èṅ maculâ ad maròṅ.

Al śampi e al bèc i pól èsar négar o bruṅ.

Pur ésend piutòst pìcul, 'l è dimondi spavàld e al pól andàr anc datèś a 'l óm par catàr dal magnàr.

'L è preśent in Itâglia tut 'l an anc s'l è migradór.

un pètrós ch'al guarda quèl

I masć e al fémni i èṅ dimóndi simìi, al fémni i èṅ sól un pò più pìculi.

Hàbitat

un pètrós śóvan

Al gh piàś vìvar in di bosc ad cunìferi, ma da spés a 'l s cata anc in di giardèṅ o in di buschét. Al fà 'l gnal in di buś o śbrag di àlbar, ad cô da la séṿ in mèś a gl'èderi o anc in mèś a i śavài lasâ in gir da 'l óm. Al gnal al gh'à na fórma tónda.

un pètrós cun na ruga in dal bèc

Riprudusiòṅ

I pètrós i faṅ sù al gnal da Avrìl ad Agóst e pò i faṅ na cuvàda ad 5 o 6 óṿ, una o du volti 'l an. I óṿ i èṅ biànc cun dal maci rósi-maròṅ.

'L acupiamènt al gh'è in Dicémbar.

I pulśèṅ i vólan via dal gnal quànd i gh'aṅ 13-14 dè ad vita.

Alimentasiòṅ

I pètrós i màgnan in avèrta campàggna o in dal sótbòsc. I sarnìsan insèt, ragn, lumaghi, vèrum. Durant 'l Aṿtòṅ e in fiṅ in Primavéra i pólan magnàr anc dal bachi o dla fruta pìcula.

A s è vist ch'i pètrós i èṅ dimóndi fùrub: i tìnan 'd òć quél ch'a sucèd in gir, s'a gh'è qualchidòṅ ch'a móv dla tèra (óm in di camp, talpi, etc...) e pò lì lór i gh vàṅ datèś par védar se un qualc bèg 'l è saltâ fóra da 'd lè!

Superstisiòṅ

Quand Crist 'l éra drē a murìr in sla cróś, gl'uśèi in dal cēl i cuntinuàvan a vulàr cuma se gnint a fus. Al pètrós invéci, piṅ ad tristésa, al farmò al sò vól par jutàr-al. A n savénd cuśa far, al pètrós al cuminciò a tiràr via i spèṅ da la curóna dal Śgnór e, faghend acsè , un spric ad sangṿ al gh maciò al plumi dal pèt. Crist al guardò al pètrós e al gh lasò cal ricòrd lè, sìmbul 'd amór: la màcia ad sangṿ.

Animali della campagna emiliana (tradurre)Bèsti ed la campâgna emiliânaBisti d'la canpâgna emigliènaBèsti dla campagna emiglianaBesti d'la campâgna emiliana

anatranâderanàdranàdranàdör | barbagiannibarbagiânbarbazànbarbagiàṅ | bue | pidocchiopiōcbdòcpiôc'bdòc | bigattinobigatèinbigâtbègatèṅ | biscia / serpebésabessabéssabîssa | baco da seta / bombicebèigh da sèidabigàt dla saidabigâtbigàt | rosporôspbòtrospbòt | canecâncancâncan | capponecapòuncapåncapòuncapôn | cavallocavâlcavàlcavâlcavàl | caprachêvrachèvrachèvracrèva | cuculocóchcócchcócchcócch | conigliocunîn-cunéjcunéicunéj o cunèṅcunî | cornacchiacurnâciacurnâciacurnacia | asinoêṣenèsenèsenèsen | apevrèspaevbêgaev | formicafurmîgafurmìgafurmìgaformìga | gallogâlgàlgalgàl | gallinagalèinagalénagaleinagalén'na | gattogâtgàtgatgàt | gazzagâzagâżagaśa | grillogrélgrélgrilgrél | lupolòuvlauvluvlöv | ramarroingòrligùrramarligùr | leprelēvralivralevralëvra | chiocciola / lumacalumêgalumègalumagalumèga | lucertolaarzintèlaluśêrtaluśertalusértla | maialenimêlpôrzporcgosèn | moscamòscamåscamoscamōsca | merlomêrelmèrelmerulmèrel | mulomólmóllmulmóll | talpatêlpamusåntèlpamusön | porcellinonimalèinninénninetninén | ocaôcaócaocaóca | pipistrelloparpastrèlpalpastrèlpapastrèlpalpastrèl | topo / sorcio / rattopòundgapåndgasoragpôngö | farfallaparpâjaparpàiaparpajaparpàia | passeropâsrapàserpàserpàser | pettirossopetròspetråsspetros | pecorapēgrapigrapegurapigra | piccione / colombopisòunpizônclombpizôn | pulcepólgapólsapulsapólsa | ragnorâgnràgnragnràgn | rana / ranocchioranôcranòcranaranòc | ricciorésrézzris | rondinerundanèinarundanénarundaninaröndanén'a | scarafaggiopanarâsaburdigånscaravàś | cinghialezingèlzignèl | tignola / tarmatêrmlatarmatarmatarma | tarlotarōltaroltaroltarol | tafanotavântafàntavàṅ | tacchinopîttòchtoctòch | vaccavâcavàcavacavàca | volpevòulpavôulpvólpvôlpa | cicalasighêlazigalasicalazigala | zanzarasarabîgazinzèlasinsàla | civettasfètlazvèttasivetazivètta